Kathimerini.gr
Για όσους μπορεί να αναρωτιούνται τι θα κάνει ο Μαργαρίτης Σχοινάς μετά το πέρας της θητείας του στις Βρυξέλλες, το μόνο σίγουρο, όπως σπεύδει να μας διαβεβαιώσει, είναι ότι «δεν πρόκειται να κλειστεί σε μοναστήρι».
Για του λόγου το αληθές, κατά τη συζήτησή μας σε παραλιακό καφέ, με θέα στον Θερμαϊκό, εμφανίστηκε ο ηλεκτρολόγος του, στον οποίο έδωσε τα κλειδιά για κάποιες επισκευές στο διαμέρισμά του, στο «κέντρο κέντρο» της πόλης.
Ηταν μια καλή πάσα για εμένα να ξεκινήσουμε την κουβέντα γύρω από τις εμπειρίες κατά την πολυετή παρουσία του στην καρδιά λήψης των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα κορυφαία πρόσωπα με τα οποία συνεργάστηκε, τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης και τα μελλοντικά του σχέδια.
«Τέρμα οι Βρυξέλλες; Χτίζετε το νοικοκυριό σας στη Θεσσαλονίκη;» ρωτώ. «Ναι, είμαι πλέον μόνιμος κάτοικος Θεσσαλονίκης. Για εμένα έκλεισε ένας κύκλος τριάντα πέντε χρόνων στις Βρυξέλλες. Είμαι, ξέρετε, ο μόνος που, στα εβδομήντα χρόνια ύπαρξης του οργάνου, διήνυσε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας, μπήκα στην Κομισιόν με τον εισαγωγικό βαθμό και έφτασα στο Κολλέγιο των Επιτρόπων, στη θέση του αντιπροέδρου. Τι άλλο να κάνω εκεί; Βρυξέλλες τέλος, λοιπόν».
«Και τι σχεδιάζετε να κάνετε;» συνέχισα. «Δεν θα κλειστώ σε μοναστήρι για να γίνω καλόγερος. Θεωρώ ότι είμαι κομμάτι της δημόσιας ζωής και επειδή έχω αποθησαυρίσει τόσο πολλά πράγματα αυτά τα χρόνια, θα συνεχίσω να εκφράζομαι ελεύθερα, θα συμμετέχω στη δημόσια ζωή, αλλά, επαναλαμβάνω, για εμένα οι τίτλοι, τα αξιώματα, τα λεφτά σε αυτή τη φάση της ζωής μου είναι κάτι δευτερεύον. Εχω ζήσει πολλά και δεν φλέγομαι από καμία ιδιαίτερη φιλοδοξία. Για εμένα το πιο σημαντικό είναι να συνεχίσω να μιλάω γι’ αυτά με τα οποία έχω ασχοληθεί, που δεν είναι άλλο παρά αυτή η σύμφυση μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης».
Επιμένω, και τον ρωτώ αν έχει κάτι στο μυαλό του, όπως η συμμετοχή του στην κεντρική πολιτική σκηνή, υπενθυμίζοντάς του ότι είχε κυκλοφορήσει το όνομά του παλαιότερα για το ΥΠΕΞ, τη δημαρχία. Γελάει. «Πολλοί μιλούν για εμένα, αλλά μόνο εγώ μπορώ να μιλήσω για το εαυτό μου. Αρα, όσα έχουν ακουστεί είναι πράγματα που δεν έχουν συζητηθεί με εμένα, δεν εκφράζουν σκέψεις μου. Εζησα μια περιπατητική ζωή, μια ζωή στην ελληνική διασπορά, τώρα είναι η ώρα της επιστροφής, του νόστου».
Η αλήθεια είναι ότι εκείνο που με ενδιέφερε περισσότερο να μάθω ήταν γιατί κατά την εκτίμησή του δεν τον πρότεινε ο πρωθυπουργός για μια νέα θητεία στη θέση του επιτρόπου.
Ο Μαργαρίτης Σχοινάς, επί πέντε χρόνια εκπρόσωπος Τύπου του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, αποδείχθηκε όμως ότι μπορεί να στρογγυλεύει, όπως οι καλοί διπλωμάτες, τα πράγματα. «Νομίζω ότι είναι η απόλυτη προνομία του πρωθυπουργού να αποφασίζει τι είδους πρόσωπο θέλει να στείλει στις Βρυξέλλες. Πριν από πέντε χρόνια, το καλοκαίρι του 2019, ήταν σαφές ότι η πολιτική συγκυρία με ευνοούσε. Πέντε χρόνια μετά προέκυψαν άλλες προτεραιότητες, αυτό είναι απόλυτα σεβαστό και κατανοητό. Και μάλιστα δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι στα σαράντα τόσα χρόνια της ένταξης της Ελλάδας στην Ε.Ε. δεν υπάρχει προηγούμενο κανενός Ελληνα επιτρόπου από κανένα κόμμα που να έχει κάνει δεύτερη θητεία. Οπότε είμαστε μέσα στην εθιμική τάξη».
– Το κουβεντιάσατε; Τι σας είπε;
– Μιλήσαμε, αλλά, επαναλαμβάνω, είναι απολύτως σεβαστή η απόφαση του πρωθυπουργού και θα του είμαι πάντα ευγνώμων γιατί το καλοκαίρι του 2019 ήρθε σε εμένα, που δεν ήμουν η αυτονόητη επιλογή. Δεν μπορώ λοιπόν να διαμαρτύρομαι το 2024 για μια απόφαση που με ευνόησε το 2019.
– Με το χέρι στην καρδιά, σας πείραξε λιγάκι;
– Δεν με πείραξε καθόλου. Εχω ζήσει δυο ζωές, έχω αποκτήσει εμπειρίες, έχω αποθησαυρίσει πολλά πράγματα και μια δεύτερη θητεία δεν είναι κάτι που αρχίζει και τελειώνει η ζωή μου. Είναι κάτι μέσα στο πλαίσιο μιας πολιτικής που όλοι την κατανοούμε.
– Αν γράφατε ένα βιβλίο για όσα βιώσατε στις Βρυξέλλες, ποιον τίτλο θα του βάζατε;
– Αυτή η τελευταία δεκαετία, πέντε ως εκπρόσωπος του Γιούνκερ και πέντε ως αντιπρόεδρος στα χρόνια της Ούρσουλα, ήταν συναρπαστική. Νομίζω ότι ο τίτλος θα ήταν «δέκα κολασμένα χρόνια».
– Κολασμένα γιατί;
– Διότι τα πράγματα που ζήσαμε αυτή τη δεκαετία μπορούν να συγκριθούν μόνο με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Στα χρόνια του Γιούνκερ ζήσαμε την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από το ευρώ, την παρ’ ολίγον έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, την ισλαμική τρομοκρατία, το Μπατακλάν, μια σειρά γεγονότων που ο Γιούνκερ τα αποκαλούσε «πολυκρίσεις». Στα χρόνια της Ούρσουλα, την πανδημία, τον πρώτο πόλεμο στην ήπειρό μας μετά το 1945, αυτόν στην Ουκρανία, την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού στα εξωτερικά μας σύνορα, υβριδικές απειλές, έκρηξη στη Μέση Ανατολή, υψηλές τιμές ενέργειας, πληθωρισμό. Είναι δύσκολο να σκεφθεί κανείς ότι όλα αυτά μαζί θα συνέβαιναν την τελευταία δεκαετία, και όμως συνέβησαν.
– Hταν προετοιμασμένη για όλα αυτά η Ευρώπη; Πώς τα αντιμετώπισε;
– Εν πολλοίς δεν περίμενε αυτά τα γεγονότα, ήταν αναπάντεχα, υψηλής έντασης και συνέβησαν σε χρόνο πολιτικά απροσδόκητο. Παρ’ όλα αυτά, κάνοντας έναν απολογισμό της δεκαετίας μπορεί κάποιος με ασφάλεια να πει ότι η Ευρώπη άντεξε. Για όλα αυτά που συζητάμε, ίσως με εξαίρεση το Brexit, όπου το τελικό κεφάλαιο δεν έχει γραφτεί ακόμα, σε όλα τα άλλα η Ευρώπη τα κατάφερε.
– Τώρα όμως δείχνει να είναι σε vertigo, με τη Γαλλία και τη Γερμανία σε κρίση, την άνοδο της Ακροδεξιάς…
– Η Ευρώπη απέδειξε ότι απέναντι σε κάθε δυσκολία, σε κάθε απαισιόδοξη πρόβλεψη, έχει πάντα την ικανότητα να παράγει λύσεις. Παρότι έχετε δίκιο, ο ορίζοντας μπροστά είναι βεβαρημένος, αλλά δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι αυτός θα έχει ως θύμα την Ευρώπη. Μπορεί η Ευρώπη να είναι και κομμάτι της απάντησης σε αυτά τα προβλήματα. Η κουβέντα για το μεγάλο θέμα της κοινής άμυνας βρίσκεται σε προχωρημένη φάση. Ο γεωπολιτικός μας ρόλος, στη διευθέτηση του Ουκρανικού ή τώρα στο Μεσανατολικό, είναι αυξημένος. Δεν μπορεί να υπάρξουν διευθετήσεις χωρίς την Ευρώπη ως μέρος της λύσης.
– Πώς βιώσατε προσωπικά τις δύσκολες ώρες της ελληνικής κρίσης; Hρθε στιγμή που είπατε μέσα σας «τελείωσαν όλα»;
– Πρέπει να πω ότι σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης ζούσα ως εκπρόσωπος της Κομισιόν μ’ ένα μόνιμο φόβο, ότι θα έρθει μια μέρα που θα χρειαστεί να ανακοινώσω από το πόντιουμ την έξοδο της Ελλάδας από την Ε.Ε. Ηταν ο χειρότερος εφιάλτης μου. Θυμάμαι ότι στη χειρότερη στιγμή των διαπραγματεύσεων μου τηλεφώνησε η μακαρίτισσα, πλέον, μάνα μου, η οποία μου είπε μια ανεπανάληπτη φράση: «Παιδί μου, ξέρεις, κάθε φορά που βλέπω στην τηλεόραση να μιλάς εσύ, ησυχάζω». Τη ρώτησα: «Γιατί, μάνα;». «Γιατί αν το πράγμα πήγαινε λάθος, θα έβαζες κάποιον άλλον να το πει».
Και έφτασε ένα Σαββατοκύριακο που η έξοδος φάνηκε πολύ κοντά. Ηταν το Σαββατοκύριακο μετά την Παρασκευή, βράδυ του Ιουλίου του 2015, όταν ανακοινώθηκε το δημοψήφισμα.
Περάσαμε με τον Γιούνκερ ώρες αγωνίας όλο το Σαββατοκύριακο στο γραφείο του και τη Δευτέρα το πρωί πήγαμε στην αίθουσα Τύπου, όπου έδωσε, εν μέσω συναισθηματικής έκρηξης, συνέντευξη Τύπου την οποία, όπως θα θυμάστε, έκλεισε λέγοντας πως «η Ελλάδα είναι Ευρώπη και η Ευρώπη είναι Ελλάδα». Ηταν δραματικές στιγμές. Εκείνο το Σαββατοκύριακο φοβήθηκα ότι το πράγμα δεν θα διορθωνόταν.
– Τι σας έλεγε εκείνες τις ώρες;
– Ο Γιούνκερ σίγουρα δεν περίμενε το δημοψήφισμα. Aιφνιδιάστηκε. Πολύ περισσότερο που ο ίδιος είχε επενδύσει πάρα πολύ σε μια συμφωνία. Νομίζω ότι στη διάρκεια της φάσης που προηγήθηκε του δημοψηφίσματος σαφέστατα ο Γιούνκερ είχε ένα χέρι μόνιμα απλωμένο στην Ελλάδα, προσπαθώντας να την κρατήσει για να μην κυλήσει στο χείλος της αβύσσου. Μετά το δημοψήφισμα, οι Γιούνκερ, Ολάντ, Μέρκελ και Ντράγκι ήταν η μαγική τετράδα που έκανε ό,τι έπρεπε.
– Ποιος γύρισε το παιχνίδι τελικά;
– Το γύρισαν όλοι όσοι εκτίμησαν σωστά ότι η έξοδος μιας χώρας από την Ευρωζώνη θα δημιουργούσε μια πληγή που δεν θα μπορούσε να γιατρευτεί ποτέ, θα δημιουργούσε αποσταθεροποίηση και στο κοινό νόμισμα και στην παγκόσμια οικονομία. Κυρίως, όμως, το γύρισε ο ελληνικός λαός.
– Πώς; Σαλπίζοντας με το δημοψήφισμα τον χορό του Ζαλόγγου;
– Πέρα από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και όσα ακολούθησαν, πιστεύω ότι ο ελληνικός λαός κράτησε με τις θυσίες του τη χώρα στην Ευρωζώνη. Εχει περάσει στο εθνικό μας συλλογικό υποσυνείδητο η εικόνα του συνταξιούχου που κλαίει στο πεζοδρόμιο μιας τράπεζας. Νομίζω ότι όταν λέω ότι ο λαός θέλησε να κρατήσει την Ελλάδα στην Ευρωζώνη, αυτή η σκηνή ήταν η πιο πειστική.
– Θα διαβάσατε, φαντάζομαι, στο βιβλίο της Μέρκελ τις εκτιμήσεις και τα σχόλιά της για τους τότε πρωθυπουργούς της Ελλάδας. Για τον Τσίπρα, μάλιστα, στάζει μέλι.
– Τώρα το διαβάζω. Πιστεύω ότι οι κρίσεις για την Ελλάδα είναι χαρακτηριστικές της δικής της ανάγνωσης. Μην ξεχνάτε ότι οι Γερμανοί δεν ήταν κομμάτι της διαπραγμάτευσης, τη διαπραγμάτευση την έκαναν οι Βρυξέλλες, οπότε εκείνη περιγράφει τη δική της εντύπωση. Πιστεύω ότι το έκανε με τρόπο αρκετά στεγανοποιημένο, αλλά και η ίδια ως άνθρωπος έτσι είναι, γράφει όπως μιλάει. Δεν θέλω να μιλήσω για πρόσωπα, αλλά ο Αλέξης Τσίπρας στη διάρκεια αυτής της φάσης, αλλά και μετά, πολύ συχνά μετέδιδε μια εικόνα στους συνομιλητές του η οποία όμως ανατρεπόταν από όλους τους άλλους που εκφράζονταν στο όνομά του.
– Υπηρετήσατε ως στενός συνεργάτης του Γιούνκερ και της Φον ντερ Λάιεν. Θα θέλατε να μας κάνετε μια σύγκριση;
– Και οι δύο είναι γνήσιοι, παθιασμένοι ευρωπαϊστές, με πλούσια διοικητική εμπειρία και ικανότητες. Ο Γιούνκερ υπηρέτησε 19 χρόνια ως πρωθυπουργός, ενώ η Ούρσουλα έχει θητεία σε πολλά και διαφορετικά υπουργεία, αφήνοντας πίσω της σημαντικό έργο. Ωστόσο, ως χαρακτήρες, διαφέρουν. Ο Ζαν-Κλοντ είναι εξωστρεφής, άνθρωπος “έξω καρδιά”. Αντίθετα, η Ούρσουλα είναι πιο εστιασμένη, επικεντρωμένη στην ουσία των προβλημάτων. Νιώθω ευλογημένος που και οι δύο με τίμησαν με την εμπιστοσύνη τους.
– Γνωρίσατε αρκετούς ξένους ηγέτες. Ποιος σας εντυπωσίασε περισσότερο;
– Ο Εμανουέλ Μακρόν είναι μια πραγματικά ξεχωριστή προσωπικότητα. Έγινε πρόεδρος στα 40 του χρόνια, ανατρέποντας το παραδοσιακό γαλλικό πολιτικό σύστημα, αν και η επαναδόμησή του αποδείχθηκε πιο δύσκολη. Είναι άνθρωπος με βαθιές γνώσεις για την πολιτική, που ξεκίνησε από χαμηλά και διένυσε μια εντυπωσιακή πορεία. Παράλληλα, έχει μια κοινωνική διάσταση στην αντίληψή του για την πολιτική, δίνοντας έμφαση στις ανθρώπινες σχέσεις και τις λεπτομέρειες.
– Πώς βλέπετε την τρέχουσα προσπάθεια προσέγγισης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας;
– Η Ελλάδα έχει πετύχει να εντάξει τις εθνικές επιδιώξεις της σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό και δυτικό πλαίσιο, γεγονός που αποτελεί σημαντική κατάκτηση. Έχουμε την υποστήριξη της Ευρώπης σε όλα όσα μας ενδιαφέρουν, κάτι που ενοχλεί την Τουρκία, η οποία συχνά προτιμά διμερείς συζητήσεις. Όσο η ευρωπαϊκή Ελλάδα και Κύπρος εκφράζουν την ευρωπαϊκή λογική, δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε. Δεν είμαστε μόνοι, είμαστε μέρος ενός μεγάλου πλαισίου που κάνει τη διαφορά.
– Σας ανησυχεί η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη;
– Παρακολουθώ την εξέλιξη των ακραίων πολιτικών δυνάμεων και βλέπω ότι ξεκινούν με ριζοσπαστική ρητορική, αλλά όσο πλησιάζουν στην εξουσία, έρχονται αντιμέτωπες με την πραγματικότητα. Το παράδειγμα της Λεπέν είναι χαρακτηριστικό. Από υποστηρίκτρια της εξόδου από την Ε.Ε., τώρα προσαρμόστηκε. Τα επιτεύγματα της Ευρώπης είναι τόσο βαθιά που ακόμη και οι ακραίοι δυσκολεύονται να τα ανατρέψουν.
– Η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία αιφνιδίασε την Ε.Ε.;
– Ήρθε σε μια στιγμή που πιστεύαμε ότι αφήναμε πίσω μας την πανδημία. Παρότι υπήρχαν ανησυχητικές ενδείξεις, δύσκολα φανταζόμασταν μια τέτοια εισβολή το 2022. Όμως η Ευρώπη αντέδρασε γρήγορα. Σε λίγες ημέρες, προστατέψαμε εκατομμύρια Ουκρανούς, ενώ επιβάλαμε κυρώσεις και κινητοποιήσαμε πρωτοφανείς πόρους, ακόμη και για στρατιωτική υποστήριξη.
– Πώς εκτιμάτε τη στάση του Τραμπ απέναντι στην Ευρώπη στη νέα του θητεία;
– Αναμένω να δούμε τι από τη ρητορική του θα μετατραπεί σε πράξεις. Η Ευρώπη δεν θα είναι εύκολο θύμα ενός εμπορικού πολέμου, καθώς έχει τη μεγαλύτερη ρυθμισμένη αγορά. Γεωπολιτικά, μπορεί να υπάρξουν δυσκολίες, αλλά η Ευρώπη οφείλει να συμμετέχει ενεργά στις μεγάλες διευθετήσεις, όπως το Ουκρανικό ή το Μεσανατολικό. Η Ούρσουλα, με την εμπειρία της, είναι η απάντηση στο ερώτημα του Κίσινγκερ: “Σε ποιον τηλεφωνώ;”. Τώρα ξέρουμε, στην Ούρσουλα.
