Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η εικαστική παράσταση Ilk: A Queer Arab Dichotomy του Λιβανέζου Ahmad BaBa, που εντάσσεται στο πλαίσιο του Buffer Fringe Festival 2022, θέτει ερωτήματα σχετικά με την queer αραβική μουσουλμανική ταυτότητα και ο καλλιτέχνης εξηγεί στην «Κ» πώς ο όρος εντάσσεται σ’ ένα αραβικό πλαίσιο και όπως λέει ο Ahmad «η παράσταση Ilk δημιουργεί ένα μονοπάτι για το παρελθόν να ρέει στο παρόν, για να παρέμβει και για ν’ αμφισβητήσει την ηγεμονία δυτικών αφηγημάτων περί αραβο-ισλαμικές σεξουαλικές και έμφυλες ταυτότητες». Επίσης, ο Ahmad λέει στη συνέντευξή του πως στα αραβικά δεν υπάρχει συγκεκριμένη λέξη για το «queer», ωστόσο όλοι τη χρησιμοποιούν. «Σε πολλές αραβόφωνες χώρες, οι ΛΟΑΤ κοινότητες έχουν αναπτύξει ή επανακτήσει πολλές λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την queerness ως ύπαρξη/ταυτότητα και ως πράξη».
–Κατ’ αρχάς τι θα παρουσιάσεις στο Buffer Fringe 2022;
–Πρόκειται για μια εικαστική περφόρμανς με τίτλο Ilk: A Queer Arab Dichotomy – ένας περίπατος που οδηγεί τους θεατές μέσα από τρισδιάστατους χώρους αμφισβητώντας τι ξέραμε, τι ξέρουμε, και αναπλάθοντας ένα ουτοπικό μέλλον γι’ αυτό που θα ακολουθήσει σε σχέση με το queerness σ’ ένα αραβικό πλαίσιο.
–Και ποιο είναι το πλαίσιο στο οποίο το queerness, σαν πρακτική, λαμβάνει/λάμβανε χώρα στη Μέση Ανατολή;
–Το queerness έχει υπάρξει σε ποικίλες μορφές – στη ρευστότητα της έκφρασης φύλου και τις ομοφυλοφιλικές πρακτικές των ευγενών και των χαλίφηδων στο παρελθόν. Οι πρακτικές εμφανίζονται ως γλωσσικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά στοιχεία, πτυχές και συζητήσεις// περί του ερωτικού, του αισθησιακού, του σεξ, καθώς και του μη-κανονιστικού, σε κλασικά χειρόγραφα. Για παράδειγμα, το Adab al-jins 'inda al-'Arab (Τα Ερωτικά Συγγράμματα των Αράβων) και Nouzhat Al Albab Fi Ma La Youjad Fi Kitab (Ένας Περίπατος των Καρδιών) του Βέρβερου ποιητή, συγγραφέα και ανθρωπολόγου Ahmad Al Tifashi (1184-1253 μ.Χ.), πάνω στο οποίο βασίζεται και αυτή η παράσταση. Συγχωνεύοντας αυτά τα στοιχεία –συχνά διαγραμμένα και ξεχασμένα– με σύγχρονες συζητήσεις και πολιτικές γύρω από μια παγκοσμιοποιημένη queerness, η παράσταση Ilk δημιουργεί ένα μονοπάτι για το παρελθόν να ρέει στο παρόν, για να παρέμβει και για ν’ αμφισβητήσει την ηγεμονία δυτικών αφηγημάτων περί αραβο-ισλαμικές σεξουαλικές και έμφυλες ταυτότητες. Η παράσταση ρίχνει φως σε ιστορίες που έχουν τη δυνατότητα να δώσουν απαντήσεις στα πολλά ερωτήματα που έχουν οι Άραβες/μουσουλμάνοι queers σχετικά με τη γλώσσα, την ιστορία, την ταυτότητα και δίνει τη δυνατότητα σε «ανταφηγήσεις» που εξερευνούν και μαθαίνουν από κείμενα που γράφτηκαν σε περιόδους που η ομοφυλοφιλία κατασκευαζόταν και γινόταν αντιληπτή διαφορετικά, τύγχανε μελέτης και ανάλυσης, και γινόταν, μάλιστα, και ανεχτή σε συγκεκριμένα κοινωνικο-πολιτιστικά περιβάλλοντα και αστερισμούς.
Σε πολλές αραβόφωνες χώρες, οι ΛΟΑΤ κοινότητες έχουν αναπτύξει ή επανακτήσει πολλές λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την queerness ως ύπαρξη/ταυτότητα και ως πράξη.
–Οι ρίζες queer πρακτικών σε αραβικές και μουσουλμανικές κοινότητες χρονολογούνται εδώ και αιώνες. Είναι κοινωνικά αποδεκτές αυτές οι πρακτικές;
–Μιλώντας γι’ αυτό σήμερα, και για τους δύο τελευταίους αιώνες, οι πρακτικές αυτές σίγουρα υπάρχουν, αλλά δεν είναι αποδεκτές σε κοινωνικό, πολιτικό και θρησκευτικό επίπεδο. Αλλά αυτό διαφέρει από τη μία χώρα στην άλλη, καθώς οι αραβικές κοινωνίες είναι ποικιλόμορφες και διαφέρουν μεταξύ τους – παρόλο που θα μπορούσαν να θεωρηθούν εσφαλμένα μία ομοιογενής περιοχή. Η αποικιοκρατία έχει επηρεάσει την περιοχή και έχει αναμορφώσει πολλές πεποιθήσεις που γίνονταν κοινωνικά αποδεκτές πριν από τις χριστιανικές, ριζοσπαστικές πεποιθήσεις της Εκκλησίας, σε σχέση με την αμαρτία, το σώμα – συμπεριλαμβανομένης και της ομοφυλοφιλίας. Για παράδειγμα, στην όαση Siwa στην Αίγυπτο ήταν κοινωνικά αποδεκτό να παντρεύονται άνδρες μεταξύ τους ή να έχουν συντρόφους μ’ ένα επίσημο χαρτί γάμου, μέχρι που ήρθαν οι Βρετανοί αποικιοκράτες και απαγόρευσαν αυτές τις πρακτικές. Επηρέασαν πολλές κοινότητες σε όλη τη βόρεια Αφρική με παράδοση πρακτικών μη-δυαδικού φύλου –όπως άντρες που ντύνονταν, χόρευαν, επιδίδονταν σε σεξ-εργασία–, ενώ η αισθητική της αρρενωπότητας που έφεραν οι Δυτικοί αμφισβήτησε την έκφραση φύλου που υπήρχε μέχρι τότε. Αυτά έχουν τεράστιο αντίκτυπο στο πώς η σημερινή κοινωνία απορρίπτει το queerness, ενώ πολλές χώρες εξακολουθούν να έχουν αποικιακούς νόμους που το ποινικοποιούν. Ο Λίβανος φαίνεται να είναι πιο ανοιχτός από αυτή την άποψη, αλλά αυτό δεν πρέπει να γενικευτεί, καθώς οι ΛΟΑΤ κοινότητες στοχοποιούνται συνεχώς και δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές. Στην Αίγυπτο πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν τη φρίκη των πρακτικών του αιγυπτιακού καθεστώτος ενάντια στην κοινότητα – η λίστα είναι μεγάλη…
–Τι εννοείς όταν λες ότι η δική σου queerness είναι «παγιδευμένη» στην αγγλική γλώσσα;
–Στα αραβικά δεν έχουμε συγκεκριμένη λέξη για το «queer», ωστόσο όλοι τη χρησιμοποιούν. Σε πολλές αραβόφωνες χώρες, οι ΛΟΑΤ κοινότητες έχουν αναπτύξει ή επανακτήσει πολλές λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την queerness ως ύπαρξη/ταυτότητα και ως πράξη. Υπάρχει πολλή ντροπή που συνοδεύεται από αυτό, όπως στη χρήση λέξεων που χρησιμοποιούνται από την κοινωνία ως βρισιές, για να προσβάλουν την κοινότητα – όπως ήταν και η ίδια η λέξη queer στ’ αγγλικά πριν από την επανάκτησή της. Αλλά, δυστυχώς, οι δυτικοποιημένες μορφές queerness έχουν εξαπλωθεί τόσο πολύ, που παρουσιάζονται ως ο μόνος τρόπος να είναι κάποιος queer, και άρα γίνεται χρήση γλώσσας που δεν ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικότητες που επιχειρεί (η γλώσσα) να περιγράψει. Η γλώσσα της queerness γίνεται ηγεμονική, διαγράφοντας ταυτότητες που υπήρχαν πριν από αυτή, απορροφώντας ή αντικαθιστώντας τεράστιες και περίπλοκες κοινότητες, ιστορίες και γλώσσες σε όλο τον κόσμο μ’ ένα μονολιθικό, γενικευμένο, δυτικό μοντέλο αντίληψης και προσέγγισης της σεξουαλικής και έμφυλης ποικιλομορφίας. Γιατί λοιπόν αναμένεται να ταυτιστούμε με μια «queerness» που δεν έχουμε καμία δύναμη να δημιουργήσουμε; Έχουμε ήδη δημιουργήσει υπόγεια αρκετά πράγματα σε διαφορετικές κοινότητες, αλλά η δύσκολη κατάσταση στην οποία ζουν οι ίδιες οι κοινότητες διευκολύνει την προσαρμογή σε μια μορφή queerness που δεν καθορίζει πραγματικά τις εμπειρίες τους – που φαίνεται όμως να μπορεί να αγκαλιάσει τις κοινότητες, παρόλο που δεν έχει τίποτα να κάνει με τις ιστορίες, τις πραγματικότητες ή ακόμα και το μέλλον τους.
«Η ιδέα του queerness είναι να είσαι "διαφορετικός, έξω από τον κανόνα", αν και η εμπορευματοποιημένη queerness της πραγματικότητάς μας γίνεται ένα πακέτο που αναδημιουργεί μύθους, στερεότυπα και τοξικότητα που προκαλούν κακό, παρά να θεραπεύουν».
–Πώς έγινε το queerness μια «μορφή αποικιοκρατίας»;
–Το queerness, στις παρούσες εμπορικές, νεοφιλελεύθερες, ιδρυματοποιημένες, βασισμένες σε δικαιώματα μορφές του, έχει γίνει μία παγκόσμια ταυτότητα όπου όλοι οι άνθρωποι που προσδιορίζονται ως queer πρέπει να ενεργούν, ν’ αντιδρούν, να μιλούν το ίδιο, και να έχουν τις ίδιες εμπειρίες. Αυτή η μορφή αποικιοκρατίας είναι, κατά κάποιο τρόπο, ο τρόπος με τον οποίο η κουλτούρα αυτή αντικατέστησε και διέγραψε άλλες κουλτούρες που ήδη υπάρχουν, που όμως δεν είναι πολύ προβεβλημένες.
–Πόσο ευρύς είναι ο όρος queerness;
–Υποθέτω ότι η ερώτηση είναι, πόσο στενός μπορεί να είναι ο όρος. Η ιδέα του queerness είναι να είσαι «διαφορετικός, έξω από τον κανόνα», αν και η εμπορευματοποιημένη queerness της πραγματικότητάς μας γίνεται ένα πακέτο που αναδημιουργεί μύθους, στερεότυπα και τοξικότητα που προκαλούν κακό, παρά να θεραπεύουν. Επίσης έχασε και την αξία του – ακόμα και ετεροφυλόφιλοι ταυτίζονται ως queer βάσει μιας επιφανειακής σωματικής προσθήκης – ένα βερνίκι νυχιών, ένα συγκεκριμένο κούρεμα, τρόπος ντυσίματος – άρα έγινε πιο πολύ ένα προϊόν προς πώληση παρά ταυτότητα.
Πληροφορίες
Η 9η διοργάνωση του Buffer Fringe θα πραγματοποιηθεί στις 7, 8 και 9 Οκτωβρίου. Για το πρόγραμμα και τις δραστηριότητες περισσότερα στο www.bufferfringe.org/about
