Γράφει η Αλεξάνδρα Σκαράκη
«Mας θυμίζει έντονα την πατρίδα, που μας λείπει πολύ». Λίγο πριν από την Ανάσταση, η Ολγα Τζατζαδάκη περιγράφει το Πάσχα μακριά από την Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Βενετία όπου διαμένει εδώ και 13 χρόνια. Από τότε που εγκαταστάθηκε στη Βόρεια Ιταλία, η διδάκτωρ και επιστημονική ερευνήτρια στον τομέα της Αστικής και Τουριστικής Κοινωνιολογίας στα Πανεπιστήμια Ca’Foscari και IUAV, επισκέπτεται την εκκλησία Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία για να νιώσει σαν στο σπίτι της.
«Ιδιαίτερα εδώ στη Βενετία το Πάσχα αποκτά μια έντονα βυζαντινή διάσταση. Στον Αγιο Γεώργιο των Ελλήνων προσευχόμαστε στον ίδιο χώρο και μπροστά από τις ίδιες εικόνες που προσευχήθηκαν πριν από εμάς όλοι οι Ελληνες και άλλοι ορθόδοξοι αδελφοί μας που βρέθηκαν σε αυτή την πόλη εδώ και πεντακόσια χρόνια», λέει στην «Κ».
Η Βενετία, ως θαλάσσια δημοκρατία, είχε εκτεταμένες εμπορικές διασυνδέσεις με την Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένων των ελληνόφωνων περιοχών. Ανάμεσα στις διάφορες εθνικές και θρησκευτικές ομάδες που εγκαταστάθηκαν στη Βενετία, η ελληνορθόδοξη κοινότητα είχε μια σημαντική παρουσία. Eλληνες έμποροι, λόγιοι και πρόσφυγες έφθασαν μετά την Αλωση του 1453 και βρήκαν καταφύγιο στην πόλη, ξεφεύγοντας από τις πολεμικές συγκρούσεις και αναζητώντας οικονομικές ευκαιρίες. Με τον καιρό, εμφανίστηκε μια ακμάζουσα ελληνική ομάδα που σχημάτιζε μια ξεχωριστή κοινότητα με τους δικούς της θρησκευτικούς, πολιτιστικούς και κοινωνικούς θεσμούς.
San Giorgio dei Greci
Καθώς η ελληνική κοινότητα στη Βενετία μεγάλωνε, προέκυψε η ανάγκη για έναν αφιερωμένο χώρο λατρείας που θα μπορούσε να φιλοξενεί τις θρησκευτικές τους πρακτικές και να παρέχει πνευματική καθοδήγηση.
Η εκκλησία του San Giorgio dei Greci –όπως ονομάζεται– ιδρύθηκε στις αρχές του 16ου αιώνα, γύρω στο 1539, κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Η αρχιτεκτονική της είναι αποτέλεσμα μιας συγχώνευσης βυζαντινού και βενετσιάνικου στυλ. Ο σχεδιασμός του ναού αντανακλά τόσο τις θρησκευτικές παραδόσεις της ελληνορθόδοξης πίστης όσο και την αρχιτεκτονική αισθητική που επικρατούσε στη Βενετία κατά την Αναγέννηση. Ενώ το εξωτερικό του είναι σχετικά λιτό, το εσωτερικό του κοσμείται με περίτεχνα ψηφιδωτά, εικονοστάσια και τοιχογραφίες βυζαντινού ρυθμού, έργα του Τζιοβάνι ντι Τσίπρο. Ο δε άμβωνας είναι έργο του Τζιοβάνι Γκραπίλια από το 1957.
Ο Aγιος Γεώργιος ήταν δημοφιλής τόσο στον βυζαντινό όσο και στον βενετσιάνικο κόσμο, δικαιολογώντας την επιλογή να του αφιερωθεί η εκκλησία. Η επιλογή αυτή υπογράμμιζε περαιτέρω τη σύνδεση μεταξύ της ελληνορθόδοξης κοινότητας και των ευρύτερων θρησκευτικών παραδόσεων της Βενετίας.
«Η ελληνική κοινότητα της Βενετίας είναι η παλαιότερη όλης της διασποράς και ο ναός τής ανήκει, είναι ιδιωτικός. Η διατήρηση της ελληνορθόδοξης θρησκείας εδώ είναι αποκλειστικό δικαίωμα της κοινότητάς μας», εξηγεί ο επί πολλά χρόνια πρόεδρος της κοινότητας, Δημήτρης Ζαφειρόπουλος. «Συνολικά είμαστε εγγεγραμμένοι γύρω στα 90-100 άτομα, ο αριθμός δεν έχει αλλάξει».
Η κ. Τζατζαδάκη τονίζει ότι όλοι οι Ελληνες στη Βενετία αισθάνονται υπερήφανοι για τους προγόνους που διατήρησαν την πίστη, τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους σε έναν ξένο τόπο, τον οποίο σεβάστηκαν και αγάπησαν ιδιαίτερα, κάτι για το οποίο τους αγάπησε η τοπική κοινωνία. «Αφησαν μια αξιοθαύμαστη πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά στην πόλη αυτή, το Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, το Μουσείο μας και φυσικά την ορθόδοξη εκκλησία μας, την ενορία μας, τον Αη Γιώργη των Ελλήνων που είναι και το σημείο αναφοράς μας. Aς μην ξεχνάμε ότι και η Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή έχει την έδρα της εδώ».
«Η ελληνική κοινότητα της Βενετίας είναι η παλαιότερη όλης της διασποράς και ο ναός τής ανήκει, είναι ιδιωτικός». (Φωτογραφία: Ολγα Τζατζαδάκη)
Ως τόπος λατρείας για την ελληνορθόδοξη κοινότητα, ο ναός San Giorgio dei Greci είναι εκεί όπου γίνονται οι λειτουργίες, οι βαπτίσεις, οι γάμοι και οι κηδείες. Τελετές που είναι κεντρικές για τη θρησκευτική και κοινοτική ζωή της ελληνικής διασποράς και που παρέχουν την ευκαιρία στα μέλη της κοινότητας να συναντηθούν, να γιορτάσουν την πίστη τους και να υποστηρίξουν το ένα το άλλο.
«Ο δεύτερος καλύτερος Επιτάφιος στον κόσμο»
Μέσα στις κορυφαίες θρησκευτικές τελετές είναι και ο εορτασμός του Πάσχα, που γίνεται σε ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα. Η Μεγάλη Εβδομάδα κάτω από το στολισμένο καμπαναριό –σήμα κατατεθέν του ναού που σήμερα γέρνει λόγω των φυσικών καταστροφών που αντιμετώπισε η πόλη ανά τους αιώνες– είναι μια συγκινητική εμπειρία.
«Ολοι μας έχουμε όμορφες, παλιές και τωρινές αναμνήσεις. Δεν είναι μόνο αναμνήσεις από τη Μεγάλη Εβδομάδα, αλλά και, σε συνδυασμό με την ομορφιά, από το κλίμα αυτής της πόλης, που νομίζω ότι δεν συγκρίνεται με καμία άλλη στον κόσμο», λέει η καλλιτέχνις Μαργαρίτα Τσαγκαροπούλου, η οποία έγινε κάτοικος Βενετίας το 1994, σε ηλικία 14 ετών.
Τα έθιμα και εκεί είναι όπως στην Ελλάδα. «Τη Μεγάλη Παρασκευή στολίζουμε τον Επιτάφιο και το βράδυ γίνεται η περιφορά του γύρω γύρω στα στενά δρομάκια της Βενετίας με τα κεριά που κρατάμε αναμμένα. Είναι κάτι φανταστικό, λες και από κάθε γωνιά θα βγουν οι ιππότες και οι δόγηδες», λέει η κ. Τσαγκαροπούλου. «Στην περιφορά συνήθως συμμετέχουν και μη ορθόδοξοι αδελφοί μας που κατοικούν στη Βενετία και αγαπούν ιδιαίτερα τις ορθόδοξες, βυζαντινές λατρευτικές πρακτικές μας που είναι συνδεδεμένες με το ορθόδοξο Πάσχα», συμπληρώνει η κ. Τζατζαδάκη.
Ο Επιτάφιος, φιλοτεχνημένος το 1677. (Φωτογραφία: Αγιος Γεώργιος των Ελλήνων στη Βενετία).
Ο Επιτάφιος της εκκλησίας είναι ιστορικός και φιλοτεχνήθηκε το 1677. «Στη μέση, υπάρχει ζωγραφισμένη η αποκαθήλωση. Είναι ένα καταπληκτικό έργο τέχνης του περίφημου αγιογράφου Εμμανούηλ Τζάνες Μπουνιαλή», τονίζει ο κ. Ζαφειρόπουλος. «Θεωρώ ότι έχουμε, αν όχι τον πρώτο, τον δεύτερο καλύτερο Επιτάφιο που υπάρχει στον κόσμο».
Μετά την περιφορά και την επιστροφή στην εκκλησία, ο μητροπολίτης μοιράζει τα λουλούδια του Επιταφίου στους πιστούς. Τις τέσσερις ανθοδέσμες, παίρνουν εκείνοι που τον κουβάλησαν στους ώμους.
Περιφορά του Επιταφίου στα δρομάκια της Βενετίας. (Φωτογραφία: Δημήτριος Βατικιώτης)
«Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, όταν στην πρώτη Ανάσταση ακούγεται το “Αρατε πύλας”, χτυπάμε τα στασίδια. Ο δε ιερέας πετάει σε όλη την Εκκλησία και στους πιστούς φύλλα δάφνης», λέει η κ. Τσαγκαροπούλου. Το βράδυ, το προαύλιο γεμίζει από κόσμο που έρχεται είτε από την Ελλάδα, για τις ημέρες αυτές, είτε από τον ευρύτερο νομό του Βένετο και από άλλα μέρη της Ιταλίας.
«Η προσφώνηση του “Χριστός Ανέστη” τα μεσάνυχτα δημιουργεί μια μαγική και εορταστική ατμόσφαιρα στην ήδη ονειρική, νυχτερινή Βενετία, μια στιγμή που είναι δύσκολο να περιγραφεί με λόγια. Οταν τελειώνει η Ακολουθία της Αναστάσεως, είναι πολύ ιδιαίτερη για εμάς η μεταφορά του Αγίου Φωτός στα σπίτια μας, με τα γνωστά φαναράκια, διασχίζοντας τα σοκάκια μέσα στη νύχτα», σημειώνει η κ. Τζατζαδάκη.
Ανάσταση στον Αγιο Γεώργιο των Ελλήνων στη Βενετία. (Φωτογραφία: Δημήτριος Βατικιώτης)
Η Κυριακή του Πάσχα είναι η ημέρα που περιμένουν τα περισσότερα μέλη της κοινότητας – και όχι μόνο. Στο προαύλιο του Αγίου Γεωργίου στήνεται μια μεγάλη γιορτή. «Ψήνουμε αρνιά και ο καθένας φέρνει κάτι από το σπίτι του. Τα κόκκινα αυγά μας τα δίνει ο μητροπολίτης μετά το πέρας της πρωινής Θείας Λειτουργίας», λέει η κ. Τσαγκαροπούλου. Στα ηχεία παίζει ελληνική παραδοσιακή μουσική.
Ο Δημήτριος Βατικιώτης είναι ιεροψάλτης στον Αγιο Γεώργιο των Ελλήνων τα τελευταία τέσσερα χρόνια και 25 στη Μητρόπολη Ιταλίας. Ο ίδιος τονίζει ότι πλέον, καθότι και η Αρχιεπισκοπή ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, δεν υπάρχουν μόνο Ελληνες πιστοί. «Εχουμε και πιστούς από τη Ρουμανία, τη Μολδαβία, την Ουκρανία, τη Ρωσία αλλά και Ιταλούς ορθόδοξους. Τη Μεγάλη Εβδομάδα, αλλά και τις Κυριακές και στις μεγάλες ακολουθίες, γίνεται μια πολύγλωσση λειτουργία ώστε να καλύπτονται όλοι. Και αυτό δημιουργεί μια όμορφη ατμόσφαιρα, επειδή συνυπάρχουμε».
Ομως, εκείνο που πάντα θα εντυπωσιάζει είναι η συμμετοχή των Ελλήνων. Οπως λέει ο πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας, «η γιορτή του Πάσχα έχει έναν διαφορετικό χαρακτήρα και μια υποχρέωση διαχρονική: να παραμείνει αυτή η ημέρα ζωντανή, μια ιστορική μνήμη».
