Kathimerini.gr
Η καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή που ίδρυσε ο Βάλτερ Γκρόπιους κλείνει φέτος τα 100 χρόνια και η ιστορική πόλη της Θουριγγίας το γιορτάζει.
Αυτή την εποχή, οι κήποι των σπιτιών και τα παρτέρια των πάρκων στη Βαϊμάρη έχουν γεμίσει με «καμπανάκια του χιονιού». Ακριβώς έτσι, Schneeglöckchen δηλαδή, ονομάζονται τα λευκά λουλούδια που φυτρώνουν στα τέλη του χειμώνα και αντέχουν στις χαμηλές, ακόμη, θερμοκρασίες – επιβιώνουν μέχρι και στο χιόνι. Οι ντόπιοι τα αγαπούν πολύ, τα θεωρούν προπομπούς της άνοιξης: τα ξερά κλαδιά των δέντρων γεμίζουν καινούργια, τρυφερά φύλλα, τα πάντα πρασινίζουν και λουλουδιάζουν και το πάρκο Ιλμ, φτιαγμένο στις όχθες του ομώνυμου ποταμού στα τέλη του 18ου αιώνα, μοιάζει με παράδεισο.
Το πάρκο Ιλμ, φτιαγμένο στις όχθες του ομώνυμου ποταμού στα τέλη του 18ου αιώνα.(Φωτογραφία: Gregor Lengler/laif)
Ο σχεδιασμός του 58 εκταρίων πάρκου ξεκίνησε το 1778. Τις επόμενες δεκαετίες έμελλε να ζήσουν στη μικρή Βαϊμάρη, πρωτεύουσα ενός επαρχιακού δουκάτου, μεγάλα πνεύματα της εποχής: ο Γκαίτε και ο Σίλερ, ο Χέγκελ και ο Νίτσε, ο Μπαχ και ο Λιστ. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η πόλη δεν είχε περισσότερους από 6.000 κατοίκους, πολλοί την παρομοίαζαν με την αρχαία Αθήνα ή τη Ρώμη. Ο 20ός αιώνας ήρθε να επισφραγίσει το ένδοξο παρελθόν της με εξίσου σημαντικά γεγονότα.
Στις 6 Φεβρουαρίου 1919, δηλαδή λίγες εβδομάδες μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) και την πτώση της μοναρχίας, συνήλθε εκεί η Γερμανική Εθνοσυνέλευση, η οποία θέσπισε νέο σύνταγμα και ανακήρυξε τη Γερμανία Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Η πόλη των σπουδαίων φιλοσόφων και συνθετών έδωσε στην πρώτη γερμανική κοινοβουλευτική δημοκρατία το όνομά της: Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Εκείνο το σύνταγμα –το πιο σύγχρονο του καιρού του– υπήρξε πρότυπο για δεκάδες άλλα στα χρόνια που ακολούθησαν και το πρώτο που προέβλεπε τη θέσπιση και τη διασφάλιση πολλών κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκηση μιας επιχείρησης μέσω συνδικάτων, κάτι εντελώς καινούργιο τότε σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, ιδρύθηκε στη Βαϊμάρη, από τον αρχιτέκτονα Βάλτερ Γκρόπιους, η αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική σχολή Bauhaus, που έμελλε να εξελιχθεί σε ρεύμα και να προκαλέσει πραγματική επανάσταση. Όνειρο του Γκρόπιους ήταν η σχολή του (και οι ιδέες που μέσω αυτής προωθούνταν) να δημιουργήσει μια αίσθηση κοινότητας μέσω της τέχνης, να υπηρετήσει τον «νέο άνθρωπο» και τις ανάγκες του, να παραγάγει ιδέες για μια καλύτερη κοινωνία – ας μην ξεχνάμε ότι η Ευρώπη μετρούσε τις πληγές της έπειτα από μια πολύνεκρη και καταστροφική πολεμική αναμέτρηση. «Το Bauhaus δεν πρέπει να είναι ένα ύφος, ένα σύστημα, ένα δόγμα ή ένας κανόνας, μια συνταγή ή μια μόδα. Θα παραμείνει ζωντανό όσο δεν εξαρτάται από τη μορφή, αλλά αναζητά πίσω από μια διαρκώς εναλλασσόμενη μορφή τη ρευστότητα της ίδιας της ζωής», έλεγε.
Τα αγάλματα των Γκαίτε και Σίλερ έξω από το ιστορικό θέατρο της πόλης: εντός του υπεγράφη το σύνταγμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. (Φωτογραφία: ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ)
Πολύ νερό κύλησε από το 1919 στο αυλάκι της ιστορίας. Ξέσπασε κι άλλος πόλεμος, και όταν ήρθε η ειρήνη και ο χάρτης της Ευρώπης σχεδιάστηκε ξανά από τους νικητές, η Βαϊμάρη βρέθηκε στην Ανατολική Γερμανία. Σήμερα, η πόλη έχει αποτυπωμένα επάνω της σχεδόν όλα τα στρώματα της γερμανικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας: προβάλλει τη λαμπρή κλασική κληρονομιά της, για την οποία είναι υπερήφανοι οι περίπου 60.000 κάτοικοί της, αλλά δεν ξεχνά και τις μαύρες σελίδες, όπως τη λειτουργία, από το 1937 μέχρι το 1945, του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ στα περίχωρά της. Εκεί θανατώθηκαν περισσότεροι από 65.000 Εβραίοι.
Φέτος, όμως, η Βαϊμάρη εστιάζει στα φωτεινά σημεία. Γιορτάζει τα 100 χρόνια του συντάγματoς που φέρει το όνομά της και του Bauhaus. Ετοιμάζεται να υποδεχθεί τους επισκέπτες σε τρία καινούργια μουσεία, που θα προστεθούν στα είκοσι δύο ήδη υπάρχοντα. Και ανυπομονεί να απολαύσει την άνοιξη στην υπέροχη Marktplatz, μπροστά στο δημαρχείο, και στις άλλες πλατείες της, με μπόλικη μπίρα και λουκάνικα Θουριγγίας, τα φημισμένα Rostbratwursten. Τα οποία, σημειωτέον, δεν είναι μόνο πεντανόστιμα, σχεδόν... εθιστικά (λένε ότι το μυστικό είναι ότι τα ψεκάζουν με μπίρα στη διάρκεια του ψησίματος), αλλά και light: έχουν 25% λιπαρά, ενώ τα περισσότερα γερμανικά λουκάνικα έχουν τουλάχιστον 60%. Ε, με τούτα και με τ’ άλλα, είχα πολλούς λόγους να επισκεφθώ την όμορφη πόλη του κρατιδίου της Θουριγγίας.
ΟΠΕΡΑ ΚΑΙ BAUHAUS
Κέντρο της πόλης είναι η Theaterplatz, η πλατεία Θεάτρου. Στο σχετικά μικρό, αλλά πανέμορφο Εθνικό Θέατρο (εντός του υπεγράφη το σύνταγμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης) φιλοξενούνται κάθε χρόνο περισσότερες από 650 παραστάσεις και εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους. Το φετινό ανοιξιάτικο πρόγραμμά του περιλαμβάνει πολλή όπερα: από την «Τόσκα» του Πουτσίνι και τον «Ντον Τζοβάνι» του Μότσαρτ μέχρι τον «Γουλιέλμο Τέλο» του Ροσίνι, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό του Φρίντριχ Σίλερ. Τα έργα του δεν μπορούν φυσικά να απουσιάζουν από το ρεπερτόριο του θεάτρου, έξω από το οποίο δεσπόζει το άγαλμά του, δίπλα σε αυτό του πιο διάσημου, ίσως, συμπατριώτη του: του Βόλφγκανγκ Γκαίτε. «Σχεδόν ό,τι είναι η Ακρόπολη για την Ελλάδα είναι αυτά τα αγάλματα για τη Γερμανία», είχα ακούσει πριν ταξιδέψω στη Βαϊμάρη και, πράγματι, δεν πρέπει να υπάρχει ούτε ένας από τους περίπου 4 εκατ. επισκέπτες που φτάνουν εδώ κάθε χρόνο, που να μη βγάζει έστω μία σέλφι υπό το... βλέμμα των δύο γιγάντων του ευρωπαϊκού πνεύματος.
Απέναντι από το θέατρο υπήρχε μέχρι πριν από λίγα χρόνια το Μουσείο Bauhaus, ένα μικρό κτίριο. Το 2015, σε άλλο σημείο της πόλης, ξεκίνησε η ανέγερση καινούργιου μουσείου, σχεδιασμένου από τη Βερολινέζα αρχιτέκτονα Χάικε Χάναντα. Έχει εμβαδόν 2.000 τ.μ., εκθεσιακούς χώρους 1.000 τ.μ. και κόστισε 22,6 εκατ. ευρώ. Τα εγκαίνια θα γίνουν σε λίγες μέρες, στις 5 Απριλίου. Τι θα γίνει το παλιό κτίριο; Μουσείο κι αυτό! Tης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Θα ανοίξει στο κοινό στις αρχές Ιουλίου.
Η παιδική κούνια του Πέτερ Κέλερ, εμπνευσμένη από τον κυβισμό: από τη συλλογή του Μουσείου Bauhaus. (Φωτογραφία: Jan Keler)
Συνάντησα στο γραφείο της, στον αριθμό 15 της Steubenstrasse, την επιμελήτρια του νέου Μουσείου Bauhaus, δρα Άνκε Μπλιμ. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι, γιατί έχουμε στη διάθεσή μας τριπλάσιο χώρο από όσο πριν για να αφηγηθούμε την ιστορία του Bauhaus», μου είπε. «Όμως αυτό δεν θα γίνει με χρονολογική σειρά, αλλά μέσω επτά θεματικών ενοτήτων για το Bauhaus και την εποχή του, ώστε το κοινό να λάβει πληροφορίες και για τα δύο και να κατανοήσει πώς συνδέονται. Επίσης, στον τρίτο όροφο θα παρουσιάζουμε τα 168 αντικείμενα που κληροδότησε στην πόλη ο Βάλτερ Γκρόπιους, πριν φύγει για το Ντεσάου, το 1925. Είναι όλα σχεδιασμένα από φοιτητές της σχολής –από την παιδική κούνια του Πέτερ Κέλερ, εμπνευσμένη από τον κυβισμό και τα χρώματα του Βασίλι Καντίνσνκι, καθηγητή του στη σχολή, μέχρι το επιτραπέζιο φωτιστικό του Βίλχελμ Βάγκενφελντ– και απαρτίζουν την παλαιότερη και πιο σημαντική συλλογή αντικειμένων Bauhaus στον κόσμο».
Αρχιτεκτονικό αποτύπωμα στη Βαϊμάρη δεν πρόλαβε να αφήσει το Bauhaus. Στις εκλογές του 1924, το δεξιό κόμμα της Θουριγγίας πήρε την πλειοψηφία. Οι υποστηρικτές του έβλεπαν με καχυποψία, ίσως και με εχθρικότητα, τους καθηγητές και τους φοιτητές της σχολής, που σε κάθε ευκαιρία μιλούσαν για ρήξη με το κατεστημένο και την παράδοση. Έτσι, μόνο ένα κτίριο απηχεί τις αρχές του Bauhaus: το σπίτι στην οδό Χορν (Haus am Horn). Τι σημαίνει αυτό; «Όλα τα επιμέρους στοιχεία του κτιρίου, από τα παράθυρα και τη διαρρύθμιση των χώρων μέχρι τους διακόπτες και τα χερούλια στις πόρτες, διέπονται από κοινές αρχές και δημιουργούν το “ολικό έργο τέχνης”, το οποίο θεωρούσε ιδανικό ο Γκρόπιους – Gesamtkunstwerk, όπως λέγεται στα γερμανικά. Αυτές οι αρχές δεν εκφράζουν μόνο μια συγκεκριμένη αισθητική, αλλά και έναν γενικότερο τρόπο ζωής», όπως θα μου εξηγούσε αργότερα ο Έλληνας αρχιτέκτονας Λουκάς Μπαρτατίλας, που κάνει το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Bauhaus της Βαϊμάρης. Mε αφορμή τα γενέθλια του Bauhaus, το Haus am Horn θα είναι επισκέψιμο από τις 18 Μαΐου και μετά.
Tο σπίτι στην οδό Χορν (Haus am Horn), χτισμένο με τις αρχές του Βauhaus. (Φωτογραφία: Tillmann Franzen, tillmannfranzen.com © VG Bild-Kunst, Bonn 2018)
Επιστροφή στην κουβέντα μας με τη δρα Άνκε Μπλιμ. Τι σημαίνει σήμερα για την πόλη το Bauhaus; «Πήρε χρόνια για τους ντόπιους να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι Βαϊμάρη δεν είναι μόνο ο Γκαίτε και ο Σίλερ, ότι υπάρχει κι αυτό το κομμάτι της ιστορίας τους, που είναι επίσης σημαντικό. Κι ακόμα δεν το έχουν συνειδητοποιήσει εκατό τοις εκατό. Αλλά γίνονται σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση», απάντησε. Και πριν με αποχαιρετήσει, με ενημέρωσε για τα επικείμενα εγκαίνια ενός ακόμα μουσείου, του Neues Museum, πολύ κοντά στο Mουσείο Bauhaus. Μπορεί να ονομάζεται Νέο, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα από τα πιο παλιά στη Γερμανία, χτισμένο το 1869. Έπειτα από ένα γερό «φρεσκάρισμα», θα δεχθεί ξανά επισκέπτες μέσα στον Απρίλιο και η πρώτη μεγάλη έκθεση που θα φιλοξενήσει, το 2020, θα είναι αφιερωμένη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ.
ΣΤΟ ΚΑΘΙΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΓΚΑΙΤΕ
Δεν ξέρω πόσο καιρό θα χρειαστεί ακόμα η πλήρης «αποκατάσταση» του Bauhaus, το μόνο σίγουρο είναι ότι η πόλη «ανήκει» στον Γιόχαν Βόλφανγκ Γκαίτε. To σπίτι όπου έζησε επί πενήντα χρόνια και το οποίο κληροδότησε στο Δουκάτο της Βαϊμάρης είναι από το 1887 ένα από τα πιο σημαντικά μουσεία της Γερμανίας. Από δωμάτιο σε δωμάτιο (το μεγαλύτερο μέρος της οικίας είναι προσβάσιμο στο κοινό) οι εκπλήξεις δεν σταματούν: από τον χαιρετισμό «Salve» (υγίαινε, χαίρε) στην είσοδο του Κίτρινου Δωματίου, στο οποίο η οικογένεια δεχόταν τους επισκέπτες, και το γραφείο του Γκαίτε, με το μαξιλαράκι στο οποίο ακουμπούσε το χέρι του για να το ξεκουράσει από το γράψιμο, μέχρι το φωτεινό καθιστικό με τους γαλάζιους τοίχους, όπου περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της μέρας η αγαπημένη του σύζυγος, Κριστιάν. Αντίγραφα αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών αγαλμάτων, περίτεχνα κεραμικά και πίνακες εντυπωσιάζουν επίσης σε κάθε βήμα. Τα περισσότερα έπιπλα είναι πιστές αναπαραγωγές των αυθεντικών.
Οικία Γκαίτε, ένα από τα πιο σημαντικά μουσεία της Γερμανίας. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)
Πολύ κοντά στην οικία-Μουσείο Γκαίτε βρίσκεται ένα άλλο διάσημο σπίτι, αυτό του πιστού φίλου του, Φρίντριχ Σίλερ, που έζησε στη Θουριγγία από το 1787 μέχρι τον θάνατό του, το 1805 – τα τρία τελευταία σε αυτό το κτίριο, που σήμερα έχει γίνει μουσείο. Παιδί φτωχής οικογένειας, ο Σίλερ ήταν πολύ χαρούμενος που είχε καταφέρει να αποκτήσει ένα δικό του σπίτι. Τα δωμάτιά του, ανοιχτά για τους επισκέπτες τα περισσότερα, επιφυλάσσουν ένα ταξίδι στον χρόνο. Το μεγάλο σαλόνι με το πιάνο όπου ο ίδιος και η σύζυγός του, Σαρλότ, υποδέχονταν τους φίλους τους (ο Σίλερ ήταν πολύ κοινωνικός και λάτρευε τη μουσική), ο χώρος στον οποίο έγραφε (με την πράσινη ταπετσαρία και τις μπορντό κουρτίνες), το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού. Σε περίοπτη θέση στην τραπεζαρία θα δει κανείς την καφετιέρα, από πορσελάνη Θουριγγίας – γαμήλιο δώρο της πεθεράς του θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και ιστορικού. Μπροστά από το Μουσείο Σίλερ περνάει η Schillerstrasse, ο πιο μεγάλος και όμορφος πεζόδρομος της Βαϊμάρης, με καταστήματα, καφέ και εστιατόρια και με το πιο παλιό βιβλιοπωλείο της πόλης, το Hoffmann’s, στον αριθμό 9 – ιδρύθηκε το 1710.
Η ΒΑΪΜΑΡΗ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Το 1995 άρχισε να λειτουργεί ξανά το πανεπιστήμιο με το «βαρύ» όνομα Bauhaus University Weimar, στο ίδιο κτίριο με το παλιό και φιλοξενώντας τις σχολές Αρχιτεκτονικής, Καλών Τεχνών, Μίντια και Βιομηχανικού Σχεδιασμού, με αρκετά μεταπτυχιακά προγράμματα στα αγγλικά και με κοινά μαθήματα ανάμεσα στις σχολές – σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Bauhaus. Η επανίδρυσή του συνέβαλε πολύ στην αλλαγή της φυσιογνωμίας της Βαϊμάρης, που άρχισε να αποτινάσσει από πάνω της τη... μούχλα της επαρχιακής πόλης του πρώην ανατολικού μπλοκ. Κάτι που δεν συνέβη, για παράδειγμα, στο Ντεσάου, δεύτερο σταθμό του Βάλτερ Γκρόπιους και των καθηγητών της Σχολής Bauhaus, μετά την εκδίωξή τους από τη Βαϊμάρη.
Το κτίριο του πανεπιστημίου αναμφίβολα συγκαταλέγεται στα αξιοθέατα της πόλης. Η ανέγερσή του, σε σχέδια του Βέλγου αρχιτέκτονα Χένρι βαν ντε Βέλντε, ολοκληρώθηκε το 1911. Aπό τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο πραγματοποιούνται ξεναγήσεις (τρεις φορές την εβδομάδα). Η μικρή, διάρκειας 90 λεπτών, κοστίζει 6 ευρώ ανά άτομο και η μεγάλη, των 150 λεπτών, 9 ευρώ. Αξίζει τον κόπο να περιηγηθεί κανείς στους χώρους του και να δει από κοντά το γραφείο του Βάλτερ Γκρόπιους (πληροφορίες στο uni-weimar.de).
Το εντυπωσιακό σπουδαστήριο της βιβλιοθήκης Anna Amalia. (Φωτογραφία: ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ)
H ηλικίας 300 ετών βιβλιοθήκη Anna Amalia, που πήρε το όνομά της από τη δούκισσα Άννα Αμαλία, προστάτιδα των γραμμάτων και των τεχνών, υπέστη σοβαρές ζημιές από μεγάλη πυρκαγιά το 2004. Τρία χρόνια αργότερα, εγκαινιάστηκε πλήρως ανακαινισμένη και έχει στην «αγκαλιά» της περισσότερα από ένα εκατομμύριο βιβλία. Όμως δεν δέχεται περισσότερους από 290 επισκέπτες ημερησίως. Αν, λοιπόν, θέλετε να θαυμάσετε από κοντά την περίφημη Ροκοκό Αίθουσα, πρέπει να είστε εκεί στις 09.00, οπότε ανοίγουν τα ταμεία. Eντυπωσιακό, όμως, είναι και το σπουδαστήριο της ιστορικής βιβλιοθήκης. Πάρτε το βιβλίο ή την εφημερίδα σας και περάστε λίγη ώρα σε κάποια από τις 130 θέσεις εργασίας ή σε μία από τις άνετες δερμάτινες πολυθρόνες του.
Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλη πόλη στην Ευρώπη με τόσο πολλά μουσεία όσα η μικρή Βαϊμάρη, που δικαίως έχει συμπεριληφθεί στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος διαχειρίζεται ο οργανισμός Klassik Stiftung Weimar, στην ιστοσελίδα του οποίου θα βρείτε αναλυτικές πληροφορίες για όλα και στα αγγλικά (www.klassik-stiftung.de). Xρειάζεται πρόγραμμα για να μπορέσει κανείς να δει όσο το δυνατόν περισσότερα στο χρονικό διάστημα που έχει στη διάθεσή του. Ποια πρέπει να βάλετε οπωσδήποτε στη δική σας λίστα; Το Αρχείο Νίτσε, που στεγάζεται στο σπίτι όπου ο Γερμανός φιλόσοφος άφησε την τελευταία του πνοή το 1900. Το κτίριο περιβάλλεται από έναν πολύ όμορφο κήπο και είναι επισκέψιμο από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο. Την οικία Φραντς Λιστ, στη Marienstrasse. Στον πρώτο όροφο βρίσκεται ακόμα το πιάνο Bechstein του συνθέτη. Και, φυσικά, το Μπούχενβαλντ, που βρίσκεται μόλις δέκα χιλιόμετρα από το κέντρο της Βαϊμάρης. Για τη μετάβασή σας στο πάλαι ποτέ στρατόπεδο συγκέντρωσης μπορείτε να πάτε με το λεωφορείο No 6, είτε από την Goetheplatz είτε από τον Hauptbahnhof, δηλαδή τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό. Αν ταξιδεύετε οικογενειακώς, θυμηθείτε ότι η είσοδος δεν επιτρέπεται σε παιδιά κάτω των 12 ετών.
ΣΑΣ ΑΡΕΣΟΥΝ ΤΑ ΚΡΕΜΜΥΔΙΑ;
Σίγουρα η κλασική Βαϊμάρη, του Γκαίτε, του Σίλερ και των άλλων «φάρων» του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αποτελεί πόλο έλξης για τους περισσότερους επισκέπτες. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που φτάνουν έως εδώ για έναν εντελώς διαφορετικό λόγο: για το Φεστιβάλ Κρεμμυδιού. Από το 1653, κάθε Οκτώβριο, το ταπεινό λαχανικό γίνεται πρωταγωνιστής μιας γιορτής που διαρκεί τρεις μέρες και απλώνεται σε όλη την πόλη. Αποκορύφωμά της η αναγόρευση της πιο όμορφης κοπέλας ως «Βασίλισσας των Κρεμμυδιών». Μη βιαστείτε να γελάσετε ειρωνικά: ο Γκαίτε λάτρευε τα κρεμμύδια. Τόσο πολύ, που κρεμούσε «πλεξούδες» κρεμμυδιών ως διακοσμητικά στο σπίτι του...
