Ένα παραμύθι και πολλοί «δράκοι»

Το Instagram της RawBee Candles, της drag περσόνας του Κωνσταντίνου Βαγγή, κατακλύστηκε με την αλλαγή του χρόνου από υβριστικά μηνύματα. Το ίδιο και τα σόσιαλ μίντια του εκπαιδευτικού Βασίλη Νανούρη, που δήλωσε ότι παρακολούθησε την εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη στην οποία η RawBee Candles διάβασε σε παιδιά ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι. Το ίδιο και οι σελίδες του Thessaloniki Pride, που διοργάνωσε, με τις Οικογένειες Ουράνιο Τόξο, την εν λόγω εκδήλωση. Το ίδιο και ο χώρος που ήταν να φιλοξενήσει την εκδήλωση, αλλά και αυτός που τελικά τη φιλοξένησε. Γιατί τέτοιος χαμός; Τι ενόχλησε; Το κείμενο; Αυτή που το διάβαζε; Και τα δύο;

Δεν ήταν η πρώτη φορά που διοργανώνεται ένα τέτοιο event. Στο πλαίσιο του Thessaloniki Pride, τον περασμένο Ιούνιο δύο drag queens είχαν διαβάσει παραμύθια σε παιδιά στον χώρο της ActionAid. «Λόγω της επιτυχίας εκείνης της εκδήλωσης και του feedback που είχαμε πάρει από γονείς και παιδιά, ήταν που σκεφτήκαμε να το επαναλάβουμε», λέει στην «Κ» ο Αποστόλης Καραμπαΐρης, μέλος του Δ.Σ. του Thessaloniki Pride. Αυτή τη φορά, πρωταγωνίστρια θα ήταν η RawBee Candles, παρουσιάστρια στις εκδηλώσεις του Main Stage του Thessaloniki Pride, που θα διάβαζε το παραμύθι «H Drag Queen που έσωσε τα Χριστούγεννα» του Κωνσταντίνου Μαραγκού, ο οποίος εργάζεται στην παραγωγή του Thessaloniki Pride τα τελευταία 4 χρόνια, ενώ ήταν και ο υπεύθυνος της συγκεκριμένης εκδήλωσης.

Η ιστορία θέλει ένα ξωτικό στο εργαστήριο του Αη Βασίλη να απορεί με το γράμμα ενός αγοριού που ζητάει ένα ροζ παιχνίδι κι ενός κοριτσιού που ζητάει παιχνίδι μπλε. Μια τσαχπίνα draq queen που είδε την αναστάτωση του ξωτικού, επενέβη: «Υπάρχει κάπου κάποια μαγική γραμμή που μας χωρίζει και λέει ποιο χρώμα πάει σε ποιο παιδί;». Πρόκειται για ένα παραμύθι στην ίδια «γραμμή» με πολλά σύγχρονα παιδικά βιβλία, που αμφισβητούν τα έμφυλα στερεότυπα στο παιχνίδι (όπως το παραμύθι «Ντουλάπα» της Στέργιας Κάββαλου, εκδόσεις Ποταμός). «Εγινε διαστρέβλωση του μηνύματος από ακροδεξιούς κύκλους», υποστηρίζει ο κ. Καραμπαΐρης. «Είπαν ότι θα μιλήσουμε για σεξουαλικές πρακτικές, ενώ εμείς θα μιλούσαμε για έμφυλα στερεότυπα. Είπαν ότι θα κάνουμε κατήχηση στα παιδιά, ενώ ήταν το ακριβώς αντίθετο. Στην καταπιεστική ιδεολογία των αυστηρών έμφυλων ρόλων θέλαμε να φυτέψουμε τον σπόρο της αμφιβολίας».

«Είναι δυνατόν τα παιδιά να παρακολουθούν… drag show;» αναρωτήθηκαν πολλοί. «Αλλος ένας μύθος γύρω από την εκδήλωση. Οπως υπάρχουν θεατρικές παραστάσεις προσαρμοσμένες για παιδικό κοινό, έτσι και μια παράσταση από μια drag performer προσαρμόζεται για μικρές ηλικίες».

Η RawBee Candles, κατά κόσμον Κωνσταντίνος Βαγγής, είχε πάντως παραπάνω άγχος μπροστά στο συγκεκριμένο κοινό. «Είναι απαιτητικό κοινό, που όχι μόνο συμμετέχει αλλά είναι έτοιμο να μπει να παίξει!» λέει στην «Κ». «Ηταν πολύ αστείο γιατί εγώ νόμιζα ότι είχα ντυθεί ζαχαρωτό, αλλά τα παιδιά έλεγαν ότι είχα ντυθεί ξωτικό. Δεν τους ξένισε ότι ήμουν ντυμένος γυναίκα, δεν έδωσαν σημασία. Φώναζαν απλώς “κυρία, κυρία, να πω;”. Ηταν πολύ γλυκά. Με άφησε πολύ γεμάτο αυτή η επαφή με τα παιδιά και τους γονείς τους, έφυγα φορτισμένος θετικά και φωτισμένος».

Ο Κωνσταντίνος εμπνεύστηκε την περσόνα το 2019, ενώ σπούδαζε Επιστήμη Υπολογιστών στο Ηράκλειο Κρήτης. Εντέλει δεν ασχολήθηκε με την πληροφορική, αλλά αφιερώθηκε στο τραγούδι και στο θέατρο. «Η RawBee Candles έρχεται και κολλάει πάνω μου μόνο όταν έχω σόου. Στην καθημερινότητά μου είμαι ο Κωστής και είμαι καλά. Με το που μπει το κραγιόν, αλλάζουν όλα, σαν να γυρνάει ένας διακόπτης».

Ο Βασίλης Νανούρης, εκπαιδευτικός και δημιουργός της σελίδας κατά του σεξισμού «Μη Γεννήσεις Κοριτσάκι», παρακολούθησε την εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη με την 5χρονη κόρη του. «Πήγαμε όπως θα πηγαίναμε σε ένα θέατρο. Και για να περάσει καλά το παιδί, αλλά και για να στηρίξουμε μια κοινότητα που έχει ποδοπατηθεί», λέει στην «Κ». «Το παραμύθι μιλούσε απλώς για το δικαίωμα των παιδιών σε όλα τα χρώματα και όλα τα παιχνίδια. Μάλιστα ήταν και καλό παραμύθι, το λέω εγώ που έχω διαβάσει ένα εκατομμύριο παιδικά βιβλία στο παιδί. Κανένα παιδί δεν ασχολήθηκε με την εμφάνιση της drag queen – μόνο όταν η ίδια τα ρώτησε, απάντησαν ότι μοιάζει με ξωτικό».

Μπορεί στην εκδήλωση να πέρασαν όλοι καλά, αλλά στα κοινωνικά δίκτυα τα πνεύματα φούντωσαν. Η συζήτηση κινήθηκε παράλληλα σε δύο σκέλη: Υπάρχουν τελικά αγορίστικα και κοριτσίστικα παιχνίδια; Και μπορεί η επαφή με μια drag queen να επηρεάσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο τα παιδιά; «Δεν υπάρχει έμφυλη χρήση παιχνιδιών», λέει εμφατικά για το πρώτο σκέλος η ψυχολόγος – ψυχαναλύτρια Μερόπη Μιχαλέλη, ιδρύτρια του Ινστιτούτου Κοιτίδα για την ψυχική υγεία στα πρώτα χρόνια της ζωής. «Πώς θα πεις σε έναν μπαμπά αύριο να αλλάξει μια πάνα όταν δεν έχει παίξει ποτέ με κούκλες, όταν δεν έχει εκτεθεί στη λειτουργία φροντίδας; Πώς θα του πούμε να γίνει ένας φροντιστικός πατέρας;». Επισημαίνει και κάτι ακόμη πολύ ενδιαφέρον: στις κούκλες τα παιδιά αναπαριστούν τη φροντίδα που έχουν τα ίδια λάβει. «Τα κακοποιημένα παιδιά κοπανάνε τις κούκλες τους. Γιατί να μην μπορούν και τα αγόρια να δείξουν τη δική τους φροντίδα με τον ίδιο τρόπο;».

Σύμφωνα με την ίδια, ούτε το παιχνίδι ούτε οι κοινωνικές επαφές μπορούν να επηρεάσουν την ταυτότητα φύλου ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό των παιδιών. «Δεν σε κάνουν οι συναναστροφές γκέι. Αντιστοίχως, η διαδικασία τοποθέτησης του παιδιού απέναντι στο φύλο του είναι μακρά. Ξεκινάει όταν γεννιέται και ολοκληρώνεται στην εφηβεία», εξηγεί η κ. Μιχαλέλη. «Αυτή μπορεί να παρεμποδιστεί μόνο από τη συνειδητή ή ασυνείδητη προβολή απορριπτικών φαντασιώσεων των γονιών για το φύλο των παιδιών τους». Oπως λέει, στα ανώτερα θηλαστικά υπάρχουν αρσενικά και θηλυκά διακριτά σύμφωνα με τα γεννητικά τους όργανα. «Είναι ένα σύστημα δυαδικό. Ο άνθρωπος όμως διαθέτει ένα σύστημα συνείδησης και αυτοπαρατήρησης. Σκέφτεται τον εαυτό του και σύμφωνα με τις αναπαραστάσεις εαυτού που χτίζει, συγκροτεί ένα βίωμα ταυτότητας. Επιβάλλεται να παραμείνουμε ανοιχτοί, χωρίς θεωρητικές και ιδεολογικές προκαταλήψεις στο άκουσμα του βιώματος των παιδιών, προκειμένου να αναπτυχθούν και να ανθήσουν όλες οι πτυχές της ψυχικής τους ζωής».

Οι αντιδράσεις πάντως δεν χαρακτηρίστηκαν από μετριοπάθεια. Πριν από λίγες μέρες, «κλιμάκιο» της νεολαίας Χ.Α. μετέβη στο βιβλιοπωλείο όπου έγινε η εκδήλωση, άνοιξε πανό με ομοφοβικό περιεχόμενο, απειλώντας πως «μετά την παρακμή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης» θα επέλθει και η ανάλογη «ιστορική συνέχεια στο μέλλον».

Ανθρωποι του Thessaloniki Pride, έχοντας λάβει μεγάλο κύμα κακοποιητικών σχολίων, επιφυλάσσονται να κινηθούν νομικά. «Σε ορισμένες περιπτώσεις επρόκειτο για κηρύγματα μίσους τα οποία διώκονται. Οταν στοχοποιείς μια ομάδα ανθρώπων, δεν πρόκειται για ελευθερία του λόγου. Η είδηση πάντως δεν είναι τα αρνητικά σχόλια, αλλά τα υποστηρικτικά που ήταν ακόμη περισσότερα. Αν κάτι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, είναι αυτό», λέει ο Αποστόλης Καραμπαΐρης.

Μήπως προτρέχουμε;

Η ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος Αντιγόνη Γινοπούλου μιλώντας στην «Κ» επισημαίνει μια άλλη πτυχή, που αφορά την ηλικιακή ομάδα στην οποία απευθυνόταν η εκδήλωση (3-12 ετών). «Το παραμύθι που διαβάστηκε περιείχε και κάποια μηνύματα. Θεωρώ πολύ μικρή την ηλικία των τριών ετών. Σε αυτή την ηλικία έχουμε και δεν έχουμε ακόμη συνειδητοποιήσει το φύλο μας για να συνειδητοποιήσουμε οτιδήποτε άλλο. Θεωρώ ότι είναι πολύ νωρίς για να ξεκινήσουμε τη σχετική συζήτηση. Θα πρότεινα η πληροφόρηση για την ταυτότητα φύλου να ξεκινήσει στην ηλικία των 6, ώστε το παιδί να είναι σε θέση να επεξεργαστεί κάτι διαφορετικό. Κατά τη γνώμη μου έχουμε την τάση να προτρέχουμε. Μπορεί να είναι ανάγκη της κοινωνίας να γίνει πιο προοδευτική, αλλά έχει σημασία και σε ποιες ηλικίες απευθυνόμαστε. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να δίνουμε σε κάθε ηλικιακή ομάδα τις πληροφορίες που μπορεί να επεξεργαστεί».

Τι λέμε στα παιδιά και πότε

Της Δήμητρας Κογκίδου

Προετοιμάζουμε τα παιδιά μας για τη ζωή σε κοινωνίες με κοινωνικό και πολιτισμικό πλουραλισμό; Τι να πω και σε ποια ηλικία;
Πολλοί γονείς αναρωτιούνται πότε και πώς να αρχίσουν να συζητούν με το παιδί τους για την ποικιλομορφία του φύλου, της σεξουαλικότητας και των οικογενειών. Οσο πιο νωρίς ξεκινήσουμε τόσο πιο καλά. Καθώς μεγαλώνει το παιδί θα συνεχίζεται η ροή της συζήτησης με έναν φυσικό και αυτονόητο τρόπο ανάλογα με τις ανάγκες και τις απορίες που θα έχει. Εννοείται ότι το λεξιλόγιο, η ποσότητα και το είδος των πληροφοριών θα διαφέρουν ανάλογα με το επίπεδο κατανόησης στο οποίο βρίσκεται.

Ανταποκρίνεται το σχολείο στην πρόκληση της συμπερίληψης των πολλών μορφών οικογενειακής οργάνωσης, της ποικιλομορφίας του φύλου και της σεξουαλικότητας;

Δεν δίνεται μέσα από το σχολείο η δυνατότητα στα παιδιά να γνωρίσουν και να εξοικειωθούν με την ποικιλομορφία της σεξουαλικότητας και των φύλων, έτσι ώστε να την κατανοήσουν ως ενδείξεις μιας κανονικής ανθρώπινης ποικιλομορφίας, ούτε με τις διακρίσεις με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με ευρωπαϊκούς κανονισμούς, διεθνείς συμβάσεις, κατευθυντήριες οδηγίες από διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO και ο ΠΟΥ, τον χάρτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού, οι έφηβοι και τα παιδιά έχουν το δικαίωμα μιας επαρκούς πρόσβασης σε πληροφορίες, εκπαίδευση και υπηρεσίες όσον αφορά τα θέματα που αφορούν το σώμα, τη σεξουαλικότητα και τις έμφυλες ταυτότητες και σχέσεις.
Υπάρχει μια εκκωφαντική σιωπή. Το τοπίο της σεξουαλικότητας οργανώνεται μέσα στο πλαίσιο της ετεροκανονικότητας που θεωρείται δεδομένη, η διχοτομία των φύλων θεωρείται αυτονόητη, άλλες ταυτότητες του φάσματος των φύλων και οι άλλες μορφές σεξουαλικότητας στιγματίζονται, περιθωριοποιούνται ή/και τιμωρούνται και αυτές οι συνθήκες δημιουργούν σιωπηρά ένα περιβάλλον αποκλεισμού. Τα ΛΟΑΤΚΙ θέματα αποσιωπώνται ή όταν γίνονται ορατά δεν προβάλλονται πάντοτε θετικά, με αποτέλεσμα τα ΛΟΑΤΚΙ παιδιά, ή όσα θεωρούνται ότι είναι γιατί υπερβαίνουν τα έμφυλα στερεότυπα, να βρίσκονται διαρκώς υπό αμφισβήτηση ή να εκτίθενται σε έναν διάχυτο ομοφοβικό και τρανσφοβικό λόγο. Επιπλέον δεν έχουμε μια συμπεριληπτική ως προς το φύλο γλώσσα, ούτε μια ολιστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση –που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από τα εργαστήρια δεξιοτήτων μόνον–, ούτε εκπαιδευτικό υλικό μέσα από το οποίο μπορούν να συζητηθούν αυτά τα θέματα.

Οσον αφορά την οικογενειακή ποικιλομορφία, άλλα εκπαιδευτικά συστήματα είναι πιο συμπεριληπτικά εδώ και χρόνια. Στην Ελλάδα στα σχολικά εγχειρίδια υπάρχει απουσία κειμένων που να αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη πραγματικότητα τόσο ως προς τη δομή των οικογενειών όσο και ως προς τη δυναμική που αναπτύσσεται στο εσωτερικό τους και τις ποιοτικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις σχέσεις των μελών τους και στις διαγενεακές σχέσεις.

* Η κ. Δήμητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, συντονίστρια του Δικτύου των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων στα ΑΕΙ.

Μίσος στο μίσος;

Του Δημήτρη Αθηνάκη

Αν πιστέψει κανείς τις εκατέρωθεν δηλώσεις, οι μεν αποτελούν άθλια πρότυπα για τα παιδιά. Και οι δε είναι ανίκανοι γονείς που θα έπρεπε να τιμωρούνται για κάθε λέξη που λένε. Οι μεν είναι οι ακτιβιστές και η drag queen που διάβασε ένα παραμύθι σε παιδιά. Οι δε είναι αγανακτισμένοι γονείς, η Κατερίνα Λάσπα και ο δικηγόρος που έστειλε εξώδικο στο υπουργείο Παιδείας.

Ο ακτιβισμός από κτίσεως Ρώμης προσπαθεί να ισορροπήσει –σε κάθε του βερσιόν– μεταξύ συσσωρευμένου θυμού και ψύχραιμης στρατηγικής. Αναζητεί την περίφημη χρυσή τομή και κυρίως να αποφύγει να γίνει η άβυσσος που πολεμά, χωρίς να νερώσει το κρασί του. Χωρίς να λουφάξει στη γωνιά του.

Η αγανάκτηση απέναντι στους συνήθεις αγανακτισμένους, που φοβούνται ότι αλλοιώνεται το «κανονικό», και ο θυμός εκείνων που έχουν ζήσει την καταπίεση και τη μη αποδοχή είναι κατανοητά. Δίκαια, αλλά όχι αποτελεσματικά στον δημόσιο λόγο.

Η δήλωση, έστω και παρεμπιπτόντως, «αυτοί οι γονείς έχουν σκοτάδι και δεν θα έπρεπε να κάνουν παιδιά» και η απαίτηση «να μην ποινικοποιείται μόνο η δημόσια υποκίνηση βίας ή μίσους, αλλά γενικότερα κάθε μορφή ρητορικής μίσους» –με αυτό το επικίνδυνα ολισθηρό «γενικότερα κάθε μορφή» σε έναν ήδη επικίνδυνα ασαφή αντιρατσιστικό νόμο– μάλλον απέχουν από αυτό που οι καταπιεσμένες μειονότητες διεκδικούν να καταδείξουν: ότι πρόβλημα είναι πρωτίστως αυτός που μισεί, όχι εκείνος που μισιέται.

Εκείνος που έχει διυλίσει τον φόβο απέναντι στο διαφορετικό σε μίσος, αν δει απέναντί του μίσος, ταμπουρωμένος όπως είναι «σ’ αυτά που ξέρει», μίσος θα σωρεύσει – το ξέρει, το ζει, το χειρίζεται.

Και σε κάθε περίπτωση, στη διεκδίκηση της ορατότητας και των ίσων δικαιωμάτων ποτέ δεν θα κερδίσει η πλευρά που απλώς θα βγάλει στο μεϊντάνι την «κακότητα» της άλλης – και εξ αντανακλάσεως τη δική της. Θα κερδίσει εκείνη που θα πείσει ότι δεν υπάρχει λόγος να τη φοβάσαι, να της αρνείσαι τη συμμετοχή, την ύπαρξη ακόμη ακόμη, την ορατότητα έστω.

Αν πετάξεις πέτρες σ’ εκείνον που έχει ανέκαθεν μάθει να τις μαζεύει για πολεμοφόδια εναντίον σου, απλώς θα τον βοηθήσεις να τα συγκεντρώσει συντομότερα.

Με «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» δεν κερδίζεται η αποδοχή. Ούτε με μηνύσεις η αγάπη.