Kathimerini.gr
Ο 35χρονος Σωτήρης πέρασε το κατώφλι ενός μοντέρνου ισογείου σε έναν από τους πιο γνωστούς δρόμους του Παγκρατίου, δίπλα σε δημοφιλή στέκια για καφέ και φαγητό, ψάχνοντας λύση για το χρόνιο πρόβλημα που αντιμετώπιζε με τον ύπνο. Είχαν περάσει χρόνια από την τελευταία φορά που κοιμήθηκε συνεχόμενα περισσότερο από τέσσερις ώρες. Ξυπνούσε πάντα κατά τη διάρκεια της νύχτας και χρειαζόταν ένα δίωρο για να αποκοιμηθεί ξανά. Όλη την ημέρα την περνούσε κουρασμένος, όμως το βράδυ επαναλαμβανόταν το ίδιο. Έτσι έφτασε στο Σύγχρονο Κέντρο Νευροανάδρασης Αθήνας, όπου τα τελευταία χρόνια μια ομάδα επαγγελματιών υποδέχεται καθημερινά παιδιά ή ενήλικες που είτε θέλουν να αντιμετωπίσουν δυσλειτουργίες που σχετίζονται με την εγκεφαλική τους δραστηριότητα (προβλήματα συμπεριφοράς ή ύπνου, μαθησιακές διαταραχές, διάσπαση προσοχής, άγχος, φοβίες, κατάθλιψη, τρίξιμο δοντιών, χρόνιους πόνους, ημικρανίες κ.ά.) είτε θέλουν να βελτιστοποιήσουν τις νοητικές τους επιδόσεις.
Στο κέντρο τού έκαναν ένα ποσοτικό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα που εντοπίζει τα ποσά ηλεκτρικής και χημικής δραστηριότητας στις συνάψεις των νευρώνων του εγκεφάλου, από τα οποία κρίνεται το πώς ο άνθρωπος αντιδρά στα ερεθίσματα, και μεταξύ άλλων του εξήγησαν ότι φαίνεται να παρουσιάζει μια προδιάθεση για αγχώδη διαταραχή και διάσπαση προσοχής. «Αφού συζητήσαμε με τους εκπαιδευτές, ξεκίνησα τις συνεδρίες: Κάθε φορά, φορώντας καλώδια στο κεφάλι, διαλέγω ένα παιχνίδι στην οθόνη που έχω μπροστά μου, το οποίο θα “παίξω”, χωρίς χειριστήριο, μόνο με το μυαλό μου. Εγώ επιλέγω πάντα τη Formula 1. Στην οθόνη εμφανίζεται ένα αυτοκίνητο που συνεχίζει την πορεία του ευθεία όσο είμαι συγκεντρωμένος. Αν σκεφτώ άλλα πράγματα, φεύγει από τον δρόμο. Όσο το αυτοκίνητο πηγαίνει ίσια, κάθε τόσο ακούγεται ένας ήχος, σαν καμπανάκι, που επιβεβαιώνει ότι τα πηγαίνω καλά. Σιγά σιγά ο εγκέφαλός μου εκπαιδεύτηκε να αποζητώ τον ήχο, σαν επιβράβευση», λέει ο Σωτήρης, παρατηρώντας ότι με δυο συνεδρίες την εβδομάδα, έχοντας πλέον ολοκληρώσει τον πρώτο κύκλο 25 συνεδριών και συνεχίζοντας στον δεύτερο, σταμάτησε να σηκώνεται στη μέση της νύχτας και πλέον ο ύπνος του είναι ολοκληρωμένος, ενώ μπορεί να συγκεντρωθεί καλύτερα στη δουλειά του ή σε έναν συνομιλητή.
«Είναι σαν μια αεροβική άσκηση του εγκεφάλου, μια ενεργητική μάθηση που μας εκπαιδεύει να τροποποιούμε τα εγκεφαλικά μας κύματα», λέει η Μαρία Νικολάου, κοινωνική λειτουργός και εκπαιδεύτρια νευροανάδρασης. «Γι’ αυτό και αποκτά μεγάλη δημοφιλία σε όλο τον κόσμο. Έχουμε πολλές περιπτώσεις με διάσπαση προσοχής, αλλά και άτομα που βρίσκονται σε θέσης ευθύνης ή αθλητές που έρχονται αντιμέτωποι με μεγάλο στρες».
Κάποιοι άλλοι που απλώς επιθυμούν να δουν μια αλλαγή στη μνήμη και τη συγκέντρωσή τους στρέφονται στο φαρμακείο, και συγκεκριμένα στο πιο προσιτό μέσο βελτίωσης νοητικών λειτουργιών: τα «νοοτροπικά» συμπληρώματα διατροφής, δηλαδή σκευάσματα που κυκλοφορούν σε διάφορες μορφές (χάπια, κάψουλες, πόσιμα κ.ά.) και υπόσχονται ότι βελτιώνουν την πνευματική απόδοση, προσφέροντας «δυνατή μνήμη, καλύτερη συγκέντρωση, πνευματική διαύγεια, εγκεφαλική τόνωση». Άλλα διαφημίζουν ότι συντελούν στη μείωση των συμπτωμάτων της άνοιας. Ωστόσο, εκτενές ρεπορτάζ των New York Times πριν από ένα χρόνο υποστηρίζει ότι «τα σκευάσματα δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους» και δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις πως ένα τέτοιου τύπου προϊόν μπορεί να επηρεάσει τη συγκέντρωση, τη διαύγεια κ.ά. «Όταν οι ασθενείς μου με ρωτούν γι’ αυτά, η απάντησή μου είναι ότι δεν βλάπτουν και συνήθως περιέχουν κάποια μικροδιατροφικά στοιχεία, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, τα οποία είναι απαραίτητα για τον εγκέφαλο, ωστόσο η επίδραση που έχει το καθένα από αυτά είναι πάρα πολύ μικρή», λέει ο νευρολόγος Γεώργιος Βλάχος, επιστημονικός συνεργάτης του Ειδικού Ιατρείου Νοητικών Διαταραχών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. «Αντί κάποιος να παίρνει κάμποσες βιταμίνες από το φαρμακείο, είναι πολύ καλύτερο να επενδύσει στη μεσογειακή δίαιτα».
«Τα κύτταρα είναι σαν ζελέ»
«Ο εγκέφαλος είναι το τελευταίο οχυρό της ιατρικής επιστήμης», έλεγε προ μηνών η Τζοάνα Χέλμουτ, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Ένα όργανο που οι επιστήμονες επιθυμούν διακαώς να χαρτογραφήσουν, να κατανοήσουν, να επηρεάσουν. Ερχόμαστε πλέον όλο και συχνότερα σε επαφή με πληροφορίες για χάπια, φορητές και μη συσκευές ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων, αλλά και δημοσιεύματα για εργαστήρια που παίρνουν παχυλές επιχορηγήσεις από την αμερικανική κυβέρνηση, για ύποπτες τεχνολογίες από την Κίνα και, εσχάτως, για εμφυτεύματα εγκεφάλου, των οποίων ο μεγαλύτερος χρηματοδότης (και θιασώτης) είναι ο Ελον Μασκ.
Πριν από πέντε χρόνια, ο Μασκ περιέγραφε ένα ρομπότ σαν ραπτομηχανή, το οποίο θα «έραβε» εμφυτεύματα μέσα σε ανθρώπινους εγκεφάλους, για να τους συνδέσει με έναν απομακρυσμένο ηλεκτρονικό υπολογιστή – κάποιοι μειδίασαν. Η περιγραφή ήταν λεπτομερής: τα εμφυτεύματα θα ήταν νήματα εξοπλισμένα με ηλεκτρόδια, που θα μετέδιδαν σε ένα τσιπ πληροφορίες, οι οποίες στη συνέχεια θα αποστέλλονταν σε μια συσκευή «τύπου bluetooth», φορεμένη πίσω από το αυτί. «Τα κύτταρα είναι σαν ζελέ, ενώ τα ηλεκτρόδια είναι πολύ σκληρά», έλεγε ο Μασκ. Γι’ αυτό η Neuralink, η εταιρεία που είχε ιδρύσει ο ίδιος το 2016 ακριβώς γι’ αυτόν τον σκοπό, δηλαδή την ανάπτυξη brain-computer interfaces (BCIs – στα ελληνικά: διεπαφή εγκεφάλου-υπολογιστή), προσπαθούσε να φτιάξει νήματα εύκαμπτα, με διάμετρο μικρότερη από ανθρώπινη τρίχα. Ουσιαστικά θα επρόκειτο για ένα υλικό σαν σελοφάν που θα κάλυπτε «αγώγιμα σύρματα» με ηλεκτρόδια και αισθητήρες. Η τοποθέτησή τους θα γινόταν κοντά στους νευρώνες, χωρίς ωστόσο να προκαλείται ζημιά στον περιβάλλοντα ιστό, ενώ θα είχαν τη δυνατότητα να συλλέγουν πληροφορίες από έναν μεγάλο αριθμό κυττάρων και να τις μεταδίδουν σε έναν υπολογιστή.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που φαινόταν ότι ο Μασκ ξυπνούσε έχοντας δει στον ύπνο του κάποιο τραβηγμένο όνειρο επιστημονικής φαντασίας και στη συνέχεια έριχνε ένα σωρό εκατομμύρια σε εταιρείες για να το κάνουν πραγματικότητα. Δεν μπορεί να αποκλείσει κανείς το ενδεχόμενο έτσι να προέκυψαν και άλλες ιδέες του, όπως οι κάψουλες που ταξιδεύουν σε κενό αέρος, η αποικιοποίηση του Άρη με το «Big Fucking Rocket» (πλέον μετονομασθέν σε «Starship») κ.ά. Όμως, ο τρίτος πιο πλούσιος άνθρωπος στον κόσμο (πίσω από τον Μπερνάρ Αρνό και τον Τζεφ Μπέζος) έχει και τη θέληση και τους πόρους για να επενδύει σε μερικούς από τους λαμπρότερους επιστήμονες της εποχής μας προκειμένου να κάνουν τα οράματά του πραγματικότητα.
Στο τέλος του φετινού Ιανουαρίου, η Neuralink ανακοίνωσε πως ολοκλήρωσε την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση τσιπ σε άνθρωπο, ο οποίος είναι καλά και αναρρώνει. Λίγες ημέρες αργότερα, σε ένα βίντεο στο X, πρώην Twitter, είδαμε τον Νόλαντ Άρμπο, έναν νεαρό που έχει απολέσει την κίνηση από τους ώμους και κάτω λόγω ατυχήματος, να παίζει σκάκι στον υπολογιστή κουνώντας τα πιόνια με το μυαλό του. Είχε προηγηθεί τον Μάιο του 2023 η άδεια από τον αμερικανικό Οργανισμό Ελέγχου Φαρμάκων και Τροφίμων για κλινικές έρευνες σε ανθρώπους – για να ληφθεί η άδεια, το προϊόν πρέπει να ορίζεται ως ιατροτεχνολογικό προϊόν που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία συγκεκριμένης ιατρικής πάθησης. Λίγους μήνες αργότερα, το 85% της τεχνολογίας του μηχανήματος που είχε εμφυτευτεί στον ασθενή είχε σταματήσει να λειτουργεί και ο ίδιος δήλωνε συντετριμμένος από την απότομη εξέλιξη που του γκρέμισε την αρχική αισιοδοξία. «Ήταν πολύ δύσκολο, έκλαψα», έλεγε. Η εταιρεία αρνήθηκε να του αλλάξει το εμφύτευμα προς το παρόν, ωστόσο πριν από λίγες εβδομάδες ανακοίνωσε ότι πραγματοποίησε μια δεύτερη, επιτυχημένη επέμβαση σε άλλο ασθενή, έχοντας διορθώσει τα προβλήματα που οδήγησαν στη δυσλειτουργία της πρώτης συσκευής.
Το πιο δύσκολο όργανο
Είναι σαφές ότι το όραμα του Μασκ ούτε αρχίζει ούτε και τελειώνει στην αντιμετώπιση συμπτωμάτων. Παρότι ο ίδιος δηλώνει αισιόδοξος πως οι συσκευές του θα επιτρέψουν τελικά σε τυφλούς ανθρώπους να βλέπουν ή θα δώσουν σε κάποιον με κομμένο νωτιαίο μυελό πλήρη λειτουργικότητα ή θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την παχυσαρκία, τον αυτισμό, την κατάθλιψη και τη σχιζοφρένεια, το μεγαλύτερό του όραμα το έχει κάνει σαφές πολλάκις, και αυτό δεν είναι άλλο από την επίτευξη της αρμονικής συμβίωσης ανθρώπου/τεχνητής νοημοσύνης, με τρόπο που ο ίδιος χαρακτηρίζει «ζωτικής σημασίας» για την επιβίωσή μας ως ανθρώπινου είδους. Για τον Μασκ, η τεχνολογία της Neuralink είναι ένας τρόπος να μη «μείνουμε πίσω», καθώς η τεχνητή νοημοσύνη θα κατακτά τον κόσμο και την ανθρωπότητα. Αντί να την αφήσουμε να μας κατατροπώσει, θα πρέπει ουσιαστικά να «συγχωνευτούμε» μαζί της. Εξάλλου, το επίσημο μότο στην ιστοσελίδα της εταιρείας είναι: «Σήμερα δημιουργούμε μια γενικευμένη διεπαφή εγκεφάλου για να αποκαταστήσουμε την αυτονομία όσων έχουν ιατρικές ανάγκες που δεν έχουν ικανοποιηθεί, αύριο ξεκλειδώνουμε τις ανθρώπινες δυνατότητες».
Σημαίνει αυτό ότι ένας σημερινός μεσήλικας θα ζήσει την εποχή cyborg υβριδίων μεταξύ ανθρώπων και υπολογιστών; Μάλλον όχι. Ο δρ Βλάχος εξηγεί πως αυτού του τύπου οι τεχνολογικές εφαρμογές απέχουν αρκετά από το να γίνουν η νόρμα. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο δύσκολο όργανο για να υποκατασταθεί τεχνητά από τους επιστήμονες: «Έχει γίνει μια κάποια χαρτογράφηση, αλλά αυτό που έχουμε στα χέρια μας είναι ένας μέσος όρος. Ακόμα και ανατομικά, ο ένας εγκέφαλος με τον άλλο δεν είναι ίδιοι. Ούτε το συκώτι, παραδείγματος χάριν, του ενός είναι ίδιο με του άλλου, αλλά ειδικά ο εγκέφαλος είναι τελείως διαφορετικός, οι έλικες, οι αύλακες, όλο αυτό το κατσαρό εξωτερικό που βλέπετε. Όταν πραγματοποιείται μια επιτυχημένη επέμβαση σε κάποιον, το να το αναπαράγουμε σε κάποιον άλλο δεν είναι αυτονόητο, καθώς δεν είναι απλό το να εντοπίσεις το αντίστοιχο σημείο σε άλλο εγκέφαλο».
Η Σάρα νιώθει άσχημα
Πάντως, η έννοια της διεπαφής ανθρώπινου εγκεφάλου-υπολογιστή δεν είναι μια έννοια που εφηύρε ο Μασκ. Το 2016, τέσσερα ηλεκτρόδια εμφυτευμένα από επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ στον φλοιό του εγκεφάλου ενός τετραπληγικού άνδρα τού επέτρεψαν να αισθανθεί την αφή στα δάχτυλά του, για πρώτη φορά μετά το ατύχημα που του στέρησε την κίνηση στα άκρα. Για να το πετύχουν, χρησιμοποίησαν ένα ρομποτικό χέρι, το οποίο ο ίδιος ελέγχει με το μυαλό του. Όταν ένας ερευνητής πίεζε τα δάχτυλα του προσθετικού μέλους, ο άνδρας αισθανόταν την πίεση στα δάχτυλα του παράλυτου δεξιού του χεριού, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τον κατεστραμμένο νωτιαίο μυελό του. Το 2020, η Σάρα, μια 37χρονη γυναίκα, έγινε η πρώτη ασθενής στην οποία τοποθετήθηκε στον εγκέφαλο μια συσκευή σαν «βηματοδότης» για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο τής εμφύτευσαν χειρουργικά τη συσκευή, η οποία ανιχνεύει το μοτίβο νευρικής δραστηριότητας που εμφανίζεται όταν η Σάρα νιώθει άσχημα και στη συνέχεια παρέχει παλμούς ηλεκτρικής διέγερσης για να αποτρέψει αυτά τα συναισθήματα. Πράγματι, μέσα στις πρώτες εβδομάδες οι αυτοκτονικές της σκέψεις εξαφανίστηκαν και η ίδια δήλωσε ότι αντιμετωπίζει πλέον τη ζωή υπό άλλο πρίσμα. Μια πρόχειρη έρευνα στο ίντερνετ θα φανερώσει τίτλους όπως «πρωτοποριακό τσιπ εγκεφάλου δίνει σε παράλυτο άνδρα την ικανότητα να παίξει Guitar Hero», «τετραπληγική γυναίκα έκοψε ένα κομμάτι σοκολάτα και το έφαγε με τη βοήθεια ρομποτικού εξαρτήματος» κ.ά.
«Στη νόσο Πάρκινσον, με την οποία ασχολούμαι, ήδη σε κάποιες περιπτώσεις γίνονται εμφυτεύσεις που βοηθούν με τα συμπτώματα», λέει ο δρ Βλάχος. «Τοποθετούνται ηλεκτρόδια περίπου στο κέντρο του κεφαλιού και εξωτερικά υπάρχει ένα καλωδιάκι που καταλήγει σε κάτι σαν βηματοδότη, το οποίο βρίσκεται κάτω απ’ το δέρμα, δεν φαίνεται. Έχει γίνει μεγάλη προσπάθεια για να προσδιοριστεί το σωστό σημείο για την τοποθέτησή του, ακόμη και μισό χιλιοστό πιο κει να πας, υπάρχει πρόβλημα. Καταλαβαίνετε ότι αυτό θα πρέπει να είναι η τελευταία επιλογή, και μόνο για την αντιμετώπιση σοβαρών συμπτωμάτων, που δεν αντιμετωπίζονται με φάρμακα. Εάν κάποιος, ας πούμε, τρέμει λίγο, αυτός δεν είναι λόγος για να του κάνουμε νευροχειρουργική επέμβαση. Θα του δώσουμε κάποιο φάρμακο». Από τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές του Μασκ είναι η εταιρεία Synchron, με χρηματοδότες μεταξύ άλλων τον Τζεφ Μπέζος και τον Μπιλ Γκέιτς, η οποία παράγει ένα στεντ που εμφυτεύεται σε ένα αιμοφόρο αγγείο στην επιφάνεια του εγκεφάλου.
Ήδη, η Synchron, που ιδρύθηκε λίγα χρόνια πριν από τη Neuralink, έχει επιτυχώς εμφυτεύσει τσιπ σε ασθενείς, στο πλαίσιο κλινικών δοκιμών. Στο τελευταίο διαφημιστικό της βίντεο, ένας μεσήλικας που πάσχει από ALS (μυοτροφική σκλήρυνση) και έχει απολέσει την κίνηση των άκρων του, στέλνει μηνύματα στη γυναίκα του μέσω υπολογιστή χρησιμοποιώντας μόνο τον εγκέφαλο – και τα μάτια του. Στην επόμενη κάρτα του βίντεο εμφανίζεται μια ρήση του γνωστότερου ασθενούς με ALS στον κόσμο, Στίβεν Χόκινγκ, από το 2018: «Το μέλλον της επικοινωνίας είναι η διεπαφή ανθρώπου – υπολογιστή: Με τα εργαλεία αυτής της τεχνολογικής επανάστασης μπορούμε να κάνουμε τη ζωή των ανθρώπων καλύτερη».
Το πεδίο μάχης του μέλλοντος
«Ο εγκέφαλος είναι το πεδίο μάχης του μέλλοντος», δηλώνει ο δρ Τζέιμς Τζιορντάνο, καθηγητής στα Τμήματα Νευρολογίας και Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν. Ο δρ Τζιορντάνο είναι επίσης επικεφαλής της επιτροπής Βιοηθικής του IEEE Brain Initiative, μιας μεγάλης πρωτοβουλίας του διεθνούς Ινστιτούτου Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών, ενός κολοσσιαίου οργανισμού με περισσότερα από 400.000 μέλη σε όλο τον κόσμο. Στόχος του προγράμματος είναι «η προώθηση της έρευνας […] για τη βελτίωση της κατανόησης του εγκεφάλου, με σκοπό τη θεραπεία ασθενειών και τη βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης». Το Brain Initiative είναι μία μόνο από τις αντίστοιχες πρωτοβουλίες που κάνουν την εμφάνισή τους, χρησιμοποιώντας τις νέες τεχνολογίες που συνεχώς εξελίσσονται. Το 2013, ο Μπαράκ Ομπάμα θα ανακοίνωνε τη σύσταση του BRAIN Initiative, ενός εντυπωσιακού οργανισμού με ισχυρή χρηματοδότηση και έναν φιλόδοξο, δεκαετή στόχο: να αποκωδικοποιήσει τη λειτουργία των δισεκατομμυρίων νευρώνων του εγκεφάλου. Την επόμενη χρονιά, το Νόμπελ Ιατρικής απονεμήθηκε σε τρεις επιστήμονες που αποκωδικοποίησαν πώς λειτουργούν τα κύτταρα του εγκεφάλου μας προκειμένου να προσανατολιστούμε σε έναν χώρο. Αντίστοιχοι με τον αμερικανικό οργανισμοί έχουν συσταθεί και αλλού (Human Brain Project στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Brain/MINDS στην Ιαπωνία, CanadaBrain στον Καναδά), ενώ το 2017 συστάθηκε και μια παγκόσμια πρωτοβουλία μεταξύ ΗΠΑ, Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αυστραλίας, Κορέας με σκοπό να επιταχυνθεί η διαδικασία του «σπασίματος του κώδικα» του ανθρώπινου εγκεφάλου. Στην πρωτοβουλία αργότερα παρεισέφρησαν η Κίνα και ο Καναδάς.
Όλη αυτή η δραστηριότητα γύρω από τον ανθρώπινο εγκέφαλο εγείρει ανησυχίες, καθότι γίνεται σαφές ότι δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση σοβαρών παθήσεων. Στην περίπτωση της Neuralink, αρκετοί μελετητές έχουν εκφράσει αμφιβολίες σχετικά με τις διαδικασίες που ακολουθεί η εταιρεία, κατακρίνοντάς τη για «έλλειψη διαφάνειας» σε ό,τι αφορά τις κλινικές δοκιμές και τονίζοντας πως όποια πληροφορία έχει έρθει στη δημοσιότητα προέρχεται από δελτία Τύπου και ποστ στα κοινωνικά δίκτυα και όχι από δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, όπου τα αποτελέσματα των ερευνών αξιολογούνται από μέλη της επιστημονικής κοινότητας.
Εξάλλου, υπάρχουν καταγγελίες για μεγάλο αριθμό ζώων που βασανίστηκαν και θανατώθηκαν ως αποτέλεσμα των δοκιμών, και πέρυσι το περιοδικό Wired δημοσίευσε ρεπορτάζ βασισμένο σε κτηνιατρικές εκθέσεις που αποδεικνύουν τις καταστροφικές συνέπειες που είχε η εμφύτευση του τσιπ σε πιθήκους. Ένας θηλυκός πίθηκος, λίγο μετά την εμφύτευση, άρχισε να πιέζει το κεφάλι της στο πάτωμα χωρίς προφανή λόγο, σύμπτωμα πόνου ή μόλυνσης. Λίγο αργότερα το ζώο «άρχισε να χάνει τον συντονισμό του και το προσωπικό παρατήρησε ότι έτρεμε ανεξέλεγκτα όταν έβλεπε τους εργαζομένους στο εργαστήριο». Η κατάστασή της επιδεινωνόταν για μήνες, μέχρι που τελικά τής έκαναν ευθανασία – η νεκροψία έδειξε εσωτερική αιμορραγία στον εγκέφαλο και βλάβες στον εγκεφαλικό φλοιό από το εμφύτευμα. Ένα άλλο ζώο, στο οποίο τοποθετήθηκε χειρουργικά το εμφύτευμα τον Δεκέμβριο του 2019, εμφάνισε βακτηριακές και μυκητιασικές λοιμώξεις στο σημείο της επέμβασης, τις οποίες οι κτηνίατροι δεν μπορούσαν να καθαρίσουν, επειδή το εμφύτευμα «μπλόκαρε» την περιοχή. Τελικά, στις 6 Ιανουαρίου του 2020 έκαναν ευθανασία και σε αυτό το ζώο. Ο αριθμός των ζώων που θανατώθηκαν στα εργαστήρια της Neurolink είναι άγνωστος, ενώ ο ισχυρισμός του Μασκ πως επρόκειτο έτσι κι αλλιώς για ζώα με ανίατες παθήσεις, λίγο πριν από τον θάνατο, χαρακτηρίστηκε από συμμετέχοντες στο πείραμα ως «γελοίος».
Μέχρι σήμερα, το περιεχόμενο των ιδιωτικών μας στοχασμών, το πώς σκεφτόμαστε για το ένα ή το άλλο θέμα, το τι περνάει απ’ το μυαλό μας την ώρα που μπροστά στα μάτια μας εμφανίζεται ένα ερέθισμα, ήταν κάτι κατάδικό μας. Ρωτάω τον δρα Βλάχο για τις ανησυχίες που εκφράζονται σε επίπεδο βιοηθικής. «Εγείρονται ερωτήματα, ειδικά εάν κάποια στιγμή στις προσεχείς δεκαετίες καταφέρουμε και ενώσουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο με κάποια τεχνητή νοημοσύνη», λέει εκείνος. «Αλλά η πρόοδος είναι αρκετά αργή σε αυτά τα πράγματα, παρά τα διθυραμβικά άρθρα στον διεθνή Τύπο. Το ζητούμενο είναι πολύ δύσκολο. Κρατάω μικρό καλάθι».
