Του Βασίλη Νέδου
Στους διαδρόμους του υπουργείου Εξωτερικών τις τελευταίες εβδομάδες κυκλοφορεί ένα ελαφρώς πικρό αυτοσαρκαστικό αστείο: «Κοίτα που τελικά είμαστε πράγματι πυλώνας σταθερότητας». Η διαπίστωση δεν οφείλεται τόσο στην έλλειψη πίστης στις δυνάμεις της Ελλάδας, όσο στην κατάσταση που επικρατεί στον περίγυρο.
Μετά και την έκρηξη του πολέμου στη Μέση Ανατολή, πρακτικά η Ελλάδα αποτελεί τον μοναδικό αξιόπιστο εταίρο των ΗΠΑ σε μια περιοχή η οποία βρίσκεται υπό διαρκή αναταραχή.
Ο ρόλος της Ελλάδας ως εναλλακτικής λύσης άρχισε να οικοδομείται στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ δειλά, περίπου πριν από 7-8 χρόνια, ωστόσο μετά τη Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA), την έκρηξη του πολέμου στην Ουκρανία και, πλέον, τα σύννεφα πολέμου στη Μέση Ανατολή, αυτή η σκέψη αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά. Αν και η Ελλάδα απέχει ακόμη πολύ να χαρακτηριστεί ως «frontier state» (δηλαδή συμμαχικό, συνοριακό κράτος που αποτελεί κόμβο προώθησης των αμερικανικών συμφερόντων στην ευρασιατική περιφέρεια), είναι σαφές ότι η αναταραχή στην Ουκρανία και πλέον στη Μέση Ανατολή επιταχύνουν κάποιες εξελίξεις, τουλάχιστον σε επίπεδο στρατιωτικής παρουσίας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία
Από τον Φεβρουάριο του 2022 και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η θεωρητική γεωπολιτική αξία της Ελλάδας έγινε χειροπιαστή, κυρίως χάρη στην Αλεξανδρούπολη, η οποία είχε –για πρώτη φορά– ενταχθεί στην MDCA λίγους μήνες νωρίτερα. Εκτοτε, από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, κυρίως αμερικανικές καθώς και άλλες νατοϊκές δυνάμεις μετακινούνται μέσω σιδηροδρόμου προς τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία και από εκεί πολλές φορές μέχρι τη Βαλτική. Μέσω της συγκεκριμένης διαδρομής, η οποία παρακάμπτει τη διαδρομή προς τη Μαύρη Θάλασσα από τα Στενά, έχουν μεταφερθεί ελικόπτερα, άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα και άλλα οπλικά συστήματα. Ενώ προχωράει και η σύνδεση των στρατιωτικών αγωγών μεταφοράς καυσίμων τριών χωρών –Ελλάδας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας–, εξέλιξη η οποία ενισχύει περαιτέρω την ανθεκτικότητα και τη συνοχή της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.
Νάπολη Σούδα Ακρωτήρι
Μια δεύτερη σύγκρουση που απειλεί με ανάφλεξη τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, αυτή ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς, ανέδειξε τον ρόλο που παίζει η Ελλάδα ως κόμβος για τη στάθμευση και την εξυπηρέτηση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων και προς την Ανατολική Μεσόγειο. Ουσιαστικά οι Αμερικανοί αντιμετωπίζουν την Ανατολική Μεσόγειο περίπου όπως ιστορικά το έπραττε και η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, χρησιμοποιώντας τα μεγάλα νησιά ως σταθμούς, με τελικό σκοπό την πρόσβαση στη Μέση Ανατολή. Τότε σκοπός ήταν να διατηρηθεί μια εμπορική αυτοκρατορία. Τώρα η απρόσκοπτη πρόσβαση σε ένα από τα πιο ασταθή σημεία του πλανήτη. Ετσι, σε μια ευθεία γραμμή, που έχει σημείο εκκίνησης τη Διακλαδική Διοίκηση Συμμαχικών Δυνάμεων της Νάπολης και εν συνεχεία με στάσεις στην Κρήτη και, ενδεχομένως, στην Κύπρο, οι Αμερικανοί εξασφαλίζουν την υποστήριξη των αεροναυτικών δυνάμεών τους είτε αυτές χρειαστεί να επιχειρήσουν είτε όχι.
Τις τελευταίες ημέρες η αεροπορική βάση της Σούδας έχει πρακτικά αγγίξει τα όρια των δυνατοτήτων εξυπηρέτησης αεροσκαφών. Πλέον στην 115 Πτέρυγα Μάχης στη Σούδα, μεγάλο τμήμα της οποίας έχει παραχωρηθεί από την Πολεμική Αεροπορία στις αμερικανικές δυνάμεις, σταθμεύουν μεταγωγικά C-130 και C-17, ιπτάμενα τάνκερ KC-135, ενώ ήδη επιχειρεί από αυτή τη βάση ένα RC-135 Rivet Joint, που έχει αποστολή τη συλλογή πληροφοριών και την αναγνώριση πιθανών στόχων. Τα μεταγωγικά βρίσκονται εκεί με κύριο σκοπό την πιθανή μεταφορά Αμερικανών πολιτών από το Ισραήλ και τον Λίβανο. Αλλωστε η βάση της Σούδας έχει ήδη χρησιμοποιηθεί από άλλες νατοϊκές δυνάμεις (όπως η Πολωνία) ως σταθμός μεταγωγικών που μετέφεραν πολίτες από το Ισραήλ τις πρώτες ημέρες της κρίσης.
Η σύνδεση ανάμεσα στην αεροπορική βάση της Σούδας και τις παρακείμενες ναυτικές εγκαταστάσεις στο Μαράθι εξασφαλίζει την ταχύτατη μεταφορά εφοδίων και για τα πολεμικά πλοία των ΗΠΑ, που μπορεί να χρειαστούν ανεφοδιασμό ή και κάποιες τεχνικές εργασίες. Το κρηπίδωμα Κ14 μπορεί να φιλοξενήσει και αεροπλανοφόρο, ως εκ τούτου το Μαράθι είναι πολύ σημαντικό για τις ΗΠΑ.
Φιλοξενία στην Αττική
Ο κορεσμός της Σούδας οδήγησε στο αμερικανικό αίτημα για στάθμευση 5-8 C-130 και 120 αξιωματικών και υπαξιωματικών στην αεροπορική βάση της Ελευσίνας, προκειμένου να συγκεντρωθούν περισσότερες δυνάμεις. Καλά πληροφορημένες πηγές ανέφεραν ότι, ανάλογα βεβαίως με τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, δεν αποκλείεται να σταθμεύσουν περισσότερα αεροσκάφη στην Ελευσίνα, ενώ μελετάται και η αεροπορική βάση της Λάρισας, όπου –ούτως ή άλλως– οι Αμερικανοί είναι ήδη εγκατεστημένοι με βάση και τις προβλέψεις της MDCA. Σημειώνεται, επίσης, ότι τόσο οι Ισραηλινοί όσο και χώρες όπως ο Καναδάς έχουν επιλέξει το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» ως κόμβο για εμπορικές πτήσεις μεταφοράς πολιτών ή υλικών, σε περίπτωση κλιμάκωσης και ανάγκης να κλείσει για πολιτικά αεροπλάνα ο εναέριος χώρος του Ισραήλ.
Αν και προς το παρόν δεν έχει καταγραφεί κάποιο αίτημα προς τη Λευκωσία, ήδη βρίσκονται σε κυπριακό έδαφος ομάδες ειδικών δυνάμεων από διάφορες χώρες της Ευρώπης (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία και Γερμανία), ενώ η βρετανική αεροπορική βάση στο Ακρωτήρι βρίσκεται σε αυξημένη επιφυλακή για την πιθανότητα να γίνουν κι άλλες αποστολές απεγκλωβισμού πολιτών. Η αεροπορική βάση «Ανδρέας Παπανδρέου» στην Πάφο είναι, επίσης, μια εναλλακτική που εξετάζεται από τους Αμερικανούς και λοιπούς νατοϊκούς συμμάχους, αν και αυτή τη στιγμή η βάση στο Ακρωτήρι αλλά και το αεροδρόμιο στη Λάρνακα φαίνεται να εξυπηρετούν την έως τώρα δραστηριότητα.
Διένεξη εν πλω για το όνομα της Κύπρου
Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή έχει, βεβαίως, οδηγήσει τις ελληνοτουρκικές διαφορές σε πολύ χαμηλότερη προτεραιότητα. Ωστόσο, πριν από περίπου δύο εβδομάδες, λίγο μετά τις πρώτες ισραηλινές αντιδράσεις στις ωμότητες της Χαμάς, μια ελληνοτουρκική διαφωνία οδήγησε σε τριβές εντός του ΝΑΤΟ. Το Πολεμικό Ναυτικό (Π.Ν.) με τη φρεγάτα «Ψαρά» και το τουρκικό Ναυτικό με τη φρεγάτα «Γιαβούζ» συμμετείχαν στην προγραμματισμένη και διόλου έκτακτη δραστηριότητα της ναυτικής ομάδας του ΝΑΤΟ «SNMG 2», η οποία διεξήγε γυμνάσια μεταξύ δυτικής Κύπρου και της γραμμής Ρόδου Καρπάθου. Οταν η ομάδα κινήθηκε προς τη Κύπρο, οι Τούρκοι επιτελείς διαμαρτυρήθηκαν διότι στους επιχειρησιακούς χάρτες (που έχουν αναθεωρηθεί για να περιλαμβάνουν τις νέες απειλές) εμφανιζόταν η ονομασία της «Κυπριακής Δημοκρατίας» και όχι, βεβαίως, εκείνη του ψευδοκράτους. Η υπόθεση αρχικά έφτασε σε επίπεδο κεντρικής ναυτικής διοίκησης του ΝΑΤΟ (MARCOM) στο Νόρθγουντ του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου και αποφασίστηκε να διεξαχθεί το υπόλοιπο της άσκησης δίχως ονομασίες, αλλά με γεωγραφικές συντεταγμένες τοποθεσιών. Η ελληνική πλευρά διαμαρτυρήθηκε για την κατεύθυνση που δόθηκε από τη MARCOM, φθάνοντας ακόμη και σε κεντρικό επίπεδο ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες. Δεν δόθηκε, πάντως, συνέχεια.
Η αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα
1. Σούδα
Στην Αεροπορική Βάση (115 Πτέρυγα Μάχης) βρίσκονται σταθμευμένα και σε επιφυλακή μεταγωγικά, ιπτάμενα τάνκερ και αεροσκάφη ηλεκτρονικού πολέμου. Οι παρακείμενες ναυτικές εγκαταστάσεις στο Μαράθι μπορούν να εξυπηρετήσουν μέχρι και αεροπλανοφόρο.
2. Ελευσίνα
Τις τελευταίες ημέρες μεταστάθμευσαν στην 112 Πτέρυγα Μάχης αμερικανικά C-130 και Ειδικές Δυνάμεις.
3. Λάρισα
Στην Αεροπορική Βάση της Λάρισας (110 Πτέρυγα Μάχης) σταθμεύουν εδώ και καιρό αεροπορικές δυνάμεις των ΗΠΑ. Από εκεί επιχειρούν Μη Επανδρωμένα Αεροχήματα τύπου MQ-9 REAPER, ενώ συχνά φιλοξενούνται ιπτάμενα τάνκερ και μεταγωγικά.
4. Νέα Αγχίαλος
Στην Αεροπορική Βάση της Νέας Αγχιάλου (111 Πτέρυγα Μάχης) θα σταθμεύσουν για τον χειμώνα ελικόπτερα Σινούκ και Μπλακ Χοκ. Μικρός αριθμός ίσως σταθμεύσει και στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας. Πρόκειται για ελικόπτερα που χρησιμοποιούσαν την βάση της Αεροπορίας Στρατού στο Στεφανοβίκειο.
5. Θεσσαλονίκη
Το αεροδρόμιο και το λιμάνι της πόλης χρησιμοποιούνται τακτικά για τη μεταφορά στρατιωτικού υλικού, κυρίως προς την ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
6. Αλεξανδρούπολη
Η «Σούδα του Βορρά», όπως έχει κατά καιρούς χαρακτηριστεί, αποτελεί έναν κόμβο μεταφοράς ενέργειας αλλά και διαφόρων ειδών οπλικών συστημάτων προς την Ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και η σημασία της έχει αναδειχθεί σε όλη τη Συμμαχία μετά την έκρηξη του πολέμου στην Ουκρανία. Η παρουσία των Αμερικανών στην Αλεξανδρούπολη είναι «κλειδί» για τον ρόλο που διαδραματίζει.
