Kathimerini.gr
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΙΝΙΟΣΟΓΛΟΥ
Το Ισλάμ είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη θρησκεία στον κόσμο και το ChatGPT η ταχύτερα αναπτυσσόμενη εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης. Και τα δύο δίνουν απαντήσεις και κατευθύνσεις. Το Ισλάμ έρχεται από το παρελθόν. Η τεχνητή νοημοσύνη προοιωνίζεται ένα θαυμαστό μέλλον. Ατόφιο παρόν δεν υφίσταται στ’ αλήθεια· μάλλον ένα μεταίχμιο φτιαγμένο από αντίρροπες δυνάμεις του χρόνου.
Το Ισλάμ μπορείς να το μελετήσεις. Σε ξεγελά το παρελθόν πως είναι του χεριού σου... Για την τεχνητή νοημοσύνη κάνεις υποθέσεις. Σύγχρονοι φιλόσοφοι μεταβιβάζουν σε αυτήν τα κλασικά ερωτήματα που ο Καντ διατύπωσε περί ανθρώπινης γνώσης, ηθικής και ύπαρξης:
Τι είδους γνώση μπορεί να παράγει η τεχνητή νοημοσύνη; Πώς θα όφειλε να συμπεριφέρεται και τι οφείλει να πράττει; Τι ελπίδα φέρνει;
Ενα νέο όργανο και δημόσιο αγαθό! Σαν ένζυμο η τεχνητή νοημοσύνη μεσολαβεί σ’ ένα σωρό διεργασίες του βίου. Για κάθε ενδεχόμενο ετοιμάζεται και το σχετικό «κανονιστικό πλαίσιο».
Ομως οι άνθρωποι δεν βλέπουν στην τεχνητή νοημοσύνη μόνον ένα εργαλείο. Της προβάλλουν προσδοκίες και φόβους εντελώς δικές τους. Ευφυείς άνθρωποι μιλούν γι’ αυτήν σαν να ’ναι πρόσωπο... Εσπευσαν να της φορτώσουν και έναν προμηθεϊκό μύθο που δεν είναι άλλος από την απόκτηση συνείδησης.
Εσένα πάλι τι σ’ ενοχλεί εάν κάποιος αντιμετωπίζει την τεχνητή νοημοσύνη σαν πρόσωπο;
- Οτι είναι αδύνατον «αυτή» να φέρει την ευθύνη για οτιδήποτε.
- Oτι δεν διαθέτει ασυνείδητο.
- Oτι στ’ αλήθεια δεν γνωρίζει τι θα πει τραύμα.
- Oτι σαν τέλειος ψυχοπαθής αποκλείεται από το βάσανο ή την τύψη.
- Oτι ενώ τη λένε πλέον «γενετική» είναι χωρισμένη εξαρχής από τον θάνατο.
Πώς να ’χει μετά ύφος και χιούμορ και πνεύμα! Γιατί και αυτά της λείπουν...
Hδη το 1980 ο Αμερικανός φιλόσοφος Τζον Σιρλ έδειξε με το διανοητικό πείραμα του «Κινέζικου Δωματίου» πως ένας συνδυασμός ιδεογραμμάτων ενδέχεται να είναι συντακτικά και τυπικά ορθός δίχως ο συντάκτης να γνωρίζει κινέζικα ή να κατανοεί το νόημα και τη σημασία της ακολουθίας που παράγει· μπορεί να σε εκπαιδεύσουν να συνδυάζεις λέξεις και πληροφορίες ακολουθώντας δοσμένους κανόνες δίχως επίγνωση του σημασιολογικού φορτίου. Κάπως έτσι έχει προγραμματιστεί η τεχνητή νοημοσύνη να αλληλεπιδρά ποικιλοτρόπως με τους ανθρώπους ώστε να τους συνδράμει.
Συνεπώς η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκεται ακόμη μακριά από το δικό της προπατορικό αμάρτημα· που θα ’ταν η αυτεπίγνωση, η αυτοσυνειδησία και η ελεύθερη βούληση. Ούτως ή άλλως οι φιλόσοφοι ερίζουν παλαιόθεν και ad nauseam για τον ορισμό τέτοιων εννοιών.
Σημειωτέον πως η προσομοίωση της επικοινωνίας δεν είναι η πραγματικότητα των υπολογιστών μόνον αλλά συνήθως και των ανθρώπων: δεν χρειάζεται να κατανοείς τη βαθύτερη σημασία των πράξεων ή των λόγων σου, ούτε να έχεις επίγνωση του εαυτού σου, προκειμένου να είσαι «λειτουργικός» (η αγαπημένη έκφραση των ψυχολόγων!) σε αυτόν τον κόσμο, αντιθέτως βοηθά να παραμένεις στο επίπεδο της επιτυχούς διεκπεραίωσης υπακούοντας σε κανόνες. Τότε όλα γίνονται τόσο ευκολότερα! Ενδεχομένως οι ίδιοι λειτουργούμε ως πρόδρομοι της τεχνητής νοημοσύνης εδώ και αρκετό καιρό... Κι αν η τεχνητή νοημοσύνη μας ξεγελάσει πως απέκτησε ορμή για ζωή θα ’ναι από σφάλμα συστήματος που εμείς σπεύδουμε να εκλάβουμε ως επιθυμία κατίσχυσης και επιβίωσης, επειδή ανέκαθεν οι άνθρωποι προβάλλουν τον εαυτό τους σε θεούς και ξόανα.
Και εδώ είναι το ζήτημα!
Επειδή εξαντλήθηκαν οι ακολουθίες των θεών και των ειδώλων και των φιλοσοφικών επιχειρημάτων φαίνεται πως ήρθε η σειρά της τεχνητής νοημοσύνης να συγκεντρώσει τον θαυμασμό και την απορία και να λειτουργήσει ως μεταβατικό αντικείμενο και μαγικό σημείο αναφοράς. Αδημονούν και φοβούνται οι άνθρωποι γι’ αυτά που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη· ο κόσμος, λένε, θ’ αλλάξει απ’ το άγγιγμα της ψηφιακής Φιλοσοφικής Λίθου. Πρόοδος ή παρωδία;
Τόση προσδοκία και ανησυχία είναι ενδείξεις μιας νέας πνευματικότητας που εμφανίζει ένα καινοφανές χαρακτηριστικό στην ιστορία της φιλοσοφίας: καταργεί την παραδοσιακή διάκριση ύλης και πνεύματος. Αυτή ολοκλήρωσε τον κύκλο της και εξαντλήθηκε τόσους αιώνες, οι μορφές που γέννησε ατόνησαν, ποιον ενδιαφέρουν πια;
Μπροστά στο ολοκαίνουργιο Πάρκο Κοινωνικοποίησης Σκύλων αναρωτήθηκα μήπως σύντομα οι «σκυλομπαμπάδες» και οι «γατομαμάδες» βρουν νέα, αναβαθμισμένα υποκατάστατα συντροφιάς. Ηδη ρομποτάκια τεχνητής νοημοσύνης κρατούν συντροφιά σε ηλικιωμένους και κάθε είδους «σύντροφοι τεχνητής νοημοσύνης» αναμένεται να κάνουν θραύση σε μια Ευρώπη γερασμένη. Σε αντίθεση με τα γατιά και τα σκυλιά δεν έχεις ν’ ανησυχείς μη σου πεθάνουν, μη σου αρρωστήσουν. Συντριπτικό πλεονέκτημα! Η απώλεια καθίσταται επιλύσιμο πρόβλημα...
Το βράδυ, νέα πλάνα των ισραηλινών ειδικών δυνάμεων καθώς εισβάλλουν στα υπόγεια κρησφύγετα των τρομοκρατών της Χαμάς. Ο πόλεμος φέρει το σπέρμα του τρωγλοδύτη και μιας πανάρχαιας βίας. Αυτή δεν είναι η ανεπιθύμητη καταγωγή μας;
Σε ένα ανατριχιαστικό εγκώμιο του πολέμου ως φυσικής μήτρας του πολιτισμού, ο Ερνστ Γιούνγκερ το 1922 καλούσε τον αναγνώστη να φανταστεί τους άγριους προγόνους μας να τρέμουν από δέος μπρος στους κεραυνούς· πόση συγκατάβαση και οίκτο νιώθουμε γι’ αυτούς τους απολίτιστους, τους δεισιδαίμονες! Ποιος ξέρει, συνέχιζε ο συγγραφέας-πολεμιστής με τραχιά γερμανική ειρωνεία, ίσως στο μέλλον έρθει η σειρά απομακρυσμένων εκδοχών της ανθρώπινης ύπαρξης να οικτίρουν εμάς και σύμπασα την Ιστορία επειδή μας χάλκευσε η φρίκη του πολέμου, η ζωτικότητα της μάχης και ο τρόμος του θανάτου.
Πράγματι μας σαγηνεύει μια ύπαρξη ανώδυνη και προβλέψιμη, αναπαυτική και αυτοματική, όπως μοιάζει να γίνεται με την αδιάλειπτη παρουσία της τεχνητής νοημοσύνης. Ο κίνδυνος ενδεχομένως να ’ναι μεγαλύτερος και από τη διαρροή προσωπικών δεδομένων ή τη συρρίκνωση των ελευθεριών που απασχολούν τους νομικούς· αυτός μιας Δύσης μαλθακής, η οποία αναπληρώνει την πνευματική συρρίκνωση και τη δημογραφική αστασία με πολίτες διαρκώς υποβασταζόμενους από τον ψηφιακό σωσία τους. Διόλου τυχαία η ονομασία Gemini για τη νέα εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης: δίδυμος.
Κι έπειτα, πόσο «καλύτερη» γίνεται η ζωή με ψηφιακούς σωσίες και βοηθούς; Σηκώνει συζήτηση. Οσο επιταχύνεται και αυτοματοποιείται ο βίος των ανθρώπων τόσο αυτοί πλησιάζουν στην επαγγελματική και ψυχολογική εξουθένωση.
Ωριμη σε σημείο που προσεγγίζει τη σήψη η Δύση, απομένει να δούμε εάν κάποτε θα νοσταλγήσει τις φυσικές αρετές που άφησε να ατροφήσουν, όπως συνέβη στον Ρωμαίο Τάκιτο, όταν τη στιγμή της παρακμής βρέθηκε να θαυμάζει το σθένος των Βαρβάρων.
Ο κ. Νικήτας Σινιόσογλου είναι συγγραφέας και ερευνητής στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ. Πιο πρόσφατο βιβλίο του «Ο καρπός της ασθενείας μου» (Κίχλη, 2021).
