Kathimerini.gr
Λουκάς Βελιδάκης
«Ήμασταν προετοιμασμένοι, αλλά και πάλι ήταν μεγάλο σοκ. Ξυπνήσαμε, μιλήσαμε στο τηλέφωνο με άλλους πρέσβεις, με την ηγεσία του υπουργείου Εξωτερικών, διαβάσαμε τις ειδήσεις. Δεν μας πήρε πολύ χρόνο για να συνειδητοποιήσουμε ότι εξελίσσεται μία πλήρης εισβολή». Ο Σεργίι Σουτένκο, πρέσβης της Ουκρανίας στην Ελλάδα, μίλησε στην «Κ» με αφορμή τον ένα χρόνο από τη ρωσική εισβολή. Συναντηθήκαμε στην πρεσβεία της χώρας στο Ψυχικό, σε ένα άδειο μεγάλο σαλόνι με βαριά έπιπλα.
Ζητώ από τον κύριο Σουτένκο να περιγράψει τις πρώτες του αντιδράσεις, το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου 2022, να ξαναζήσει τη μέρα, ένα χρόνο μετά. «Καταλάβαμε ότι δεν ήταν μία επιχείρηση στο Ντονμπάς, αλλά είχαν σκοπό να κατακτήσουν όλη την Ουκρανία», λέει και διακρίνεται μία ταραχή στα λόγια του, μολονότι μετρημένος ως έμπειρος διπλωμάτης.
«Ακόμα το νιώθετε σαν να είναι σήμερα;» ρωτάω, δίνει καταφατική απάντηση και συνεχίζει την περιγραφή εκείνου του δύσκολου πρωινού: «Πρώτα συνειδητοποίησα ότι έχουμε ίντερνετ στην Ουκρανία, άρα μπορούσα να επικοινωνήσω – δεν ένιωθα μόνος, μπορούσα να μοιραστώ τις σκέψεις μου με τους άλλους πρέσβεις και το υπουργείο Εξωτερικών. Καταλάβαμε ότι πρέπει να πολεμήσουμε».
Και συνεχίζει: «Γνωρίζαμε ότι η Ρωσία είχε μία “μαύρη λίστα“, που περιελάμβανε προσωπικότητες της Ουκρανίας που θεωρεί εχθρούς – από την κυβέρνηση, το στρατό, περιείχε ακόμα και μπλόγκερς και δημοσιογράφους, οι διπλωμάτες βρίσκονται στην κορυφή της λίστας. Αυτό σημαίνει ότι αν η εισβολή πετύχαινε, μόλις επέστρεφα στη χώρα θα με συνελάμβαναν».
«Οι πρώτες μου σκέψεις ήταν να κατανοήσω πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του κράτους σε συνθήκες πολέμου, ποιες ενέργειες πρέπει να κάνω», σημειώνει ο κύριος Σουτένκο που είναι ενεργός διπλωμάτης από το 1995. «Γνωρίζω πώς πρέπει να λειτουργεί η διπλωματία κι έτσι γνώριζα πώς να γνωστοποιήσω το θέμα, να κινητοποιήσω κάθε δυνατή στήριξη και βεβαίως να επικοινωνήσω με την ελληνική κυβέρνηση, να διαμηνύσω τι έχει γίνει και ότι λειτουργούμε κανονικά. Μετά επιχείρησα να έρθω σε επαφή με την πολιτική ηγεσία σε όλα τα επίπεδα».
Θυμάται, μάλιστα, ένα περιστατικό που τότε δεν έγινε γνωστό: «Την επόμενη ημέρα πήγα στο Προεδρικό Μέγαρο για να συναντήσω την πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στην είσοδο έκανα τεστ για covid και βρέθηκα θετικός. Οι υπεύθυνοι της προεδρίας έδειξαν γρήγορα αντανακλαστικά, οργάνωσαν ένα δωμάτιο και είχαμε με την κ. Σακελλαροπούλου μία συνομιλία μέσω τηλεφώνου, από ξεχωριστά δωμάτια, μέσα στο ίδιο κτίριο».
Αφηγείται ότι όταν επέστρεψε στην πρεσβεία, δεν τον ενδιέφερε καθόλου η προσωπική του υγεία, «το μόνο που με ενοχλούσε ήταν ότι εκείνη τη στιγμή εκ των πραγμάτων δεν θα μπορούσα να έχω κατ’ ιδίαν επαφές». Ως εκ τούτου, δεν παραβρέθηκε και στις συγκεντρώσεις αλληλεγγύης που έγιναν εκείνες τις ημέρες.
«Είχα επικεντρωθεί στο να λάβω κάθε πρακτική και πολιτική βοήθεια. Είχε αρχίσει η ροή των Ουκρανών προσφύγων, επικρατούσε ένα χάος, υπήρχε ουρά στον Προμαχώνα. Η ελληνική κυβέρνηση περίμενε τις αποφάσεις των Βρυξελλών προκειμένου να εναρμονίσει τη στάση της», σημειώνει και περιγράφει τις εικόνες των ημερών. Η ζωή είχε αλλάξει άρδην: «Έξω από την πρεσβεία είχαμε ουρές, έμπαιναν στη χώρα περίπου 100 άνθρωποι την ημέρα. Κάποιοι έμειναν στις Σέρρες, στη Θεσσαλονίκη, πολλοί ήρθαν στην Αθήνα, με ρωτούσαν τι να κάνουν. Ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος μας βοήθησε, όταν υπήρχαν μεγάλες ουρές απ’ έξω, καθώς με τη βοήθεια της εκκλησίας οργανώθηκε συσσίτιο». Σημειώνει δε ότι το πρώτο κύμα των προσφύγων -κυρίως γυναίκες και παιδιά- βρήκε στέγη σε συγγενείς και φίλους.
Επικαλείται την εμπειρία που είχε αποκτήσει ο μηχανισμός της πρεσβείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, υπογραμμίζοντας ότι έχοντας διαχειριστεί τότε μία υπόθεση με Ουκρανούς ναυτικούς με covid, «μάθαμε πώς να χειριζόμαστε τέτοιες επείγουσες καταστάσεις – είχαμε κάνει όλες τις απαραίτητες επαφές, είχαμε φτιάξει ένα δίκτυο».
Συνολικά στην Ελλάδα έφτασαν περίπου 25.000 Ουκρανοί από την έναρξη της εισβολής, αλλά κάποιοι στη συνέχεια επέστρεψαν στην Ουκρανία «για να επανενωθούν με τους συζύγους και τους συγγενείς τους». Προσθέτει επίσης ότι ορισμένοι «ένιωσαν αποξένωση» κι έτσι παρά το φόβο του βαρύ χειμώνα, επέλεξαν το δρόμο της επιστροφής.
«Το ηθικό των Ουκρανών είναι υψηλό»
Ο πρέσβης της Ουκρανίας αφηγείται στιγμές από την επίσκεψη του στο Κίεβο τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν και για πρώτη φορά άκουσε τις σειρήνες: «Ένιωσα περισσότερο φόβο από τους ανθρώπους τριγύρω μου, καθώς δεν είχα τη δική τους εμπειρία», σημειώνει και περιγράφει την εντυπωσιακή ψυχραιμία των εργαζόμενων στο υπουργείο Εξωτερικών.
Οι Ουκρανοί έχουν προσαρμόσει τη ζωή τους στις νέες συνθήκες και αυτό ο κύριος Σουτένκο το βίωσε όταν πήγε με έναν φίλο του σε ένα εστιατόριο: έπεσε το ρεύμα κι όμως οι θαμώνες παρέμειναν υπό το φως των κεριών και τον έντονο ήχο από τη γεννήτρια που ακουγόταν στην κουζίνα.
«Το πνεύμα στην Ουκρανία είναι εντυπωσιακό. Απ’ έξω, όταν βλέπεις την κατάσταση είσαι σοκαρισμένος, σε πιάνει κατάθλιψη. Όταν πας εκεί και δεις τα μάτια τους, όταν ακούσεις πώς αντιμετωπίζουν τα πάντα με χιούμορ, εντυπωσιάζεσαι και μετά από λίγες μέρες εναρμονίζεις κι εσύ το βηματισμό σου».
Δίνει μάλιστα ένα ακόμα παράδειγμα, όταν χρειάστηκε να αλλάξει την τραπεζική του κάρτα και κανόνισε ένα πρωινό ραντεβού με την υπάλληλο της τράπεζας, καθώς έπρεπε να φύγει από την πόλη αμέσως μετά. «Έφτασε στο γραφείο με τα μαλλιά της βρεγμένα, φορούσε τη ρόμπα της. Μου λέει: “παρακαλώ περιμένετε 5 λεπτά” και μπαίνει στο γραφείο της. Άκουγα από μέσα το πιστολάκι και μετά από λίγο ανοίγει την πόρτα και ήταν ευπαρουσίαστη! Μου είπε ότι είναι τυχερή διότι στο γραφείο της έχει γεννήτρια και έτσι, όταν ξυπνάει, έρχεται εδώ να κάνει την πρωινή της ρουτίνα».
Σημειώνει ότι όσοι επισκέπτονται τη χώρα εντυπωσιάζονται από το γεγονός ότι οι Ουκρανοί είναι προσεγμένοι, καθαροί και καλοντυμένοι, ενώ υπάρχει πρόβλημα με το ρεύμα – έχουν προσαρμόσει τη ζωή τους στη νέα πραγματικότητα.
Ρωτάω πώς είναι το ηθικό των πολιτών: «Πολύ υψηλό!», απαντά άμεσα και με χαμόγελο. «Όλοι πιστεύουν ότι η Ουκρανία θα νικήσει, το ερώτημα είναι το πότε. Όλοι είναι προετοιμασμένοι να κάνουν ό,τι χρειαστεί για να κερδίσει η Ουκρανία».
Επικαλείται μια δήλωση του προέδρου Ζελένσκι, ότι δεν υπάρχει ανάγκη να πάνε οι πάντες στην πρώτη γραμμή. «Πριν από μερικές ημέρες, έδωσα μια on line διάλεξη στο Πανεπιστήμιο και είπα στους φοιτητές: Το ότι συνεχίζετε κανονικά τις σπουδές σας είναι η δική σας συνδρομή στη νίκη».
«Όλοι πρέπει να βοηθήσουν από το μετερίζι τους, αυτό είναι το γενικό πνεύμα στην Ουκρανία, να κρατήσουμε τη χώρα σε λειτουργία», αναφέρει. Τονίζει το αγωνιστικό πνεύμα του ουκρανικού στρατού, καθώς δεν «μάχεται κατά κάποιου», αλλά «υπέρ της χώρας». «Στη ρωσική αφήγηση -υποστηρίζουν ότι- μάχονται κατά του ναζισμού, ενώ εμείς δίνουμε τη μάχη υπέρ της χώρας μας».
«Ο Πούτιν είναι δημιουργός και προϊόν του αφηγήματος του»
Στο ερώτημα γιατί ο Βλαντίμιρ Πούτιν πήρε την απόφαση να εισβάλει στην Ουκρανία, ο Σεργίι Σουτένκο μας γυρνάει στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, όπου έζησε ως παιδί.
«Για εμας τότε οι πιο σκοτεινοί τύποι ήταν αυτοί της KGB. Η επιλογή και η εκπαίδευση όσων έμπαιναν σε αυτή την υπηρεσία ήταν αφύσικη – εξ αρχής τους άλλαζαν την ψυχολογία, καθώς ο πρωταρχικός στόχος ήταν η τιμωρία των ίδιων των πολιτών της χώρας. Άρα, τους έμοιαζε κανονικό να σκοτώνουν, να φυλακίζουν, να δημιουργούν αδιανόητες συνθήκες ζωής. Χρησιμοποιούν πολύ τη χειραγώγηση επίσης. Άρα, το υπόστρωμα ήταν ήδη εκεί».
Συνέχισε λέγοντας ότι «πολλοί Ρώσοι έχουν μία εμμονή, θα την αποκαλέσω ιμπεριαλισμό και νέο-αποικιοκρατία. Επειδή έχασαν κάποια εδάφη, νιώθουν την ανάγκη της θυματοποίησης και ταυτόχρονα έχουν ένα αίσθημα μεγαλείου, που βασίζεται στον ιμπεριαλισμό τους – ότι ήταν υπερδύναμη και πρέπει να κάνουν τα πάντα για να γίνουν πάλι». «Ο Πούτιν είναι δημιουργός και μαζί προϊόν του αφηγήματος του – από παλιά, οι άνθρωποι της KGB παρήγαγαν αυτό το αφήγημα. Τελικά κι ο ίδιος το πίστεψε».
Ερωτηθείς για το πώς έπεσε τόσο έξω στους υπολογισμούς του ο Ρώσος πρόεδρος, σημειώνει ότι «δεν ήταν μόνο η Ρωσία κι ο Πούτιν, διεθνείς αναλυτές προέβλεπαν ότι το Κίεβο θα πέσει μέσα σε 24ωρα». Και συμπληρώνει ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας «μπέρδεψε τους ρωσόφωνους Ουκρανούς με τους Ουκρανούς που αγαπάνε τη Ρωσία. Τον έπεισαν ότι στο Κίεβο κυβερνούν κάποιοι εθνικιστές, ένας κλειστός κύκλος, και ότι ο πληθυσμός βλέπει τη Ρωσία ως ελευθερώτρια».
«Εκτιμώ ότι ένας από τους λόγους που η Μαριούπολη υπέστη τέτοιας έντασης και έκτασης βαρβαρότητα ήταν διότι υπήρχαν πολλοί ρωσόφωνοι, που ήταν ουδέτεροι απέναντι στις πολιτικές της Ρωσίας. Όταν όμως ο ρωσικός στρατός μπήκε στην πόλη, συνάντησε ισχυρή αντίσταση από όλους, κανένας δεν τους ήθελε. Η απογοήτευση του Πούτιν και των Ρώσων εικάζω ότι ενίσχυσε αυτή την οργή απέναντι στους πολίτες της Μαριούπολης. Εν τω μεταξύ, εκπλήσσομαι όταν ακούω δηλώσεις Ρώσων διπλωματών, του Λαβρόφ για παράδειγμα, ότι είναι εκεί για να προστατεύσουν τους ρωσόφωνους – μα τους εξαλείψατε τους περισσότερους ρωσόφωνους! Κι όποιος ήταν, δεν είναι πλέον. Τώρα υπάρχει μια τάση να μιλάνε όλοι ουκρανικά ώστε τίποτα να μην τους συνδέει με τη Ρωσία».
Η αξία της ζωής και το «ρωσικό σύμπαν»
Λίγο πριν το τέλος της συζήτησής μας, γυρνάει πάλι το χρόνο πίσω: «είχα ζήσει στη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Αφγανιστάν και είχα ακούσει για τη βία που ασκούσαν οι Ρώσοι στρατιώτες – θεωρούσα ότι όλο αυτό ανήκε στον περασμένο αιώνα, ότι η αξία της ζωής είχε μπει στο ρωσικό σύμπαν, αλλά με σοκ διαπίστωσα ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει».
«Γιατί είναι τόσο βίαιοι;» ρωτάω και απαντά: «Θεωρώ ότι έχουν ένα αίσθημα ανωτερότητας, αλλά και μία βεβαιότητα ατιμωρησίας. Και επειδή είχαν μία φτωχή ζωή, άρχισαν το πλιάτσικο. Έκλεβαν ακόμα και λεκάνες από τις τουαλέτες».
«Το μίσος μπορεί να ξεπεραστεί;» είναι η επόμενη ερώτηση κι ο κύριος Σουτένκο απαντά χωρίς περιστροφές: «Όχι στο προβλέψιμο μέλλον».
«Ο μέσος Ουκρανός μισεί τον μέσο Ρώσο;». «Ναι… Τους κατηγορούμε γιατί παραμένουν σιωπηροί, δεν διαμαρτύρονται, δεν λένε τίποτα για τον πόλεμο, ακόμα και μετά από τις τόσες απώλειες σε ζωές που είχαν. Για αρκετούς είναι συνειδητή επιλογή να θυσιάζουν την ελευθερία τους, συμφωνούν με τις αποφάσεις της κυβέρνησης τους». Και προσθέτει: «Δείτε κι όσους Ρώσους έφυγαν από τη χώρα για να αποφύγουν τη στρατολόγηση – δεν είναι κατά του πολέμου, είναι κατά της δικής τους συμμετοχής στον πόλεμο».
«Νιώσατε ποτέ την ανάγκη να επιστρέψετε στην Ουκρανία και να πολεμήσετε;», ρωτάω και αμέσως απαντά: «Ναι», για να συμπληρώσει ότι κι ως πρέσβης συμμετέχει στον αγώνα της χώρας του. «Αν είσαι αποτελεσματικός στη δουλειά σου, τη συνεχίζεις – δεν πρέπει επειδή έχεις κάποια αισθήματα που σε παρακινούν να αφήσεις τη θέση σου και να πας να πολεμήσεις».
Εκτιμά ότι η νίκη της Ουκρανίας δεν θα επέλθει μόνο όταν αποχωρήσει ο ρωσικός στρατός, αλλά όταν έρθει η ώρα της δικαιοσύνης και της λογοδοσίας για τους ενόχους, όταν υπάρξει η εγγύηση ότι δεν θα επαναληφθεί το ίδιο σκηνικό, ότι θα «υπάρχουν τιμωρίες που θα λειτουργήσουν ως παράδειγμα».
