Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Χάρης Αττώνης υποδύεται τη Σεραφίνα Πασατέμπο, την ηρωίδα του νέου έργου του Κώστα Μαννούρη, σε σκηνοθεσία Κώστα Σιλβέστρου και μιλάει στην «Κ» για την παράσταση και τη Σεραφίνα, μία ηθοποιό των μπουλουκιών, που βρήκε καταφύγιο στο θέατρο, αρκούμενη στους δεύτερους και τρίτους ρόλους. Όπως λέει ο Χάρης Αττώνης η συμφιλίωση της Σεραφίνας με το να παίζει δεύτερους ρόλους είναι σχεδόν καθησυχαστική, σπάνια και άξια μελέτης. «Στην περίπτωσή της, όμως, συνετέλεσαν πολλοί και ιδιαίτεροι λόγοι. Το θέατρο, πρωτίστως, ήταν μια διέξοδος από έναν κόσμο που δεν ένιωθε ότι ανήκει». Ο Χάρης λέει πως το υπέροχο με τη Σεραφίνα ήταν ότι την ίδια δεν την έφτανε η απόρριψη, δεν την άγγιζε. Τουλάχιστον από τα λεγόμενά της. «Ήταν δυνατή, ακόμα κι αν αυτό την οδήγησε στη μοναξιά. Γιατί τελικά έπρεπε να θωρακιστεί. Και άρα να απομονωθεί. Φαντάσου τα άτομα που μπορεί να μην έχουν το ίδιο ψυχικό σθένος…».
–Ερμηνεύεις έναν μάλλον απαιτητικό ρόλο... είναι ένας κόντρα ρόλος για κάθε ηθοποιό; Με την έννοια ότι μιλάει για ένα πρόσωπο που δεν επεδίωξε τους πρώτους ρόλους;
–Δεν ξέρω αν το ζητούμενο για κάθε ηθοποιό είναι να ερμηνεύσει πρώτους ρόλους. Ούτε φυσικά μπορώ και να το αποκλείσω. Ο καθένας ξεχωριστά ξέρει τους λόγους που διαλέγει να υπηρετήσει το θέατρο. Μα σαφώς η αναγνώριση της δουλειάς σου με την ενδεχόμενη έλευση όλο και σημαντικότερων ρόλων, νομίζω είναι μέρος του αινιγματικού κόσμου του θεάτρου. Και άρα η συμφιλίωση της Σεραφίνας με το να παίζει δεύτερους ρόλους είναι σχεδόν καθησυχαστική, σπάνια και άξια μελέτης. Στην περίπτωσή της, όμως, συνετέλεσαν πολλοί και ιδιαίτεροι λόγοι. Το θέατρο, πρωτίστως, ήταν μια διέξοδος από έναν κόσμο που δεν ένιωθε ότι ανήκει. Και οι απαιτήσεις του ρόλου αυτού βασίζονται στο πόσο σύνθετος είναι, στο πόσο ανοιχτό βιβλίο φαίνεται και στα πόσα μυστικά πιθανότατα κρύβει, στο πόσο έχει αποδεχτεί την ιδιαιτερότητά της και πώς αυτή απεικονίζεται, σε έναν κόσμο που τείνει να ισοπεδώσει ό,τι διαφορετικό.
–Ίσως βέβαια η ηθοποιία να ήταν μία εύκολη διέξοδος...;
–Για τη Σεραφίνα θεωρώ πως ήταν η μόνη διέξοδος. Στάθηκε, ίσως, τυχερή που την ανακάλυψε το μπουλούκι και την πήρε μαζί. Και φυσικά, οι γονείς της το επέτρεψαν. Δεν ξέρω πού θα κατέληγε η ζωή της, αν δεν είχε αυτή την επιλογή. Ως ένα αγόρι που ασφυκτιούσε στη συντηρητική ελληνική επαρχία του μεσοπολέμου, στο θέατρο της δόθηκε το βήμα να αποδεχθεί τη γυναικεία της φύση, να την αγκαλιάσει και να περάσει την υπόλοιπη ζωή της, χωρίς να ντρέπεται γι’ αυτό που είναι.
–Στην παράσταση υπάρχουν αρκετές στιγμές χιούμορ... σπάνε κάπως την τραγικότητα της ηρωίδας;
–Η Σεραφίνα θεωρώ πως ήταν ένα τραγικό πρόσωπο που δεν λυπήθηκε ποτέ τον εαυτό της, ούτε γκρίνιαζε ποτέ για τα πάθη της. Τα αντιμετώπιζε πάντα με χιούμορ, ακόμη κι αν συχνά η ζωή την τρυπούσε σαν αγκάθι. Ήξερε ανά πάσα στιγμή πού βρίσκεται, τι έχει ζήσει και τι την περιμένει. Συμφιλιώθηκε με το «λίγο και το άδικο», όπως θα έλεγε και η ίδια και πορεύτηκε «με το φύλο που επέλεξε μέσα στον θυμό της ζωής». Ήταν θεμιτό για μας να ακούσουμε την ιστορία της και να την αφηγηθούμε, όπως μάλλον θα την έλεγε και η ίδια: με αλήθεια, συγκίνηση και χιούμορ. Δεν σας κρύβω πως στην πρεμιέρα ήταν μεγάλη έκπληξη το γέλιο του κόσμου. Ήταν μια σπουδαία αποδοχή για την ίδια τη Σεραφίνα.
–Η Σεραφίνα μάλλον έζησε σε έναν ασφαλή κόσμο... η απόρριψη δεν ήταν μέρος της ζωής της... Συμφωνείς;
–Νομίζω πως η Σεραφίνα δεν έζησε σε καθόλου ασφαλή κόσμο. Η απόρριψη ξεκίνησε από την εφηβεία της. Όταν ο ίδιος ο πατέρας της (λιγότερο κι η μητέρα της) την έστειλαν ως αγόρι να παίζει γυναικείους ρόλους με το μπουλούκι - κάπως είχαν αναγνωρίσει την ιδιαιτερότητά της και κάπως ήθελαν να την ξεφορτωθούν. Όπως και να έχει, ο μικρόκοσμος του θεάτρου την είχε αποδεχθεί, τουλάχιστον μέσα στη δουλειά, μα στην Ελλάδα εκείνης της εποχής δεν είμαι σίγουρος πόσο εύκολα και ασφαλή ήταν τα πράγματα για ένα τρανς άτομο. Όταν μάλιστα δεν υπήρχε καν η ανάλογη ορολογία, τότε. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι χαρακτηρίζονταν με πολλοί προσβλητικές και υποτιμητικές λέξεις. Όταν έπεφταν θύματα κακοποίησης, περιθωριοποίησης, ρατσισμού, που ανάλογες συμπεριφορές φτάνουν μέχρι και τις μέρες μας. Η ορατότητα είναι πια ζητούμενο, αλλά πόσα από αυτά τα άτομα έχουν ενταχθεί και τα βλέπεις να δουλεύουν ακόμα και σε «κανονικές» δουλειές; Φαντάσου στην Ελλάδα του 1950! Γνωρίζουμε κανέναν τέτοιο άνθρωπο, από τότε; Έκανε κανείς καριέρα σε μια «επιφανή» δουλειά; Το υπέροχο, όμως, με τη Σεραφίνα ήταν ότι την ίδια δεν την έφτανε η απόρριψη, δεν την άγγιζε. Τουλάχιστον από τα λεγόμενά της. Ήταν δυνατή, ακόμα κι αν αυτό την οδήγησε στη μοναξιά. Γιατί τελικά έπρεπε να θωρακιστεί. Και άρα να απομονωθεί. Φαντάσου τα άτομα που μπορεί να μην έχουν το ίδιο ψυχικό σθένος…
«Η Σεραφίνα ήταν ένα τραγικό πρόσωπο που δεν λυπήθηκε ποτέ τον εαυτό της, ούτε γκρίνιαζε ποτέ για τα πάθη της. Τα αντιμετώπιζε πάντα με χιούμορ, ακόμη κι αν συχνά η ζωή την τρυπούσε σαν αγκάθι» λέει ο ηθοποιός Χάρης Αττώνης, ο οποίος υποδύεται τη Σεραφίνα.
–Σήμερα είναι εύκολο να ζήσουμε τις άλλοτε πολύ κρυφές ζωές μας; Η Σεραφίνα τα κατάφερε...
–Σήμερα είναι σαφώς πολύ πιο εύκολο να αγκαλιάσουμε τη φύση μας, μα χρειάζονται ακόμα πολλά βήματα να γίνουν προς μια πιο ανοιχτή κοινωνία, που σέβεται το κάθε πλάσμα της. Παραδείγματα γονιών που φοβούνται να μιλήσουν στα παιδιά τους για τον έρωτα, ακόμα και μεταξύ ατόμων αντίθετου φύλου, πολλώ δε μάλλον του ιδίου και τουναντίον να μιλούν με απόλυτο μίσος για ό,τι διαφέρει από τον δικό τους κόσμο, είναι άκρως αποθαρρυντικά. Το ταξίδι του καθενός είναι πολύ προσωπικό, σε όποια εποχή και αν ανήκει και σίγουρα οι συνθήκες είναι αντίστοιχες ή διαφορετικές. Η Σεραφίνα έπεσε στα βαθιά και κολύμπησε, άλλες πολλές δεν τα κατάφεραν. Στο δικό μου μυαλό πάντα, όπως νομίζω και στης Σεραφίνας, ήταν πως αν χρειαστεί να κρύψω έστω και ένα κομμάτι του εαυτού μου, από τους δικούς μου έστω ανθρώπους, κάτι από όλα αυτά μάλλον ποτέ δεν ήταν δικό μου. Θεωρώ άκρως βασανιστικό να πρέπει διαρκώς να κρύβεσαι. Ως παιδί, μεγαλώνοντας σε ένα κόσμο που πρέπει να λες ψέματα για τη φύση σου, μαθαίνεις να μη σέβεσαι τη φύση σου. Και αυτό έχει γεννήσει μια ολόκληρη παθογένεια στους διαφορετικούς αυτού του κόσμου, που πάντα θα παλεύουν για την αποδοχή, πάντα θα επουλώνουν τα τραύματά τους.
Η τέχνη είναι πολλά περισσότερα από μία δουλειά
«Η Σεραφίνα κατάφερε να μην κρυφτεί ποτέ πίσω από τον εαυτό της, ούτε στην ντουλάπα της. Έφτιαξε ένα μικρό σύμπαν και το κατοίκησε με περηφάνια».
–Είναι ο ηθοποιός ή καλύτερα ο καλλιτέχνης όμηρος –ασύνειδα ίσως– της εικόνας του;
–Αν σου πω όχι, ίσως σου πω ψέματα. Δεν είμαι καλός όμως στα γενικά συμπεράσματα. Για να το απαντήσουμε αυτό, πρέπει ίσως πρώτα να αναλογιστούμε τι είναι τέχνη και τι θέατρο. Για να μιλήσω για το δεύτερο, είναι ένα αρκετά εγωκεντρικό σπορ. Ειδικά στην εποχή μας, στην εποχή της εικόνας, η προβολή απαιτεί και μια συνειδητή χρήση του φαίνεσθαι. Το θέατρο είναι η επιτομή της ψυχικής και πνευματικής τέχνης, μα εκφράζεται και ερμηνεύεται με τον πιο υλικό τρόπο: τον εαυτό μας και το σώμα μας. Η εικόνα παίζει μεγάλο ρόλο σε αυτό και συχνά η μεταμόρφωση είναι το κλειδί κάθε ενδιαφέρουσας ερμηνείας. Για μένα, ο καλλιτέχνης θα έπρεπε να είναι ο μάστρος της εικόνας του. Να έχει ως αφετηρία τον εαυτό του και διαρκώς να αποδεσμεύεται από αυτόν και να τον επανεφευρίσκει.
–Είναι το θέατρο και γενικά η ενασχόληση με την τέχνη κάτι περισσότερο από μία δουλειά; Αν είναι απλώς μία δουλειά, δεν χάνει κάτι από τη μαγεία της η υποκριτική πράξη;
–Ναι, η τέχνη είναι πολλά περισσότερα από μία δουλειά. Ή θα έπρεπε να είναι. Ωστόσο, η τέχνη που έμεινε ζωντανή ανά τους αιώνες, ξεκίνησε μάλλον ως μία σοβαρή δουλειά. Τόσο για το αρχαίο δράμα, που λάμβανε χώρα στις μεγάλες γιορτές και οι μεγάλοι τραγωδοί είχαν χορηγούς για την τέλεση των παραστάσεών τους, όσο και στη συνέχεια για τα σπουδαία έργα της αναγέννησης, που ήταν κυρίως προϊόντα και αναθέσεις των ανώτερων τάξεων και μέχρι φυσικά και τις μέρες μας, που το θέατρο ή ο κινηματογράφος, για παράδειγμα, είναι χρηματιστήριο. Διότι, ποιος θα ήξερε την Κέιτ Μπλάνσετ, αν έπαιζε σε ένα μικρό θέατρο της Μελβούρνης, αν δεν την είχε ανακαλύψει το Χόλιγουντ και δεν είχε επενδύσει σε αυτήν; Αυτό δεν αναιρεί το ταλέντο της, ούτε το πόσο έχει δουλέψει η ίδια και τι σημαίνει για αυτήν η υποκριτική τέχνη. Για ν’ απαντήσω όμως πιο συγκεκριμένα στο ερώτημα, για ν’ ανθίσει η κάθε μορφή τέχνης χρειάζεται, ασφαλώς, τις απαραίτητες κοινωνικές συνθήκες αλλά και την αρωγή της Πολιτείας, ώστε να είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί, να ταξιδέψει και ν’ ανθίσει. Εξ άλλου και οι καλλιτέχνες εργάζονται σκληρά γι’ αυτό που υπηρετούν και οι περισσότεροι παίρνουν την ελάχιστη αναγνώριση ή ανταμοιβή.
«Για μένα, ο καλλιτέχνης θα έπρεπε να είναι ο μάστρος της εικόνας του. Να έχει ως αφετηρία τον εαυτό του και διαρκώς να αποδεσμεύεται από αυτόν και να τον επανεφευρίσκει» λέει ο Χάρης Αττώνης.
–Ποιος ήταν τελικά ο μεγαλύτερος ρόλος της Σεραφίνας Πασατέμπο;
–Όπως έλεγε και η ίδια, αυτός που επέλεξε για τον εαυτό της. Το ότι από τα 14 της χρόνια αποφάσισε να ζήσει τη ζωή της ως κορίτσι. Το γυναικείο, δηλαδή, φύλο που ήταν το στήριγμά της. Γιατί δεν ξέρω αν απέτυχε σε πολλά πράγματα. Σίγουρα όμως κατάφερε να μην κρυφτεί ποτέ πίσω από τον εαυτό της, ούτε στην ντουλάπα της. Έφτιαξε ένα μικρό σύμπαν και το κατοίκησε με περηφάνια.
Φωτ. Κωνσταντίνα Ανδρέου
Πληροφορίες
«Πασατέμπο» σε σκηνοθεσία Κώστα Σιλβέστρου, Θέατρο Χώρα, Κοραή 1, πλατεία Αρχιεπισκοπής, Λευκωσία. Κρατήσεις τηλέφωνο 99544934.
