Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας παρουσιάζει τον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου, το έμμετρο μυθιστόρημα της κρητικής Αναγέννησης, ανεβασμένο από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ). Η σύλληψη και σκηνοθεσία της παραγωγής ανήκει στη σκηνοθέτρια και ηθοποιό Αργυρώ Χιώτη. Στο www.kathimerini.com.cy μίλησαν οι τέσσερις ερμηνευτριες που ενσαρκώνουν την Αρετούσα, οι Χαρά Γιώτα, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Εμμανουέλα Καμπίτση και Αίγλη Κατσίκη και οι τρεις ερμηνευτές που ενσαρκώνουν τον Ερωτόκριτο, οι Κωστής Καπελλίδης, Κωνσταντίνος Χειλάς και Χρίστος Στυλιανού, για το πώς βλέπουν τους βασικούς χαρακτήρες του ποιήματος του Κορνάρου, που έζησαν μια αγάπη μπιστική, «που ουδέ ποτέ τση ελειώθη».
Χαρά Γιώτα: Βλέπω την Αρετούσα που διεκδικεί
Στον κόσμο που φτιάξαμε με την ομάδα, η δική μου Αρετούσα έρχεται μετά και μέσα από τις άλλες τρεις. Εμπεριέχει εκείνες και τα βιώματά τους, μιας και παίρνει τη σκυτάλη στο τελευταίο μισό της ιστορίας. Έτσι στη δική μου Αρετούσα βλέπω την έφηβη φρεσκο-ερωτευμένη Αρετούσα, την Αρετούσα που διεκδικεί, την Αρετούσα που απογοητεύεται, που υπομένει, που επιβιώνει. Όλες αυτές υπάρχουν μέσα της γιατί όλες αυτές υπήρξε αυτή. Περισσότερο απ’ όλες όμως βλέπω τη θηλυκότητα που οραματίζεται τον εαυτό της και τον κόσμο της, πλάθοντας και κοιτώντας προς μια ουτοπία που πολλοί θα λέγανε πως είναι αδύνατο να αγγιχτεί. Παρέα με το σκοτάδι, τον φόβο, τα τρίσβαθά του είναι της και τη θύμηση του Ερωτόκριτου φυσικά, η Αρετούσα μου αντέχει πέντε χρόνια φυλακισμένη για να ξαναγεννηθεί με την αποφυλάκισή της και να αγγίξει τελικά αυτή την –άλλοτε– τόσο μακρινή, προσωπική της, ουτοπία. Αν δεν ήταν άνθρωπος, θα ήταν το πουλί του μύθου που ξαναπαίρνει σάρκα και οστά μέσα από τις ίδιες του τις στάχτες.
Εσβήσαν τα ρηγάτα μου, εχάθηκαν τα πλούτη, το τέλος μου έχει να γενεί στη φυλακήν ετούτη. Kαι μόνο μια παρηγοριά μού επόμεινε μεγάλη πως σ᾿ τούτα όλα μ᾿ εφέρασι του Pώκριτου τα κάλλη.
Αίγλη Κατσίκη: Όλα γίνονται πιο υποφερτά όταν υπάρχει το μαζί
Η παράστασή μας έχει την ιδιαιτερότητα να αφηγείται την ιστορία της Αρετούσας και του Ερωτόκριτου μέσα από τα πρόσωπα τεσσάρων Αρετουσών και τριών Ερωτόκριτων.
Εμένα με συναντάτε ως Αρετούσα-οδηγό στην αρχή του έργου με βασικά χαρακτηριστικά της την αθωότητα, τον ρομαντισμό, τη χαρά, το παιχνίδι και τη διεκδίκηση με άγνοια όμως κινδύνου. Κινείται σε ένα περιβάλλον προστατευμένο μεν ανοιχτό δε. Εκεί είναι που θα βρει τόπο και θα γεννηθεί ο έρωτάς της για τον Ερωτόκριτο, έρωτας δυνατός κι απόλυτος. Από εκεί και πέρα παραδίδω τη σκυτάλη, ακολουθώντας και συντροφεύοντας τις επόμενες Αρετούσες. Μέσα από την πολλαπλή δική μας διανομή μεγεθύνονται και φωτίζονται τα διαφορετικά στάδια από τα οποία περνά η ηρωίδα, αλλά και τα διαφορετικά της πρόσωπα, όπως διαμορφώνονται κατά την πορεία της προς το τέλος της ιστορίας. Καθεμιά από εμάς βρίσκεται εκεί χάρη στη δύναμη που δέχεται κι αντλεί από τις υπόλοιπες τρεις. Πολλά τα δεινά που συναντά ο άνθρωπος, πολλά τα δεινά στη ζωή μιας γυναίκας θα πω εγώ μα όλα γίνονται πιο υποφερτά όταν υπάρχει το μαζί.
«Κι ας ήθελά ᾿σταιν η φτωχή εις τα προσκέφαλά σου, να σ᾿ ακλουθώ πρωτύτερα στ᾿ απομισέματά σου, για να σου κάμω συντροφιά, να πηαίνομεν ομάδι, το δεν εκάμαν τα κορμιά, να κάμου οι ψες στον Άδη».
Εμμανουέλα Καμπίτση: Η Αρετούσα που επιμένει και παλεύει για τις αξίες της
Η Αρετούσα που βλέπω μέσα από τον ρόλο μου είναι η Αρετούσα που θα ήθελα να βλέπω σε κάθε γυναίκα. Εκείνη που επιμένει και παλεύει για τις αξίες της, για την ελευθερία, για την αγάπη. Που δεν φοβάται! Μια γυναίκα πλέον και όχι ένα κορίτσι, που μέσα από την απομόνωση της φυλακής ξαναγεννιέται και λυτρώνεται. Η επανάσταση, η ελπίδα, η προσμονή για το «κάτι καλύτερο» που τόσο παλεύουμε όλοι μας. Στην παράστασή μας ακούγεται το ποίημα της Rahil Fallahfar που ζει στην Τεχεράνη και αγωνίζεται για βασικά δικαιώματα των γυναικών. Μας λέει: […] Κανένας δεν μπορεί να απαγορεύσει τη φαντασία. […] γιατί τα όνειρα είναι πιο δυνατά και πιο ελαφρά για να ανυψώνονται. Και τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει την τελική ανύψωση της ελευθερίας. La tahzan! [Μη φοβάσαι!].
«Εγώ δε σε φοβούμαι πλιο ουδ᾿ ο νους μου σε λογιάζει, γιατί η ολπίδα όπου βρεθεί το φόβο συντροφιάζει·μα εδά που εκείνη εμίσεψε κι απ᾿ την καρδιά μου εχάθη, εγώ δεν τα φοβούμαι πλιο του ριζικού τα πάθη».
Ιωάννα Δεμερτζίδου: Δύο πρόσωπα ως κοινό πανανθρώπινο σύμβολο αγώνα
Στη συγκεκριμένη απόδοση του Ερωτόκριτου αποφασίστηκε καθόλου τυχαία από τη σκηνοθέτριά μας Αργυρώ Χιώτη να μοιραστεί ο ρόλος της Αρετούσας και του Ερωτόκριτου σε διαφορετικά πρόσωπα προκειμένου να τονιστεί η καθολικότητα και η συμβολικότητα των δύο αυτών προσώπων! Να τονιστεί η πολυδιάστατη, και πολύ συχνά αντιθετική πλευρά του ανθρώπινου χαρακτήρα. Να μην εξετάσουμε την Αρετούσα και τον Ερωτόκριτο ως μια μοναδική γυναίκα και έναν μοναδικό άντρα αλλά ως την «κάθε γυναίκα» και τον «κάθε άντρα». Να δούμε δύο πρόσωπα δηλαδή, ως κοινό πανανθρώπινο σύμβολο αγώνα για τα ιδανικά, την ηθική, τις αξίες και προπαντός την ελευθερία. Στο έργο αυτό, συναντώ την Αρετούσα τη στιγμή που μαθαίνει ότι ο πατέρας της θα εξορίσει τον Ερωτόκριτο, θα χωρίσουν και δεν θα τον ξαναδεί ίσως ποτέ. Διαχειρίζεται τη θλίψη και τον θυμό της με απόλυτη ψυχραιμία και δύναμη, ορκίζεται αιώνια πίστη στον Ερωτόκριτο, που πρέπει να αναφέρουμε ότι ανήκει σε χαμηλότερη κοινωνική τάξη από αυτήν, και αποφασίζει να έρθει με όποιο κόστος, αντιμέτωπη με την πατρική εξουσία, που της επιβάλλει να παντρευτεί έναν πρίγκιπα για οικονομικούς και επεκτατικούς λόγους. Μένει πιστή στα «θέλω» και στις ανάγκες της, αγωνίζεται για την ελευθερία της προσωπικής βούλησης και της αυτεξουσιότητας του σώματός της. Σε μια πατριαρχική, σχεδόν φασιστική κοινωνία, φυσικά τιμωρείται, καθώς ο πατέρας της της κόβει τα μαλλιά και της στερεί το αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας, φυλακίζοντας την. Σε κοινωνίες που τα συμφέροντα της κάθε εξουσίας καταπατούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πρέπει να θυμόμαστε, όποιο κι αν είναι το τέλος, πώς και για τι αγωνιζόμαστε!
«Kύρη μου, αν το μπορείς εσὺ και θέλεις να το κάμω και βάνει κ᾿ η μητέρα μου θέλημα σ᾿ έτοιο γάμο, εγώ δε θέλω πει το ναι· κάλλια να ξεψυχήσω παρά του κόσμου ρήγισσα κ᾿ εσάς τσι δυο ν᾿ αφήσω».
Κωνσταντίνος Καπελλίδης: Ο νεότερος και πιο αθώος Ερωτόκριτος
Είμαι ο πρώτος Ερωτόκριτος που εμφανίζεται. Βλέπω αυτόν τον Ερωτόκριτο ως τον νεότερο και πιο αθώο. Χωρίς να έχει γνώση της δυσκολίας τού Έρωτα αφιερώνεται με κέφι σε αυτόν, κι ας τραγουδάει για πόνο. Δεν ξέρει τι του γίνεται. Τραγουδάει και χορεύει μήπως τον προσέξει η Αρετούσα. Οι σκέψεις του δεν είναι ακόμη λέξεις, έννοιες. Σκεφτείτε, δεν της μιλάει ούτε μια στιγμή. Προσπαθούμε άγαρμπα κάτι να πούμε, αλλά δεν ξέρουμε τι είναι αυτό. Και γίνεται μετά όλη αυτή η παρεξήγηση ιστορία.
«Ετσι αυτεινού τα μέλη του ετρέμαν κ᾿ εδειλιούσα την πρώτην οπού στράφηκε κ᾿ είδε την Αρετούσα· κι αγάλια αγάλια αρχίνισεν αποκοτιὰ να παίρνει, να συχνοπηαίνει στου ρηγός και να σπουδογιαγέρνει».
Κωνσταντίνος Χειλάς: Ο Ερωτόκριτος που έχει σμιλευτεί από αυτά που ήθελε
Ο Ερωτόκριτος που διακρίνω στον δικό μου ρόλο είναι ο «μεταβατικός». Αυτός στον οποίο σμίγουν μαζί οι σκληρές αλλαγές, το ονειρικό με το πραγματικό, το ρομαντικό με αυτό της σκληρής πραγματικότητας, το παιδικό που έρχεται σε σύγκρουση με την πεζή πραγματικότητα για να δημιουργήσουν έναν άνθρωπο που έχει σμιλευτεί από αυτά που ήθελε και από αυτά που τον εμποδίζουν να τα αποχτήσει μαζί με όλα όσα θα χρειαστεί να πράξει για να φτάσει εν τέλει στη ρίζα του, στην αγάπη που τον κινεί να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια για να σμίξει ξανά, στο τέλος, με αυτό που είναι ταυτόχρονα και αφετηρία του.
Χρίστος Στυλιανού: Ο μαχητικός και επίμονος Ερωτόκριτος
Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί χαρακτήρες που ερμηνεύουν την Αρετούσα και τρεις τον Ερωτόκριτο. Κάθε ερμηνεία έχει δικά της στοιχεία, είναι διαφορετική προσωπικότητα, π.χ. η μία ή ο ένας μπορεί να είναι δυναμικός, η άλλη ρομαντική/ ρομαντικός. Η παράσταση ουσιαστικά παρακολουθεί μέσα από την εναλλαγή των ερμηνευτών κι ερμηνευτριών την πορεία «ενηλικίωσης» του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας. Είναι νομίζω κι ένας τρόπος να εμπλουτίζονται όλο και περισσότερο οι χαρακτήρες αυτοί μέσα από την προσωπική κατάθεση του καθενός και της καθεμιάς από εμάς.
Εγώ αναλαμβάνω τον χαρακτήρα του Ερωτόκριτου όταν αυτός βρίσκεται ήδη στην εξορία και μαθαίνει για τον κίνδυνο στον οποίο έχει περιέλθει ο Βασιλιάς και αποφασίζει τον βοηθήσει χωρίς όμως να αποκαλύψει το ποιος είναι. Επομένως, όπως το αντιλαμβάνομαι, έχει καταστρώσει ένα σχέδιο μέσα από το οποίο να καταφέρει να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη τού Βασιλιά και κατά συνέπεια να βρεθεί πάλι κοντά στην Αρετούσα. Δεν φοβάται να ριχτεί στη μάχη, του αποδίδονται μάλιστα προσωνύμια όπως «Χάρος» λόγω της σκληρότητας με την οποία πολεμάει. Ακόμα και την τελευταία στιγμή της αναγνώρισης με την Αρετούσα, συνεχίζει να αποφεύγει να αποκαλύψει το ποιος είναι –θυμίζοντας τον Οδυσσέα– προκειμένου να μη διακινδυνεύσει την επιτυχία του σχεδίου του. Αποκαλύπτεται μπροστά σε όλους όταν πια έχει «κερδίσει» ξανά την Αρετούσα.
Αντιλαμβάνομαι λοιπόν, τον Ερωτόκριτο ως ένα χαρακτήρα πολύ προσηλωμένο στο στόχο του, μαχητικό κι επίμονο και σίγουρα βαθιά ερωτευμένο με την Αρετούσα. Με ανεπτυγμένο αίσθημα δικαίου που δεν τον αφήνει να συγκρουστεί στο τέλος με τον Βασιλιά, αντιθέτως αφήνει χώρο για τη συμφιλίωση και την επικράτηση του έρωτα και της αγάπης παρά την ταξική τους διαφορά. Όπως λέει ο Βασιλιάς: «Δεν είναι ρήγας σαν εμάς, μα η χάρη του είναι τόση, που ρήγα τονε κράζουσι σε δύναμη και γνώση».
«Ετούτ᾿ η αγάπη η μπιστική με τη χαρά ετελειώθη και πλερωμή στα βάσανα μεγάλη τως εδόθη. Kαι κάθα εις που εδιάβασεν εδά κι ας το κατέχει: μη χάνεται στα κίντυνα, μα πάντα ολπίδα ας έχει».
Η υπόθεση
Το κλασικό έργο του κρητικού θεάτρου ξετυλίγει με μια πρώτη ανάγνωση τον γεμάτο εμπόδια και άνισο κοινωνικά έρωτα της μοναχοκόρης του βασιλιά της Αθήνας, Αρετούσας, με τον γιο του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτου. Ένα παραμύθι που ξεχειλίζει συναίσθημα και υμνεί τον έρωτα. Πέραν της συναρπαστικής ερωτικής ιστορίας, η υπόθεση δίνει φως σε καίρια ζητήματα των καιρών, σε σχέση με τα όρια της ανθρώπινης θέλησης και τη σύγκρουση με τις εκάστοτε κοινωνικές νόρμες. Επικεντρώνεται στο πρόσωπο της Αρετούσας, μιας γυναίκας που δεν αφήνεται παθητικά στου «κύκλου τα γυρίσματα», αλλά διεκδικεί την αυτοδιάθεσή της με γενναιότητα, πάθος και ελπίδα. Η παράσταση ενσωματώνει ένα ποίημα, ένα γυναικείο μανιφέστο γραμμένο ειδικά για την παράσταση από την Ιρανή συγγραφέα Rahil Fallahfar, επηρεασμένο από τους αγώνες των γυναικών στη χώρα της. Κείμενο καθαρά επαναστατικό ο «Ερωτόκριτος» έδωσε στους συντελεστές και κυρίως στην Αργυρώ Χιώτη την ευκαιρία να αξιοποιήσουν την πολύ υψηλή δόνηση και την ασύλληπτη δύναμη που έχει ο έρωτας. «Θέλουμε πολύ αυτή η δύναμη να μεταφερθεί με κάποιον τρόπο σε κάθε απόφαση του ανθρώπου σε όποιο επίπεδο… Είναι πολύ σπουδαίο να μην φοβάσαι να φτάσεις στα άκρα της επιλογής σου με όποιο κόστος», υποστηρίζει η σκηνοθέτρια της παράστασης.
Συντελεστές
Σύλληψη - Σκηνοθεσία: Αργυρώ Χιώτη, διασκευή - Δραματουργική επεξεργασία: Ευθύμης Θέου, συγγραφή ποιήματος: Rahil Fallahfar
Σκηνικός Χώρος: Εύα Μανιδάκη, κοστούμια: Άγγελος Μέντης, μουσική σύνθεση - Διδασκαλία μουσικής: Λόλα Τότσιου, κίνηση: Σοφία Παπανικάνδρου, Δημήτρης Σωτηρίου, φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας, μουσική διδασκαλία: Χρύσα Τουμανίδου, βοηθός σκηνοθέτριας: Βίκη Κίτσιου, βοηθός σκηνογράφου/ ενδυματολόγου: Έλλη Ναλμπάντη, καλλιτεχνικός συνεργάτης: Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη, οργάνωση παραγωγής: Μαριλύ Βεντούρη.
Διανομή: Ποιήτρια – Φροσύνη: Θεοδώρα Λούκας, Ποιητής – Πεζόστρατος: Γιάννης Χαρίσης, Αρετούσα: Χαρά Γιώτα, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Εμμανουέλα Καμπίτση, Αίγλη Κατσίκη, Ερωτόκριτος: Κωστής Καπελλίδης, Κωνσταντίνος Χειλάς, Χρίστος Στυλιανού
Βασιλιάς: Στέλιος Καλαϊτζής. Μουσικοί επί σκηνής: Αλίκη Μάρδα (βιολοντσέλο), Ιορδάνης Αρζόγλου (πιάνο) και οι ηθοποιοί: Κωστής Καπελλίδης (ηλεκτρικό μπάσο, κρουστά), Κωνσταντίνος Χειλάς (πιάνο)
Πότε/πού: Τετάρτη 10 Ιανουαρίου 2024, ώρα 8:30 μ.μ. Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας, Μουσείου 4, Λευκωσία
Φωτογραφίες: Mike Rafail (That long black cloud)
