Του Μιχάλη Παναγιώτου
Στις 15 Αυγούστου η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει την Κοίμηση της Θεοτόκου και μόνο ως ιστορικό παίγνιο μπορεί να χαρακτηριστεί πως τις ίδιες μέρες το καλοκαίρι του 1974, η Κύπρος θα θρηνούσε την κοίμηση της δικής της ελευθερίας. Με τη δεύτερη φάση της εισβολής, το δράμα ολοκληρώνεται και το πένθος μέχρι και σήμερα εξακολουθεί να υφίσταται.
Η ανακωχή που συμφωνήθηκε, για να δοθεί η ευκαιρία στη διπλωματία να αναχαιτίσει την τουρκική προέλαση, δεν στάθηκε ικανή να αποτρέψει τα χειρότερα που θα βίωνε η Κύπρος λιγότερο από ένα μήνα αργότερα. Το δράμα δεν είχε λάβει τέλος τον Ιούλιο.
Η απέλπιδα προσπάθεια
Οι υπουργοί εξωτερικών των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Τζέιμς Κάλλαχαν, ο Γεώργιος Μαύρος και ο Τουράν Γκιουνές) συναντήθηκαν στη Γενεύη στις 25 Ιουλίου στο σπίτι του εκεί Βρετανού πρέσβη μεταξύ της βρετανικής αντιπροσωπείας από το Φόρειν Όφις, και συμφώνησαν όπως διεξαχθούν συνομιλίες παρουσία και αντιπροσώπων των δύο κοινοτήτων στη Γενεύη με στόχο να διαφανεί η προοπτική διπλωματικής λύσης.
Η επονομαζόμενη και ως «Δεύτερη Διάσκεψη της Γενεύης» ξεκίνησε τελικά στις 8 Αυγούστου στο κτίριο «Παλάτι των Εθνών» στη Γενεύη, έδρα του ΟΗΕ. Τους υπουργούς Εξωτερικών των τριών χωρών, πλαισιώνουν πλέον οι Γλαυκός Κληρίδης ως προεδρεύων της Κυπριακής Δημοκρατίας, και Ραούφ Ντενκτάς ως εκπρόσωπος της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων φάνηκε με τον πλέον εμφατικό τρόπο πως η Τουρκία ψαλίδιζε μεθοδικά τις όποιες προοπτικές για κατάληξη σε διπλωματική λύση, στοχεύοντας στην αποτυχία της πενταμερούς διάσκεψης, χρησιμοποιώντας την ουσιαστικά ως άλλοθι για επανέναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι αξιώσεις που προέβαλαν προς τον Κληρίδη για κυριότητα επί του 34% του κυπριακού εδάφους, τη δημιουργία καντονιών, ως επίσης και η άρνηση να δώσουν χρονική παράταση διαβούλευσης στην όλη προσπάθεια, ήταν ενδεικτικές των προθέσεών τους.
Τελικά, το απόγευμα της 13ης Αυγούστου συνήλθε η τελευταία χρονικά συνάντηση όλων των μερών, μιας και όσα θα ακολουθούσαν, συνθέτουν την κατάσταση που βιώνει η Κύπρος μέχρι και σήμερα. Η ώρα είχε φτάσει 02:25 πρωινή της 14ης Αυγούστου. Σε τηλεφωνική επικοινωνία του τότε πρωθυπουργού της Τουρκίας Μπουλέντ Ετσεβίτ με τον υπουργό Εξωτερικών Τουράν Γκιουνές μεταφέρεται το αλησμόνητο «Η Αϊσέ μπορεί να πάει διακοπές». Είναι η φράση που συμφώνησαν να χρησιμοποιήσουν για την περίπτωση που παρακολουθούνταν οι τηλεφωνικές συνομιλίες, και θα ήταν το συνθηματικό πως όλα είναι έτοιμα προκειμένου να αρχίσει η εισβολή. Μόλις 1 ώρα και 5 λεπτά αργότερα, συγκεκριμένα στις 04:35 τα ξημερώματα τουρκικές δυνάμεις εξαπολύουν σφοδρή επίθεση σε όλα τα μέτωπα της Κύπρου.
Κατά την επιστροφή του από τη Γενεύη, ο Τουράν Γκιουνές έτυχε υποδοχής στο αεροδρόμιο από τον Πρωθυπουργό Ετσεβίτ, και την οικογένεια του. Τελευταία δεξιά στη φωτογραφία, η κόρη του Αϊσέ, το όνομα της οποία αποτέλεσε το συνθηματικό για την έναρξη της δεύτερης φάσης της εισβολής.
«Αττίλας ΙΙ»
Άρματα μάχης και ισχυρές μονάδες πεζικού κινούνται ανατολικά προς την κατεύθυνση της Αμμοχώστου και δυτικά προς τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λεύκας και την κωμόπολη Μόρφου. Οι μάχες μαίνονταν όλη την ημέρα, ιδιαίτερα στα βόρεια της Λευκωσίας και το αεροδρόμιό της.
Βαθιά χαραγμένες στη μνήμη παραμένουν μέχρι και σήμερα, η κατάληψη της Αμμοχώστου και η μάχη της ΕΛΔΥΚ, που κατάφερε να αποτρέψει την κατάληψη του Αεροδρομίου Λευκωσίας από τους Τούρκους. Μέχρι το απόγευμα της 16ης Αυγούστου, οι Τούρκοι κατέλαβαν το 37% του κυπριακού εδάφους. Ολόκληρο το τμήμα που αξίωναν μέσω του σχεδίου Ντενκτάς και επιπλέον την Αμμόχωστο. Μέσα σε λιγότερο από τρεις ημέρες ολοκλήρωσαν την κατάληψη της οροσειράς του Πενταδακτύλου. Κατέλαβαν επίσης την πεδιάδα της Μεσαορίας, την Αμμόχωστο, τη Μόρφου και την Καρπασία.
Η τουρκική εισβολή άφησε πίσω της σχεδόν 4.500-6.000 νεκρούς και τραυματίες (στρατιωτικό προσωπικό και άμαχοι), γύρω στους 200.000 πρόσφυγες και 1.619 αγνοουμένους.
Η Πόλις Εάλω
Μια μαύρη σελίδα που γράφτηκε κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης της εισβολής, είναι και η κατάληψη της Αμμοχώστου. Μια σειρά παραγόντων και αδράνειας οδήγησαν στην απώλεια της πόλης του Ευαγόρα.
Οι Τούρκοι χαράματα της 14ης Αυγούστου βομβαρδίζουν ξανά την Αμμόχωστο. Οι κάτοικοί της με τους πρώτους βομβαρδισμούς την εγκαταλείπουν. Το πώς αφέθηκε στη συνέχεια η πόλη του Ευαγόρα να καταληφθεί αμαχητί είναι ένα θέμα για το οποίο τέσσερεις δεκαετίες μετά δεν υπάρχει επαρκής και πειστική εξήγηση. Το βέβαιο είναι ότι οι Τούρκοι δεν είχαν στο αρχικό τους σχέδιο την κατάληψη της πόλης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, κάποιοι εθνοφρουροί παρέμειναν αντιστεκόμενοι για ώρες στην πόλη. Χωρίς πυρομαχικά, χωρίς ενίσχυση και χωρίς καθοδήγηση. Ταμπουρωμένοι σε δύο-τρία σημεία (μεταξύ των οποίων και το νοσοκομείο της πόλης) κράτησαν με όσα πυρομαχικά είχαν. Ακολούθως εγκατέλειψαν και αυτοί. Στις 16 Αυγούστου του 1974 ο τουρκικός στρατός βρέθηκε στην πόλη της Αμμοχώστου.
Η πόλη αφού λεηλατήθηκε αποκλείστηκε από τα τουρκικά στρατεύματα και σε κανέναν δεν επιτρεπόταν η είσοδος. Η Αμμόχωστος σιγά-σιγά μετετράπη σε «πόλη φάντασμα», φράση που χρησιμοποίησε σε τίτλο ρεπορτάζ ένας Σουηδός δημοσιογράφος ο οποίος την επισκέφθηκε το 1977, τρία χρόνια μετά την εισβολή.
Η Αμμοχωστιανή Κυρά της Ρω
Το ΒΒC μετά την επικράτηση των τουρκικών στρατευμάτων σπεύδει στην Αμμόχωστο και βρίσκει στο σπίτι την κυρία Μιμή Νικολαΐδου. Για 13 μέρες η ηλικιωμένη γυναίκα παρέμεινε μονάχη της στο σπίτι της, αρνούμενη μέχρι εκείνη τη στιγμή να εγκαταλείψει. Δεν μπορούσε να πιστέψει πως η μοίρα θα επέβαλλε στην ίδια και τους συμπολίτες της να αποχωριστούν επ’ αορίστου χρόνου τα χώματά τους.
Στο βίντεο που είδε το φως της δημοσιότητας, κυανόκρανοι προσπαθούν να πείσουν τη σύγχρονη Κυρά της Ρω, να αποχωρήσει από το σπίτι της. Με τον τρόπο αυτό γράφτηκε ο τραγικός επίλογος για το δράμα που βιώνει η πόλη της Αμμοχώστου.
Πηγή Βίντεο: Tasos Demetriades
Η Μάχη της ΕΛΔΥΚ
Στο στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ διεξήχθη μία από τις πιο άνισες, αλλά ηρωικές μάχες που διήρκησε τρεις ημέρες. Επί 60 ώρες οι 318 ελλαδίτες υποστηρικτές του στρατοπέδου, με επικεφαλής τον υποδιοικητή της μονάδας Aντισυνταγματάρχη (ΠΖ) Παναγιώτη Σταυρουλόπουλο, αντιμετώπιζαν 6.900 Τούρκους εισβολείς. Η αναλογία των αριθμών είναι εμφατική, 22 προς 1. Πολλοί μάλιστα παρομοιάζουν τη συγκεκριμένη μάχη με αυτή των Θερμοπυλών. Η μάχη της ΕΛΔΥΚ αναφέρεται στο Μουσείο Ιστορίας του Λονδίνου, ως μία από τις πιο άνισες μάχες που δόθηκαν ποτέ.
Ο επικεφαλής των δυνάμεων της ΕΛΔΥΚ κατά τη 2η φάση της εισβολής, Aντισυνταγματάρχης τότε (ΠΖ) Παναγιώτης Σταυρουλόπουλος παραλαμβάνει τιμές από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη.
Τις παραμονές του «ΑΤΤΙΛΑ ΙΙ», το μεγαλύτερο μέρος της ΕΛΔΥΚ βρέθηκε σε χώρους διασποράς, νότια του στρατοπέδου και πολύ κοντά σε αυτό. Στις 13 Αυγούστου συμπτύχθηκε προς τη Λακατάμια. Στο στρατόπεδο παρέμειναν τρεις μόνο λόχοι. Η πρώτη τουρκική επίθεση εκδηλώθηκε στις 14 Αυγούστου, αργά το πρωί, αφού προηγήθηκε προσβολή του στρατοπέδου από την αεροπορία και το πυροβολικό.
Παρά την εμφανή ανισορροπία σε προσωπικό και πολεμικό υλικό, οι δυνάμεις της ΕΛΔΥΚ προέβαλαν ισχυρή αντίσταση και κατάφερναν να αποκρούουν τις τουρκικές επιθέσεις.
Τα πράγματα πήραν εντελώς διαφορετική τροπή στις 16 Αυγούστου. Στις 08:30 το πρωί άρχισε να προσβάλλεται και πάλι από την αεροπορία τους και συγχρόνως άρχισαν να κινούνται προς το στρατόπεδο και προς τον Αγ. Παύλο δυο Τουρκικοί σχηματισμοί. Όταν μετά από συνεχείς επαναλαμβανόμενες επιθέσεις οι Τούρκοι κατάφεραν να φθάσουν στα 100μ από τις τελευταίες σειρές συρματοπλεγμάτων η μάχη κατέληξε εκ του συστάδην.
Σε αυτήν τη μάχη η ΕΛΔΥΚ έχασε πάνω από το 1/3 της δυνάμεως των υπερασπιστών του στρατοπέδου της, κέρδισε όμως επάξια μια θέση στο πάνθεον της ιστορίας.
