Kathimerini.gr
Του Γιάννη Σουλιώτη
Μια σειρά από γεγονότα που αρχίζουν να εκτυλίσσονται στα τέλη του περασμένου έτους και κορυφώνονται στα μέσα της εβδομάδας, με την επίσκεψη ελεγκτών της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) στις εγκαταστάσεις τηλεπικοινωνιακού παρόχου, ήταν αυτά που πυροδότησαν τις εξελίξεις και οδήγησαν στις παραιτήσεις του γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού Γρηγόρη Δημητριάδη και του επικεφαλής της ΕΥΠ Παναγιώτη Κοντολέοντος.
Στα τέλη Δεκεμβρίου δημοσιοποιήθηκαν εκθέσεις της Μeta και του Citizen Lab σύμφωνα με τις οποίες στην Ελλάδα είχε βρεθεί να λειτουργεί το παράνομο λογισμικό παρακολουθήσεων Predator.
Είχαν, ο πρώτος σε πολιτικό και ο δεύτερος σε επιχειρησιακό επίπεδο, την ευθύνη για τη λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών και άρα το μεγαλύτερο μέρος των τηλεφωνικών παρακολουθήσεων στη χώρα.
Η αποπομπή τους με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ερμηνεύεται από πολλούς ως –μερική τουλάχιστον– επιβεβαίωση όσων είδαν το προηγούμενο διάστημα το φως της δημοσιότητας, με επίκεντρο την απόπειρα παγίδευσης του κινητού τηλεφώνου του προέδρου του ΠΑΣΟΚ Νίκου Ανδρουλάκη και την παρακολούθηση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Στα τέλη Δεκεμβρίου δημοσιοποιήθηκαν εκθέσεις της εταιρείας Μeta (ιδιοκτήτρια του Facebook, του WhatsApp κ.ά.) και του εργαστηρίου Citizen Lab του Πανεπιστημίου του Τορόντο, σύμφωνα με τις οποίες στην Ελλάδα είχε βρεθεί να λειτουργεί το παράνομο λογισμικό παρακολουθήσεων Predator. Λίγο μετά τη δημοσιοποίησή τους, στις αρχές του έτους (από την ιστοσελίδα inside story), ο δημοσιογράφος Θανάσης Κουκάκης κατήγγειλε δημόσια ότι ο ίδιος είχε γίνει στόχος τηλεφωνικών υποκλοπών με τη χρήση του συγκεκριμένου λογισμικού.
Προηγουμένως είχε στείλει για έλεγχο –ορμώμενος από το δημοσίευμα– την τηλεφωνική συσκευή του στους ερευνητές του Citizen Lab, οι οποίοι του επιβεβαίωσαν ότι μέσω ενός παραπλανητικού μηνύματος (σ.σ. περιείχε σύνδεσμο της ιστοσελίδας blogspot.edolio5.com) άγνωστοι είχαν εγκαταστήσει στο τηλέφωνό του το Predator.
Στο διάστημα που ακολούθησε, το φως της δημοσιότητας είδαν ακόμη δύο ενδιαφέροντα στοιχεία αναφορικά με την «υπόθεση Κουκάκη».
Το πρώτο απ’ αυτά ήταν ότι ο δημοσιογράφος είχε το καλοκαίρι του 2020, πριν δηλαδή παγιδευτεί με το Predator, βρεθεί στο επίκεντρο έρευνας της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Οι σχετικές διατάξεις και βουλεύματα μάλιστα δυνάμει των οποίων η ΕΥΠ είχε προχωρήσει σε άρση απορρήτου στο κινητό του τηλέφωνο δημοσιοποιήθηκαν τον περασμένο Απρίλιο (από τους Reporters United). Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι η άρση απορρήτου στο τηλέφωνό του διεκόπη την 12η Αυγούστου 2020, την ημέρα ακριβώς που ο δημοσιογράφος μετέβη στην ΑΔΑΕ προκειμένου να καταγγείλει ότι το τηλέφωνό του βρισκόταν υπό παρακολούθηση.
Η χρονική αλληλουχία των γεγονότων όμως δεν σταματά εδώ.
Τον Μάρτιο του 2021 και ενώ η ΑΔΑΕ είχε ήδη στείλει έγγραφο στην ΕΥΠ ρωτώντας εάν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την ενημέρωση του δημοσιογράφου σχετικά με την άρση του τηλεφωνικού του απορρήτου, η κυβέρνηση με τις ψήφους και του ΠΑΣΟΚ τροποποίησε τη μέχρι τότε ισχύουσα νομοθεσία. Ο νέος νόμος αφαιρούσε από την ΑΔΑΕ τη δυνατότητα να γνωστοποιεί στους πολίτες ότι βρέθηκαν υπό παρακολούθηση.
Η αλλαγή είχε προκαλέσει ερωτήματα αλλά και την αντίδραση του προέδρου της Αρχής Χρήστου Ράμμου, ο οποίος είχε μάλιστα αρθρογραφήσει σχετικά. Τελικά, το μήνυμα-παγίδα μέσω του οποίου μολύνθηκε το κινητό του δημοσιογράφου με το λογισμικό Predator εστάλη το καλοκαίρι του 2021.
Πάντως, η υπόθεση Κουκάκη δεν θα είχε προκαλέσει τις καταιγιστικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών, αν δεν είχε αποκαλυφθεί ότι στόχος παρακολούθησης ήταν και ο αρχηγός του τρίτου κοινοβουλευτικού κόμματος.
Το χρονικό έχει ως εξής: Τον Απρίλιο του 2022 θορυβημένο από τα διεθνή σκάνδαλα υποκλοπών, το Ευρωκοινοβούλιο έδωσε τη δυνατότητα στους βουλευτές του να ελέγξουν προληπτικά τα κινητά τους τηλέφωνα για το ενδεχόμενο μόλυνσής τους με παράνομα λογισμικά, όπως το Predator.
Την 29η Ιουνίου, ο κ. Ανδρουλάκης έδωσε το τηλέφωνό του για έλεγχο για να ειδοποιηθεί, λίγο αργότερα, ότι είχε γίνει προσπάθεια παγίδευσής του με το λογισμικό Predator. Οπως και στην περίπτωση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, στο κινητό του κ. Ανδρουλάκη είχε σταλεί –τον Σεπτέμβριο του 2021– μήνυμα-παγίδα με παραποιημένο λινκ της ιστοσελίδας blogspot.edolio5.com. Σε περίπτωση που πατούσε το λινκ, το λογισμικό θα εγκαθίστατο στη συσκευή του. Κάτι τέτοιο πάντως δεν συνέβη, όπως επιβεβαίωσε η υπηρεσία ηλεκτρονικής ασφαλείας της Ευρωβουλής.
Στις 26 Ιουλίου, έχοντας παραλάβει την τεχνική έκθεση από τις Βρυξέλλες, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ μετέβη στον Αρειο Πάγο και κατέθεσε μήνυση κατά αγνώστων, με τους δικηγόρους του να κοινοποιούν τη μηνυτήρια αναφορά και στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών.
Σχεδόν μια εβδομάδα αργότερα, συνεδρίασε η Ολομέλεια της Αρχής και αποφάσισε να προχωρήσει στη σύσταση ειδικής ομάδας ελέγχου, που θα επισκεπτόταν τις εγκαταστάσεις της εταιρείας Wind στην οποία είναι συνδρομητής ο κ. Ανδρουλάκης. Επρόκειτο για μια μάλλον τυπική διαδικασία από την οποία ούτε τα ίδια τα στελέχη της Αρχής προσδοκούσαν ότι θα προέκυπταν σημαντικά ευρήματα καθώς τα λογισμικά τύπου Predator δεν λειτουργούν μέσω των τηλεπικοινωνιακών παρόχων.
Διαψεύστηκαν καθώς από τα στοιχεία που τους έδωσε η εταιρεία αποκαλύφθηκε ότι στο κινητό του κ. Ανδρουλάκη είχε γίνει άρση απορρήτου, με το σύστημα συνακροάσεων της ΕΥΠ.
Αμεσα, ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός και το βράδυ της Πέμπτης κλήθηκε στο Μέγαρο Μαξίμου να παράσχει εξηγήσεις ο διοικητής της υπηρεσίας Παναγιώτης Κοντολέων. Το μεσημέρι της Παρασκευής αντίστοιχα, η εισαγγελέας κ. Βλάχου που εποπτεύει την ΕΥΠ και είχε υπογράψει τη διάταξη για την άρση απορρήτου στο κινητό του κ. Ανδρουλάκη συναντήθηκε με τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ισίδωρο Ντογιάκο. Η άρση απορρήτου στο κινητό του κ. Ανδρουλάκη ξεκίνησε την 12η Σεπτεμβρίου 2021 και διεκόπη στις 17 Δεκεμβρίου 2021, λίγες ημέρες μετά την εκλογή του στην προεδρία του ΠΑΣΟΚ. Συμπίπτει δε χρονικά με την αποτυχημένη, όπως αποδείχθηκε, προσπάθεια παγίδευσής του με το παράνομο λογισμικό Predator.
