Kathimerini.gr
Γιώργος Ψωμιάδης
Θερμαϊκός, 98 μέτρα κάτω από τη θάλασσα, ένα μεταλλικό σκάφος χωρίς κατάστρωμα κείτεται για πάνω από εκατό χρόνια στο απόλυτο σκοτάδι, περιμένοντας τη στιγμή που κάποιος θα το ανακαλύψει. Τελικά, εντοπίζεται στα θολά νερά του κόλπου που δημιουργείται από τους ποταμούς των γύρω περιοχών. Είναι το γαλλικό FLOREAL, το πρώτο ναυάγιο υποβρυχίου από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο ανακαλύπτεται στις ελληνικές θάλασσες.
Η λέξη Floréal προέρχεται από το λατινικό «flos» που σημαίνει άνθος. Οπλισμένο με 8 τορπίλες, με διαστάσεις 51 μέτρων μήκος, 5 μέτρων πλάτος και 404 τόνων βάρος, το «γαλλικό άνθος» που μπορούσε να χωρέσει μέχρι και 25 μέλη πληρώματος έφτασε στη Θεσσαλονίκη τους τελευταίους μήνες του Α Παγκοσμίου Πολέμου, μετρώντας πάνω από μια δεκαετία στις θάλασσες. Η ελληνική πόλη, στην οποία έκαναν απόβαση και τα συμμαχικά στρατεύματα, ήταν τότε, εν μέσω πολέμου, καθοριστικής σημασίας.
Το ναυάγιο ανακάλυψε η ομάδα του Κώστα Θωκταρίδη, του ανθρώπου που έχει φέρει στο φως περισσότερα από 200 ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες. Ο κύριος Σπύρος Βουγίδης, ερευνητής της ομάδας, μας μίλησε για την ιστορικότητα του ευρήματος και για όλα όσα το καθιστούν ξεχωριστό.
Ας μεταφερθούμε όμως για λίγο στη σκηνή της τραγωδίας. Ποια είναι η αλληλουχία των γεγονότων που το οδήγησε στον πυθμένα του Θερμαϊκού;
106 χρόνια πριν
Υποβρύχιες φωτογραφίες του ναυαγίου FLOREAL σε αντιπαραβολή με τα σημεία αναγνώρισης και ταυτοποίησης.
«Το ατύχημα συνέβη τον Αύγουστο του 1918, τους τελευταίους μήνες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ρωσίας με τους Γερμανούς η τύχη του Ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας ήταν ασαφής», λέει ο κ. Βουγίδης. Τότε οι Σύμμαχοι ετοιμαζόταν για επίθεση στο μακεδονικό μέτωπο, πράγμα που έγινε τον Σεπτέμβριο. Για αυτό τον λόγο, οι Γάλλοι κι οι Άγγλοι ενίσχυσαν με ναυτικές δυνάμεις το Αιγαίο. «Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ήρθε και το FLOREAL στην Ελλάδα, ενώ όλα τα χρόνια του πολέμου τα πέρασε περιπολώντας στη Μάχη. Στη Θεσσαλονίκη έφτασε για τη φρούρηση του λιμανιού».
Τη μοιραία μέρα, το υποβρύχιο έχοντας ολοκληρώσει την αποστολή του, αποχωρούσε από το σημείο δράσης του. «Το βράδυ λοιπόν της 1ης Αυγούστου, στο μέσο του Θερμαϊκού, συναντήθηκε στο ύψος του Ποσειδίου, με δύο αγγλικά πλοία που έμπαιναν στη Θεσσαλονίκη, και με τα οποία είχε παράλληλη πορεία». Επρόκειτο για το βρετανικό φορτηγό ατμόπλοιο MAGDA που έπλεε με τη συνοδεία του επίτακτου πλοίου νηοψίας HMS HAZEL. «Τότε, το δεύτερο πλοίο εκτέλεσε έναν ελιγμό που ήταν συνήθης ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τα πολεμικά πλοία τον εκτελούσαν για να αποφεύγουν τη στοχοποίηση από τα εχθρικά υποβρύχια», λέει ο κ. Βουγίδης. «Το FLOREAL είχε πολύ χαμηλό προφίλ. Λόγω του πολέμου ταξίδευε με κλειστά πλοϊκά φώτα. Η ώρα ήταν 1.30 το βράδυ». Όταν το βρετανικό πλοίο βλέπει το μικρό υποβρύχιο σε απόσταση 100 μέτρων μπροστά και δεξιά του, είναι αργά. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη.
Παρά τις αρχικές σκέψεις για να ρυμουλκηθεί πίσω στη Θεσσαλονίκη, η εισροή νερού είναι μεγάλη και παίρνεται η απόφαση να οδηγηθεί στην πλησιέστερη ακτή της Χαλκιδικής. Το υποβρύχιο όμως έχει πάρει πολύ νερό. Βυθίζεται στις 3:25 το βράδυ. Ολόκληρο το πλήρωμα διασώζεται.
Ένα κατασκευαστικό διαμάντι
Ο «πατέρας του υποβρυχίου» Maxime Laubeuf, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας DIMANCHE ILLUSTRE (πηγή: Bibliothèque nationale de France, BnF).
«Το Florean άνηκε στην κλάση Pluviose του γαλλικού ναυτικού που ναυπηγήθηκε το 1908 στα σχέδια του Γάλλου μηχανικού Maxime Laubeuf», λέει ο κ. Βουγίδης. Ήταν ο άνθρωπος που ενσωμάτωσε δυο πρωτοποριακές ιδέες στις κατασκευές λύνοντας προβλήματα ευστάθειας και αυτονομίας που είχαν μέχρι τότε τα υποβρύχια.
Μέχρι τότε τα υποβρύχια ήταν μικρά πειραματικά σκάφη που μπορούσαν να καταδυθούν για μικρό χρονικό διάστημα. Όταν η μπαταρία τους τελείωνε, σταματούσε και η χρήση τους. Ο Laubeuf μηχανεύτηκε δύο πρωτοποριακές ιδέες οι οποίες με τις όποιες βελτιώσεις που προστέθηκαν αργότερα, εφαρμόζονται έως σήμερα. Η μία ήταν το διπλό σύστημα πρόωσης. Το υποβρύχιο θα αξιοποιούσε τόσο ατμομηχανή όσο και ηλεκτρομηχανή. «Ο Laubeuf έφτιαξε το υποβρύχιο έτσι ώστε να μπορεί να φορτίζει στην επιφάνεια όπου και κινείτο με ατμό και με μπαταρία στην κατάδυση. Το δεύτερο πολύ σημαντικό είναι το διπλό κύτος (σ.σ. τοίχωμα). Αυτό έλυσε το πρόβλημα της ευστάθειας». Μέχρι τότε τα υποβρύχια είχαν ένα σχήμα με καμπυλωτές άκρες ώστε στην κατάδυση να ισοκατανέμεται η πίεση και να μην συνθλίβεται. Όμως επρόκειτο για ένα εξαιρετικά άβολο σχήμα. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα βαρέλι.
«Εμφανίστηκε η απαίτηση για ένα υποβρύχιο που θα είναι αξιόλογο, που θα μπορεί να επιχειρεί για μέρες και να πλέει στην επιφάνεια κανονικά», λέει ο κ. Βουγίδης. Ο Laubeuf τοποθέτησε το κυλινδρικό κύτος σε ένα κύτος κανονικού σκάφους με καρίνα, πλώρη, πρύμη. Από αυτό το πρωτότυπο κατασκεύασμα γεννήθηκε και η κλάση στην οποία ανήκει το FLOREAL. «Οι δύο ιδέες διατηρούνται με τις όποιες βελτιώσεις απαράλλακτες σχεδόν μέχρι και σήμερα. Αυτό τις κάνει μοναδικές. Δεν είναι ακριβώς ίδιες αλλά η βασική ιδέα παραμένει χρήσιμη ακόμη και για τα συμβατικά υποβρύχια της εποχής μας».
Ένα ατύχημα που έμεινε στην αφάνεια
Ηχοβολιστική απεικόνιση του ναυαγίου με Imaging Sonar στα 525 khz που φέρει το υποβρύχιο τηλεκατευθυνόμενο όχημα ROV μαζί του. Διακρίνεται το ναυάγιο του Floreal σε βάθος 97,6 μέτρα. – Imaging Sonar @ 525 khz.
Ο κ. Βογίδης εξηγεί πως το ατύχημα δεν έχει τραβήξει ιδιαίτερη προσοχή μέχρι και τις μέρες μας. «Αυτό έγινε πρώτον γιατί εμπλέκονταν σύμμαχοι μεταξύ τους, το ατύχημα δεν έγινε από εχθρική ενέργεια, οπότε δεν διέρρευσε». Ο δεύτερος λόγος όπως υποστηρίζει είναι η δυσφορία που προκαλεί στην Ελλάδα η περίοδος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου λόγω του εθνικού διχασμού. Πρόκειται όπως αναφέρει χαρακτηριστικά για μια «υποφωτισμένη περίοδο».
«Από το 2014 είχαμε πάρει πρωτογενείς πηγές από το εξωτερικό. Η εύρεση του υποβρυχίου αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς πρέπει να γίνονται οι έρευνες. Πρώτα πρέπει να ψάχνεις πάρα πολύ καλά σε ιστορικό επίπεδο, να γνωρίζεις το θέμα καλά, να βρεις όλες τις πρωτογενείς πληροφορίες και μετά να σχεδιάσεις την περιοχή, να καταλήξεις δηλαδή στο σημείο που είναι πιθανό να βρίσκεται το υποβρύχιο. Το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ εύκολο, αξιοποιώντας και τις πληροφορίες των ψαράδων που αποτελούν μια αστείρευτη πηγή», λέει ο κ. Θωκταρίδης.
To πίσω μέρος του ασπιδίου/κυματοθραύστη.
Είναι οι δικές τους πληροφορίες, που σε συνδυασμό με την ιστορική έρευνα και την υδατογραφήση μέσω ηχοβολιστικού οδήγησε στον εντοπισμό ενός στόχου με διαστάσεις που ταίριαζαν με εκείνες του υποβρυχίου. Τότε, το μη επανδρωμένο υποβρύχιο όχημα ROV, ξεκίνησε για αναγνώριση. Οι πρώτες εικόνες στα μόνιτορ έδειξαν την πρύμνη του υποβρυχίου. Τα κομμάτια του διατηρούνται ατόφια παραπάνω από εκατό χρόνια μετά, λόγω των μετάλλων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή, και της συμπαγής κατασκευής.
Ας μεταφερθούμε όμως ξανά πίσω στον χρόνο, στη στιγμή της ανακάλυψης: Το όχημα περιφέρεται στον πυθμένα, κυκλώνει το γαλλικό άνθος. Ο χρόνος σταμάτα τη νύχτα εκείνη του Αυγούστου. Μια από τις ανθρωποθυρίδες, από όπου διέφυγε το πλήρωμα παραμένει ακόμα και σήμερα μισάνοιχτή.
