Kathimerini.gr
Δημήτρης Αθηνάκης
ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Η έναρξη της 23ης Πλατφόρμας Χορογραφίας Κύπρου, το βράδυ της 10ης Νοεμβρίου, ήταν ενδεικτική τού τι θα επακολουθούσε. Παρότι η πανδημία «έκλεισε» αρκετό φιλοθεάμον κοινό στο σπίτι του, κυρίως από κεκτημένη ταχύτητα, το ιστορικό και καθοριστικό θέατρο της Λεμεσού «Ριάλτο» ήταν ένα πολύχρωμο, πολύβουο σμάρι καλλιτεχνών, παραγόντων, δημοσιογράφων και κοινού, υπό τον τροπικό βραδινό ουρανό της κυπριακής πόλης.
Το «Ριάλτο» γιορτάζει φέτος τα 24 του χρόνια, έχοντας υπάρξει βασική ατμομηχανή των παραστατικών τεχνών ολόκληρης της Μεγαλονήσου. «Κάρβουνο» της ατμομηχανής, οι άνθρωποί του, με προεξάρχουσα τη Γεωργία Ντέτσερ, τη γενική διευθύντρια του θεάτρου, που χάρισε στους φιλότεχνους της Κύπρου ορισμένες από τις πιο εμβληματικές παραστάσεις, συναυλίες και όπερες. Η 23η Πλατφόρμα Χορογραφίας Κύπρου, ο λόγος που έφερε την «Κ» στη Λεμεσό για τέσσερις ημέρες, ήταν ένα μόνο ιδιαίτερα ενδιαφέρον –κοσμοπολίτικο εν γένει– κομμάτι του παζλ που ονομάζεται σύγχρονος πολιτισμός της Κύπρου.
Την τελευταία φορά που βρέθηκε η «Κ» στο εν λόγω φεστιβάλ ήταν το 2018, μια χρονιά-σταθμό –με αρνητικό πρόσημο– για τη χορογραφία του νησιού. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα τότε ήταν απόρροια της εσωστρέφειας και της ομφαλοσκόπησης, του τέλματος όπου είχαν περιέλθει καλλιτέχνες και υπουργείο και από καλλιτεχνικής και από οικονομικής άποψης. Εξάλλου, η χρηματοδότηση των τεχνών στην Κύπρο είναι σχεδόν αποκλειστικά κρατική, καθώς οι ιδιώτες αποθαρρύνονται να χορηγήσουν χρήματα στις τέχνες, αφού δεν υπάρχει ουδεμία έκπτωση φόρου γι’ αυτούς. Σύμφωνα με πληροφορίες από το νεοσύστατο υφυπουργείο Πολιτισμού, όμως, που υπάγεται απευθείας στον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, προωθείται νομοσχέδιο που θα δώσει κίνητρα στην ιδιωτική χρηματοδότηση.
Πέντε χρόνια μετά, όλα μοιάζουν να έχουν αλλάξει
Από αριστερά: Κατρίν Μοσχοβάκη, μορφωτική λειτουργός του υφυπουργείου Πολιτισμού, Γεωργία Ντέτσερ, γενική διευθύντρια του «Ριάλτο», δρ Ερικα Χαραλάμπους, Αντης Παρτζιλής, μέλη της επιτροπής επιλογής παραστάσεων και απονομής του βραβείου νέου χορογράφου, το οποίο απονέμουν στο φωτογραφικό στιγμιότυπο. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Οπως και να ’χει, πέντε χρόνια μετά, όλα μοιάζουν να έχουν αλλάξει. «Το 2018 ήταν η χρονιά που μας ταρακούνησε. Η χρονιά που αντιληφθήκαμε ότι η χορογραφία στην Κύπρο πρέπει να πάρει άλλη τροπή: να παρουσιάζεται και να αναπτύσσεται με εντατικό και διακριτό τρόπο», λέει στην «Κ» η Κατρίν Μοσχοβάκη, μορφωτική λειτουργός του υφυπουργείου Πολιτισμού.
Η Γεωργία Ντέτσερ συνηγορεί: «Τα τελευταία πέντε χρόνια όλα είναι αλλιώς. Καταλάβαμε το τέλμα, όπως ακριβώς το είχατε καταλάβει κι εσείς που είχατε παρακολουθήσει την Πλατφόρμα Χορογραφίας Κύπρου τότε. Ανοιχτήκαμε, αναπροσανατολίσαμε το καλλιτεχνικό κομμάτι, παρουσιάζουμε νέους και καθιερωμένους χορογράφους πιο διακριτά, πιο μαζικά, πιο επίμονα».
Ο χορογράφος Αλέξης Βασιλείου, ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του «Ριάλτο», πρόσφατη «μεταγραφή» έπειτα από μία επιτυχημένη πορεία ως καλλιτεχνικός διευθυντής της Στέγης Χορού Λεμεσου, εντόπισε και ο ίδιος τις μεγάλες προόδους που σημειώθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια στην Πλατφόρμα. Εξάλλου, ο ίδιος αναμένεται να είναι η επόμενη γενιά καλλιτεχνικών παραγόντων της Κύπρου, αφού προαλείφεται για τη θέση του γενικού διευθυντή του «Ριάλτο» μετά την αποχώρηση, έπειτα από 20 χρόνια, της Γεωργίας Ντέτσερ. «Θα είμαι, όμως, πάντα δίπλα στο θέατρο», όπως επιμένει να λέει η ίδια.
Φέτος, οι 12 παραγωγές, που επελέγησαν μέσα από 36 αιτήσεις και χρηματοδοτήθηκαν από το υφυπουργείο Πολιτισμού με 3.000-8.000 ευρώ, αναλόγως των συντελεστών, της παραγωγής και της «παλαιότητας» του χορογράφου, ήταν –πλην ελαχίστων εξαιρέσεων– ένα πανόραμα του σύγχρονου χορού της Μεγαλονήσου. Οι παραστάσεις τις τρεις νύχτες στο «Ριάλτο», με τις καθοριστικές οδηγίες του μέντορα, του δημιουργού, δραματουργού, περφόρμερ, ερευνητή, εκπαιδευτή και εμπνευστή της μεθοδολογίας body/word Performance Writing (2009) Χρήστου Πολυμενάκου, έδειξαν ότι η Κύπρος είναι έτοιμη να μετέλθει κάθε μέσο προκειμένου να σταθεί, αργά αλλά αποφασιστικά, σε πέραν του νησιού σκηνές, αφού χορογράφοι και χορευτές σπουδάζουν, εργάζονται, διδάσκουν και ερευνούν στο εξωτερικό, μεταβολίζοντας τα νέα ρεύματα της τέχνης τους, επιστρέφοντάς τα στη χώρα που τους γέννησε.
Εδειξε, επίσης, το ευφάνταστο καίτοι σύνηθες… μιξάζ των τεχνών, τη συνομιλία μεταξύ τους, την απαλλαγή από τα όρια που τίθενται συνειρμικά στο άκουσμα του όρου «σύγχρονος χορός». Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι οι παραστάσεις εν γένει πραγματεύτηκαν σε διάφορες εκφάνσεις το τέλος του κόσμου, του δικού μας και των άλλων, και τις διαταραχές της ψυχής και του φύλου, ίσως σε μιαν απόπειρα να συμβολοποιήσουν –εκούσες άκουσες– τη γένεση ενός νέου περιβάλλοντος ή, τουλάχιστον, την επιθυμία για έναν θαυμαστό καινούργιο κόσμο, άγνωστο σε όλους μας ακόμη.
Η πρώτη ημέρα
Στιγμιότυπο από το «Chameleon» της Ελενας Χριστοδουλίδου, με ερμηνεύτρια τη Μαρία Μασώνου. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Την πρώτη ημέρα, την περασμένη Παρασκευή, την Πλατφόρμα «άνοιξε» η Ελενα Χριστοδουλίδου με το «Chameleon» της, μία εικαστική περφόρμανς για τα όρια του σώματος, τις μεταμορφώσεις του, την οδύνη της ύπαρξης και τις ωδίνες της νέας υπόστασης του ανθρώπου όσο εκείνος προσπαθεί να προσαρμοστεί στα καταιγιστικά περιβάλλοντά του. Στη συνέχεια, το «Match Point» της Μελίνας Ιωαννίδου, νέας χορογράφου και πρωταθλήτριας του τένις, χρησιμοποίησε ως όχημα το τένις για να μας εισαγάγει στον κόσμο της προσπάθειας, του ιδρώτα, των εκφράσεων του σώματος και του προσώπου, ακόμα και με χιουμοριστική διάθεση, αλλά πάντα με ρεαλιστικό τρόπο.
Το «Coming of» της Αννης Χούρη. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Την ημέρα έκλεισε η παράσταση της Αννης Χούρη, «Coming of», όπου έγινε με πρόσκληση του κοινού πίσω από την κατεβασμένη αυλαία. Ηταν μία περισσότερο αβανταδόρικη και λιγότερο καλλιτεχνική πρόταση, ωστόσο και μόνον η συμμετοχή του κοινού, το λίκνισμα και το παιχνίδι με τα κλειδιά που πήγαιναν από χέρι σε χέρι ήταν αρκετά για μία 15λεπτη τελετουργία ενηλικίωσης και σύγκρουσης με την πραγματικότητα.
Η δεύτερη ημέρα
Ο Daniel Agudo Gallardo στον βραβευμένο «Τέλειο κόσμο» της Ολγας Μάρκαρη. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Τη δεύτερη ημέρα, την οποία παρακολούθησε και η υφυπουργός Πολιτισμού Βασιλική Κασσιανίδου, η οποία κατά δηλώσεις της είναι σε στενή επαφή με το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, η Πλατφόρμα υποδέχθηκε πρώτα τον «Τέλειο κόσμο» της Ολγας Μάρκαρη, με ερμηνευτή τον Daniel Agudo Gallardo, παράσταση που απέσπασε τελικά και το βραβείο νέου χορογράφου το οποίο συνοδεύεται από 2.000 ευρώ. Επρόκειτο για μια βαθιά συγκινητική χορογραφία εικονικής πραγματικότητας, με τον ερμηνευτή να μπαινοβγαίνει σε κόσμους και διαθέσεις, συντονιζόμενος απόλυτα με τα visuals στη μεγάλη οθόνη του φόντου.
Το «A dance for the end of the world» της Διαμάντως Χατζηζαχαρία. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Τα… αίματα άναψαν με την τέκνο-τρανς παράσταση της Διαμάντως Χατζηζαχαρία, «A dance for the end of the world». Ηταν μια χορογραφία που «χτίστηκε» από τις τρεις ερμηνεύτριες οι οποίες δεν σταμάτησαν στιγμή να συντονίζονται, θαρρείς, με τις αναταράξεις του τέλους του κόσμου, με το αποκαλυπτικό τοπίο ενός κόσμου που ετοιμάζεται να πεθάνει – όπως είχε γράψει και ο Ελιοτ: «Ετσι τελειώνει ο κόσμος. Οχι με έναν βρόντο, μα μ’ έναν λυγμό». Η τρίτη παράσταση της ημέρας, η «Φούσκα κατανάλωσης» του Ιωάννη Οικονομίδη, ήταν μία καταβύθιση στον κόσμο του καταναλωτισμού, ένα διόλου πρωτότυπο θέμα αλλά με ιδιαίτερα συγκινητική και πρωτότυπη προσέγγιση από τον χορογράφο αλλά και τη σκηνογράφο Σοσάννα Τομάζου. Ισως κι αυτή η παράσταση θα μπορούσε να μιλάει για το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε στη Δύση, όπως έχουμε παρασυρθεί από τα καταναλωτικά κελεύσματά της.
Tο «Mon Otage» του Παναγιώτη Τόφη. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Η βραδιά έκλεισε με το αυτοβιογραφικά σπαρακτικό –στα γαλλικά με ελληνικούς υπέρτιτλους– «Mon Otage» του Παναγιώτη Τοφή, ο οποίος μας οδήγησε στα έγκατα της υπαρξιακής μοναξιάς και τις ανολοκλήρωτες, όπως λέει ο ίδιος, υποσχέσεις φροντίδας και αποδοχής μεταξύ ανδρών, διαφορετικών σχέσεων, σε μιαν αλλοιωμένη πραγματικότητα.
Η τρίτη ημέρα και το παράλληλο πρόγραμμα
Την τρίτη και τελευταία ημέρα, είδαμε, αρχικά, το «Embodied Practice by Twelve» της Alexandra Waierstall. Γυμνοί, ημίγυμνοι και ντυμένοι ερμηνευτές γίνονταν αργά και συστηματικά ένα, διαχωρίζονταν και επανενώνονταν, ντύνονταν και ξεντύνονταν, προσαρμόζονταν και αναπροσαρμόζονταν στους ήχους, στα φώτα και στις σιωπές. Στη συνέχεια, το «Dead Mouse» της Μιλένας Ugren Κούλας σωματοποίησε την κατάρρευση δύο –εντελώς συμβατικά και στερεοτυπικά– τέλειων ανδρικών σωμάτων που αποπειρώνται να κρατηθούν μέσα στον κυκεώνα ενός φοβιστικού, απειλητικού περιβάλλοντος – άλλη μία παράσταση για το τέλος του κόσμου.
Το «Βάρος» του Σωτήρη Παναγούλια. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Το «Βάρος» του χορογράφου και ερμηνευτή Σωτήρη Παναγούλια, με ένα εκπληκτικό ελισαβετιανό φόρεμα που αποτελούσε το σύμβολο των στενών ορίων της παραδεδομένης ζωής και ύπαρξης, ήταν το «όχημα» του καλλιτέχνη για τους σκοτεινούς κόσμους που κλείνουμε εντός μας, για τη θλίψη, την κατάθλιψη και, ίσως, την οργή για έναν κόσμο ρευστό, πιεστικό και, εντέλει, ανδρόγυνο.
Το «We all need therapy» του Πάνου Μαλακτού. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Μία από τις αποκαλύψεις της Κυριακής ήταν και το «We all need therapy» του Πάνου Μαλακτού, ο οποίος μας έδωσε ένα preview της παράστασης που θα ανεβάσει τον Φεβρουάριο του 2024 στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο πλαίσιο των Onassis Dance Days 2024. Με τον μουσικό παραγωγό Die Arkitekt και τον Ody Icons, ο Πάνος Μαλακτός παρουσίασε ένα καταιγιστικό συνονθύλευμα χορού, μουσικής, φώτων και θεάτρου, σαν μια «βουτιά» στον δυτικό ψυχισμό που ταλανίζεται από την αντίφαση «μισώ τη θεραπεία – έχω ανάγκη τη θεραπεία».
Για το κλείσιμο, οι «Οδηγίες σε πλάγια γράμματα» του Χάρη Κούσιου, με ειρωνεία και αυτοσαρκασμό, επιτέλεσαν τον τίτλο τους: με τις σκηνικές και οδηγίες στον φόντο, ο Χάρης Κούσιος και η Ευαγγελία Ράντου έμπαιναν και έβγαιναν –σαν ένα συνεχές– στη σκηνή, αγκιστρωμένοι στις οδηγίες του «παντοδύναμου δημιουργού», προσπαθώντας και, τελικά, κατορθώνοντας να συμβολοποιήσουν τα όρια της ύπαρξης που θέλει να πετάξει μακριά.
Οι «Οδηγίες σε πλάγια γράμματα» του Χάρη Κούσιου, συνοδεία της Ευαγγελίας Ράντου. (©Παύλος Βρυωνίδης)
Το παράλληλο πρόγραμμα περιελάμβανε dance films προβολές στο παρακείμενο Art Studio 55, με τη διοργάνωση της Στέγης Χορού Λεμεσού. Είδαμε τρία ολιγόλεπτα, καλοδουλεμένα βίντεο: τον «Αγωγό» των Αρη Στεφανή, Μελίνας Σοφοκλέους και Σταύρου Σάββα· το «Apodyopsis» των Μαρίας Κασάπη και Σάββα Χρίστου· το «Put the phone down» των Νικόλα Καραντζά και Ester Machado, που, κατά τα φαινόμενα, έκλεψε την παράσταση. Ταυτόχρονα, το Σάββατο, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Πολιτιστικών Σχέσεων, διεξήχθη ενημέρωση και συζήτηση για ευκαιρίες χρηματοδότησης με ευρωπαϊκά κονδύλια.
Το πολιτιστικό momentum της Κύπρου
Η υφυπουργός Πολιτισμού της Κύπρου, Βασιλική Κασσιανίδου, στο θέατρο «Ριάλτο». (©Παύλος Βρυωνίδης)
Και μπορεί, εν συνόλω, οι παραστάσεις της 23ης Πλατφόρμας Χορογραφίας Κύπρου να επικεντρώθηκαν στο τέλος του κόσμου και τις διαταραχές του σύγχρονου ανθρώπου –αφήνοντας προσώρας απέξω τη σχέση χορού και τεχνητής νοημοσύνης όπως εκείνη εμφανίζεται στην Εσπερία–, η Κύπρος, όμως, και η Λεμεσός ιδιαίτερα κάνουν τον πολιτισμό ακόμα πιο εμφανή, εισερχόμενες στη νέα φάση που διανύει, τουλάχιστον καλλιτεχνικά, η Μεγαλόνησος.
Λογοτεχνία, θέατρο και χορός οδηγούν το νησί προς τον υπόλοιπο κόσμο. Χαρακτηριστικό ότι, πλέον, η ορολογία που χρησιμοποιείται ευρέως δεν είναι κυπριακή λογοτεχνία, αλλά λογοτεχνία της Κύπρου. Είναι ένας τρόπος να καταδειχθεί ότι τα γράμματα και οι τέχνες, τα τελευταία 5-6 χρόνια, απαγκιστρώνονται από το ιστορικό, φολκλόρ και παραδοσιακό σημείο αναφοράς, που δεν είναι άλλο από το διαχρονικό πένθος της Κύπρου για την τουρκική κατοχή στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Συνομιλώντας με τον συγγραφέα Αντώνη Γεωργίου, συναντώντας την πεζογράφο Λουίζα Παπαλοΐζου, παρακολουθώντας την εξέλιξη της νέας γενιάς Κύπριων λογοτεχνών και εν γένει καλλιτεχνών, είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ότι η χώρα συγχρονίζεται με τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό που χρειάζεται, όπως όλοι αυτονόητα ομολογούν, είναι οι κρατικοί θεσμοί και οι άνθρωποι του πολιτισμού να εκμεταλλευθούν το momentum της εξωστρέφειας· να βρεθούν τρόποι και πόροι για να τροφοδοτηθεί η ορμή που παρατηρείται εσχάτως στον πολιτιστικό κόσμο της Κύπρου.
Είναι ένας τρόπος κι αυτός να αυξηθεί το κοινό, να εκπαιδευθεί, να εισρεύσει στα θέατρα και τα βιβλιοπωλεία, να ενδιαφερθεί για τα πολιτιστικά προϊόντα της χώρας, προσπερνώντας τα στενά όρια της «συντεχνίας», που φαίνεται συχνά ότι ταλαιπωρούν τον καλλιτεχνικό κόσμο. Κι έτσι, αργά και συστηματικά, η Κύπρος, αυτή η μικρή, ακόμη διχοτομημένη χώρα στο νότιο άκρο της Ευρώπης, θα μεγαλώσει στα μάτια του υπόλοιπου κόσμου και θα βρει τη θέση που της αξίζει. Θα συνεχίσει, καταπώς φαίνεται, να δημιουργεί για να δίνει όλο και περισσότερα κίνητρα στον κόσμο, διεξόδους στη φαντασία και παιδεία που απαιτεί ο αδήριτος κοσμοπολιτισμός –έστω, η παγκοσμιοποίηση– για να μη σε παρασύρουν η λήθη και η εθνική μοναξιά. Και η Κύπρος ζει, εξ όσων συνάγεται, τη στιγμή της.
