Kathimerini.gr
Μανώλης Ανδριωτάκης
Η κούρσα για την τεχνητή νοημοσύνη μόλις ξεκίνησε, δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν την περασμένη Τρίτη στο Παρίσι, στην Παγκόσμια Διάσκεψη Δράσης, εγκαινιάζοντας την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία InvestAI, βάσει της οποίας εντός της επόμενης πενταετίας θα επενδυθούν 200 δισ. ευρώ στην τεχνητή νοημοσύνη. Η σύνοδος, ωστόσο, δεν είχε μόνο ευρωπαϊκό ενδιαφέρον, καθώς στη γαλλική πρωτεύουσα παρευρέθησαν εκπρόσωποι περισσότερων των 100 χωρών, οι οποίοι στο τέλος, με εξαίρεση τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, υπέγραψαν μια κοινή διακήρυξη «υπέρ μιας συμπεριληπτικής και βιώσιμης Τ.Ν. για τους ανθρώπους και τον πλανήτη».
Στη διήμερη διάσκεψη που έγινε έπειτα από πρωτοβουλία του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν και του πρωθυπουργού της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι, ηγέτες απ’ όλο τον κόσμο, επιχειρηματίες, επιστήμονες και ερευνητές ανέδειξαν μια πιο αισιόδοξη προοπτική της τεχνητής νοημοσύνης. Οπως έγραψε στους New York Times ο δημοσιογράφος Κέβιν Ρους, «στο Παρίσι, οι καταστροφολόγοι παραμερίστηκαν υπέρ ενός πιο φωτεινού, πιο αισιόδοξου οράματος για τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Οι ομιλητές κλήθηκαν να επιδείξουν την ικανότητα της Τ.Ν. να επιταχύνει την πρόοδο σε τομείς όπως η ιατρική και το κλίμα, ενώ οι πιο δυσοίωνες συζητήσεις για τους υπαρξιακούς κινδύνους της Τ.Ν. περιορίστηκαν σε ανεπίσημες παράλληλες εκδηλώσεις».
Αναμφίβολα, η μεγάλη είδηση που βγήκε απ’ το Παρίσι ήταν τα κεφάλαια ύψους 200 δισ. ευρώ που θα κατευθύνει η Ευρωπαϊκή Ενωση σε πρωτοβουλίες για την Τ.Ν. Το νέο ενέτεινε ακόμη περισσότερο την ανησυχία γύρω από τον ψυχροπολεμικού τύπου ανταγωνισμό που έχει ξεσπάσει ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα για την υπεροχή στην Τ.Ν. Είναι ικανό αυτό το ποσό να φέρει την Ευρώπη στο προσκήνιο της διαμάχης μεταξύ των δύο γιγάντων; Μήπως έχει καθυστερήσει απελπιστικά; Η Φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της ήταν κατηγορηματική. «Διαφωνώ», δήλωσε, «ο αγώνας για την Τ.Ν. δεν έχει τελειώσει ακόμη. Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή. Τα σύνορα μετακινούνται συνεχώς».
Το καλό νέο
Η πραγματικότητα των αριθμών προσγειώνει απότομα ακόμη και τους πιο αισιόδοξους. Τα 200 δισ. ευρώ της Ευρώπης μοιάζουν μάλλον λίγα μπροστά στα ποσά που ανακοινώθηκαν πρόσφατα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Το πρόγραμμα Stargate θα κατευθύνει 500 δισ. δολάρια στην Τ.Ν., ενώ εντός του τρέχοντος έτους και μόνο, η Alphabet (βλέπε Google) θα επενδύσει 75 δισ. στην Τ.Ν., και η Amazon 100 δισ. Η κινεζική πλευρά είναι φειδωλή στην πληροφόρησή της σχετικά με τα ποσά που επενδύει. Εικάζεται ότι η στρατηγική της χώρας είναι να μιλάει με έργα και όχι με ευχολόγια.
Ωστόσο, ο ενθουσιασμός της Φον ντερ Λάιεν είναι δικαιολογημένος, καθώς προκύπτει από μια σοβαρή εξέλιξη που σημειώθηκε πριν από ένα μήνα στην Κίνα. Μια σχετικά μικρή νεοφυής επιχείρηση παρουσίασε ένα νέο μεγάλο γλωσσικό μοντέλο, το DeepSeek R1, ευθέως ανταγωνιστικό προς το ChatGPT της OpenAI και τα άλλα αμερικανικά μοντέλα, για τη δημιουργία του οποίου φέρεται να χρειάστηκαν 6 εκατ. δολάρια, τη στιγμή που η OpenAI για το αντίστοιχο έργο γράφεται ότι ξοδεύει 60 εκατ. δολάρια. Αν το κόστος της εκπαίδευσης των μοντέλων μειώνεται με τόσο γρήγορο ρυθμό, όπως επιβεβαιώνει και ο CEO της OpenAI Σαμ Aλτμαν σε πρόσφατη ανάρτησή του, τότε υπάρχει ελπίδα να προλάβει και η Ευρώπη να μπει μέσα στη «Λαμποργκίνι» που τρέχει με φρενήρη ταχύτητα, όπως έγραψε ο Ρους, αντί να προσπαθεί «έφιππη να της τοποθετήσει ζώνες ασφαλείας». Πριν από λίγες ημέρες, ερευνητές του Στάνφορντ δημοσίευσαν μια μελέτη σύμφωνα με την οποία χρειάστηκαν μόλις έξι δολάρια για να ρυθμιστεί στην εντέλεια ένα γλωσσικό μοντέλο 1.000 ερωτήσεων. Το ερώτημα που τίθεται είναι εύλογο: μήπως όλο αυτό είναι μια ρωσική ρουλέτα; Ακόμη και η Goldman Sachs έχει μιλήσει περί φούσκας.
Πιο συγκεκριμένα, η Ε.Ε. θα ενισχύσει περαιτέρω την πίστη της σε σχέδια ανοικτού κώδικα και παράλληλα θα επιχειρήσει να αντιγράψει το καλό παράδειγμα του CERN, κατασκευάζοντας 12 «γιγα-εργοστάσια» υπολογιστικής ισχύος μέσω συμπράξεων ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, ένα έργο που θα κοστίσει 10 δισ. ευρώ. Επίσης, θα δημιουργήσει ένα παρατηρητήριο για την κατανάλωση ενέργειας.
Το γαλλικό πλεονέκτημα
Ο Εμανουέλ Μακρόν χαιρετά ρομπότ στο περιθώριο της παγκόσμιας διάσκεψης στο Παρίσι. Ο Γάλλος πρόεδρος εκτιμά πως η δυνατότητα παραγωγής φθηνής ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια συνιστά πλεονέκτημα για τη χώρα του στη διεθνή σκακιέρα της τεχνητής νοημοσύνης. [Aurelien Morissard/Pool via REUTERS]
Το διήμερο ήταν κατά βάση μια πρώτης τάξης ευκαιρία για τον Γάλλο πρόεδρο να παρουσιάσει τα δικά του όπλα σε αυτή την ξέφρενη κούρσα. Αρχικά, ανακοίνωσε με συγκρατημένη αισιοδοξία ένα γαλλικό πακέτο επενδύσεων ύψους 109 δισ. ευρώ για την Τ.Ν. Τα χρήματα αυτά θα δοθούν στον ιδιωτικό τομέα, ενώ ένα μέρος τους περιλαμβάνει μια συμφωνία ύψους 30-50 δισ. ευρώ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, για την κατασκευή του μεγαλύτερου κέντρου δεδομένων στην Ευρώπη. Στη συνέχεια, ο Μακρόν διαφήμισε γελώντας πλατιά το πραγματικό υπερόπλο του: τη φθηνή ενέργεια που παράγεται απ’ τα 58 πυρηνικά εργοστάσια της χώρας του. Είναι ένα πολύ κομβικό σημείο υπεροχής της Γαλλίας, το οποίο δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο. Ο Μακρόν παράφρασε τo «drill, baby, drill» του Ντόναλντ Τραμπ σε «Plug, baby, plug», γιατί έχει συνειδητοποιήσει ότι όσα δισεκατομμύρια και αν ανακοινώσει κανείς για την Τ.Ν., αν δεν εξασφαλίσει φθηνή, άφθονη, αλλά και καθαρή ενέργεια, δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες της Τ.Ν.
Οι συζητήσεις στο Παρίσι στράφηκαν σε μεγάλο βαθμό και σε αυτό που θεωρείται ο ελέφαντας στο δωμάτιο, στο αφήγημα δηλαδή που θέλει την Ευρώπη γίγαντα στις ρυθμίσεις και νάνο στην καινοτομία. Η Ε.Ε. είναι πράγματι πρωτοπόρος στη ρύθμιση της Τ.Ν., με το AI Act, αλλά αυτό δεν φαίνεται να αρέσει ούτε στους τεχνολογικούς κολοσσούς ούτε στη νέα ηγεσία των ΗΠΑ, η οποία εκπροσωπήθηκε από τον αντιπρόεδρο Τζ. Ντ. Βανς. Η υπερβολική ρύθμιση μπορεί να πνίξει την Τ.Ν., επανέλαβε ο Βανς, προσθέτοντας: «Πρέπει οι Ευρωπαίοι φίλοι μας να βλέπουν αυτό το νέο σύνορο με αισιοδοξία και όχι με τρόμο». Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ κάλεσε ευθέως την Ευρώπη να απελευθερωθεί και να διοχετεύσει ακόμη περισσότερο χρήμα και ταλέντο στον πυρετό της Τ.Ν., στον οποίο πρωτοστατούν επιχειρήσεις της χώρας του.
Οι ΗΠΑ δεν εξήγησαν τον λόγο για τον οποίο δεν υπέγραψαν την τελική διακήρυξη, ενώ οι Βρετανοί ψέλλισαν ανεπισήμως κάποιες αόριστες δικαιολογίες περί εθνικής ασφάλειας. Ο Ντάριο Αμοντέι, συνιδρυτής και CEO της Anthropic, που έχει το γνωστό γλωσσικό μοντέλο Claude, έγραψε ότι «η σύνοδος ήταν μια χαμένη ευκαιρία». Τρία πράγματα φαίνεται να τον προβλημάτισαν. Το γεγονός ότι συμμετείχε η Κίνα και ότι δεν συζητήθηκαν περισσότερο οι κίνδυνοι για την ασφάλεια και τις επιπτώσεις στην αγορά εργασίας. Η Κίνα, πάντως, φαίνεται ότι υπέγραψε το κείμενο για τον ίδιο λόγο: επειδή ήταν πολύ γενικόλογο και καθόλου δεσμευτικό.
Το κείμενο δεν υπεγράφη επίσης απ’ τους επονομαζόμενους «doomers», τους κινδυνολόγους δηλαδή, που ανησυχούν υπερβολικά για το υπαρξιακό ρίσκο που θέτει η Τ.Ν. Διά του άτυπου εκπροσώπου τους, του φυσικού Μαξ Τέγκμαρκ, είπαν ότι το κείμενο δεν εστιάζει όσο θα έπρεπε στον κίνδυνο από την εμφάνιση μιας υπερνοήμονος μηχανής. Προφανώς, αυτή η διάσταση περιπλέκει ακόμη περισσότερο την απάντηση στο μεγάλο ερώτημα που απασχολεί την Ευρώπη. Η Γηραιά Ηπειρος βλέπει τα πιο προικισμένα μυαλά της να φυλλορροούν «ακολουθώντας το χρήμα» στις ΗΠΑ, αλλά και στην Κίνα, βλέπει να την αντιμετωπίζουν σαν τον ενοχλητικό τύπο που θέτει διαρκώς ερωτήματα, ηθικούς φραγμούς και αντιρρήσεις, κι ενώ προσπαθεί να συμμετάσχει σε μια κούρσα με αβέβαιη έκβαση, έρχονται καλοθελητές και της λένε ότι δεν κάνει αρκετά για να αντιμετωπίσει τον υπαρξιακό κίνδυνο της Τ.Ν.
Λύσεις έξω απ’ το κουτί
Ο ερευνητής της Τ.Ν. και συγγραφέας Γκάρι Μάρκους υποστηρίζει ότι τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και η τεχνική που τα κάνει εφικτά, η βαθιά μάθηση δηλαδή, έχει ήδη πέσει πάνω σε τοίχο, και ότι κατά συνέπεια δεν μπορεί να δώσει κάτι περισσότερο. Νικήτρια αυτής της κούρσας, σύμφωνα με αυτόν, θα βγει η χώρα που θα επενδύσει σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση της Τ.Ν. Πρέπει με άλλα λόγια να αναζητήσουμε λύσεις έξω απ’ το κουτί, γιατί μέσα στο κουτί αυτή τη στιγμή οι άνθρωποι έχουν καταληφθεί από μια συλλογική φρενίτιδα που δεν είναι καθόλου ξένη, αν θυμηθεί κανείς τη φούσκα των dot-com.
Η σύνοδος έδειξε ότι ήταν περισσότερο μια στιγμιαία ευκαιρία να κοιταχτεί η Ευρώπη στον καθρέφτη και να αποφασίσει πώς θα πορευτεί στο μέλλον. Το ζήτημα της καινοτομίας δεν είναι τόσο ποσοτικό, όσο ποιοτικό. Για να γίνει γόνιμο το έδαφός της ξανά θα πρέπει να επενδύσει στους πολίτες της. «Στην εποχή της Τ.Ν.», υπογράμμισε σε πρόσφατο άρθρο του ο Γάλλος Γιαν Λε Κουν, επικεφαλής της Τ.Ν. στη Meta, «το πιο πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο είναι οι άνθρωποι. Η καινοτομία απαιτεί τα πιο λαμπρά μυαλά. Ως εκ τούτου, η Ε.Ε. θα πρέπει να απομακρυνθεί από την έρευνα που βασίζεται περισσότερο σε πρότζεκτ. Ο καλύτερος τρόπος είναι να εντοπίσουμε ταλαντούχους ερευνητές, να χρηματοδοτήσουμε την έρευνά τους για μερικά χρόνια και να φύγουμε από μπροστά τους. Τα μεγάλα προγράμματα με οργάνωση από πάνω προς τα κάτω έχουν καταγεγραμμένο ιστορικό αποτυχίας».
