Όταν «πεθαίνουν», πολλά από τα αστέρια εκρήγνυνται ως σουπερνόβα, εκτοξεύοντας ένα χαοτικό δίκτυο σκόνης και αερίων στον μεσοαστρικό χώρο του Διαστήματος.
Όμως μια νέα εικόνα των υπολειμμάτων ενός εκτυφλωτικού «υπερκαινοφανούς αστέρα», φαίνεται να είναι εντελώς διαφορετική από αυτό που περίμεναν να δουν οι αστρονόμοι. Πρόκειται για το πιο ασυνήθιστο υπόλειμμα που έχουν βρει ποτέ και θα μπορούσε να αποτελεί έναν σπάνιο τύπο σουπερνόβα που οι επιστήμονες προσπαθούν εδώ και καιρό να αποκωδικοποιήσουν.
«Ασχολούμαι με τα υπολείμματα σουπερνόβα εδώ και 30 χρόνια και δεν έχω δει ποτέ κάτι τέτοιο», ομολογεί ο Ρόμπερ Φέσεν, αστρονόμος στο Dartmouth College στο Νιου Χάμσαϊρ.
Ένα πυροτέχνημα 850 ετών
Το 2013, η ερασιτέχνης αστρονόμος Ντάνα Πάτσικ ανακάλυψε την εικόνα σε αρχειοθετημένες απεικονίσεις στο υπέρυθρο, από μία έρευνα Ευρέως Πεδίου της NASA. Στη δεκαετία που ακολούθησε, αρκετές ομάδες μελέτησαν το απομεινάρι του άστρου, γνωστό ως Pa 30, με όλο και πιο αινιγματικά αποτελέσματα.
Το 2019, ο Βασίλι Γκαραμάτζε, αστρονόμος στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας στη Ρωσία, και οι συνάδελφοί του, βρήκαν ένα εξαιρετικά ασυνήθιστο αστέρι στο κέντρο του Pa 30. Το αστέρι αυτό είχε επιφανειακή θερμοκρασία περίπου 200.000 Kelvin, με έναν αστρικό άνεμο που ταξίδευε προς τα έξω με ταχύτητα 16.000 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο – περίπου το 5% της ταχύτητας του φωτός.
«Τα αστέρια δεν έχουν “έτσι απλά” ανέμους 16.000 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο», λέει ο Φέσεν. Οι ταχύτητες των 4.000 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο δεν είναι ανήκουστες, λέει – αλλά τα 16.000 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο είναι «άγρια μέτρηση».
Το νεφέλωμα του Καρκίνου. Πηγή Arizona State University
Το Pa 30 αποτέλεσε και πάλι αντικείμενο επιστημονικών ερευνών το 2021, όταν ο Άντρεας Ρίτερ, αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, και οι συνάδελφοί του πρότειναν ότι το απομεινάρι είναι το απότοκο ενός σουπερνόβα που έλαμψε στον ουρανό πριν από περίπου 850 χρόνια, το 1181. Εκείνη τη χρονιά, Κινέζοι και Ιάπωνες αστρονόμοι παρατήρησαν το αντικείμενο για περίπου έξι μήνες, μέχρι που «έσβησε» από τον ουρανό.
Η ομάδα του Φέσεν παρατήρησε αργότερα το απομεινάρι με το τηλεσκόπιο Hiltner, διαμέτρου 2,4 μέτρων στο Αστεροσκοπείο του Κιτ Πικ στην Αριζόνα.
Τα δεδομένα που συνέλεξαν επιβεβαίωσαν ότι το Pa 30 είναι όντως το απομεινάρι του υπερκαινοφανούς αστέρα που παρατηρήθηκε το 1181, αποκαλύπτοντας εκατοντάδες λεπτά «νημάτια» που ακτινοβολούν.
Η εικόνα ήταν πρωτοφανής, αφού «υπό κανονικές συνθήκες», τα υπολείμματα ενός σουπερνόβα μοιάζουν με αυτά στο νεφέλωμα του Καρκίνου ή με τον Tycho σουπερνόβα, το οποίο θυμίζει σφαίρα από «κόμπους.»
Tycho σουπερνόβα. Πηγή NASA
Αλλά το Pa 30 είναι μια διαφορετική, «καταπληκτική εικόνα», λέει ο Σαράμπ Τζα, αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσι. «Δεν έχω ξαναδεί κάτι παρόμοιο στο παρελθόν. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό».
Άστρα «ζόμπι»
Τι θα μπορούσε να έχει προκαλέσει ένα τέτοιο απομεινάρι; Το 2021, ο Ρίτερ και οι συνάδελφοί του υπέθεσαν ότι πρόκειται για μια σπάνια έκρηξη σουπερνόβα τύπου ΙΑΧ.
Ένας κανονικός υπερκαινοφανής τύπου ΙΑ προκύπτει όταν ένας «λευκός νάνος» απορροφά υλικό από ένα γειτονικό άστρο (σ.σ σύστημα αστέρων), μεγαλώνοντας τελικά τόσο πολύ που δεν μπορεί πλέον να υποστηρίξει το επιπλέον βάρος και ανατινάζεται – διασκορπίζοντας υλικό από το εσωτερικό του στο διαστρικό κενό. Αλλά σε έναν υπερκαινοφανή τύπου ΙΑΧ, το άστρο επιβιώνει με κάποιο τρόπο. «Συχνά αποκαλούμε αυτά τα αστέρια ζόμπι», λέει ο Τζα. Σίγουρα διευρύνει τη λίστα με τις πιθανές αιτίες για έναν σουπερνόβα τύπου IAX.
Τέτοιες σπάνιες εκρήξεις παρατηρούνται συνήθως σε μακρινούς γαλαξίες εκατομμύρια έτη φωτός μακριά. Αλλά το Pa 30 είναι μόλις 7,5 έτη φωτός μακριά, στη γειτονιά του Γαλαξία μας, και μελλοντικές παρατηρήσεις ίσως ρίξουν περισσότερο «φως» στον ασυνήθιστο τύπο σουπερνόβα.
Πηγή Nature
