ΑΜΠΕ
Του Χάρη Αναγνωστάκη
Ο Τζέιμς Στιούαρτ, ήταν ο ξεχωριστός κινηματογραφικός ήρωας, ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Ένας από τους πιο αγαπημένους ηθοποιούς των σινεφίλ, μία ιδιαίτερη περίπτωση της υποκριτικής. Ένα φαινόμενο, καθώς υπήρξε για πάνω από τέσσερις δεκαετίες στην κορυφή, πολύ διαφορετικός από τους σταρ της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ. Και αυτό, εν αντιθέσει με πολλούς συναδέλφους του, που μεσουράνησαν την ίδια περίπου εποχή με εκείνον, γιατί δεν ήταν απλώς ένα ταλέντο που έλαμπε και βελτιώθηκε με τον καιρό, αλλά ένας ολοκληρωμένος ηθοποιός από τα νιάτα του. Επιπλέον, δεν ήταν γόης, ούτε ο "ωραίος". Κατάφερε, όμως, να φέρει στο προσκήνιο τον καθημερινό άνθρωπο, ενώ και η προσωπική του ζωή δεν συνοδεύτηκε με ερωτικά ή άλλα σκάνδαλα, για τα ιλουστρασιόν περιοδικά.
Ο Τζίμι Στιούαρτ, όπως τον έλεγαν οι φίλοι του και οι θαυμαστές του, ερμήνευσε με περιώνυμη απλότητα τον καθημερινό άνθρωπο, έδωσε ψυχή σε φημισμένους χαρακτήρες, είχε την τύχη να συνεργαστεί από σχεδόν τα πρώτα του βήματα με τεράστιους σκηνοθέτες -πρωτίστως με τον Φρανκ Κάπρα. Ταυτόχρονα, έκανε ιδιαίτερα καλές επιλογές, διαθέτοντας μία ζηλευτή φιλμογραφία, ενώ είναι και από τους ελάχιστους πρωταγωνιστές που εκτιμούσε βαθιά ο Χίτσκοκ, ο οποίος ήταν γνωστός για τις απαξιωτικές απόψεις του για τους ηθοποιούς.
Συμπληρώνοντας 25 χρόνια από τον θάνατό του (2 Ιουλίου 1997), ο Τζέιμς Στιούαρτ παραμένει ένας από τους πλέον αγαπημένους ηθοποιούς, απ’ αυτούς που νομίζεις ότι θα ανοίξει η πόρτα και με το ενθουσιώδες αγαθό ύφος του, θα φέρει ακόμη ένα ευχάριστο νέο, δεν θα λυγίσει στις δυσκολίες, θα δώσει κουράγιο στον άνθρωπο του μόχθου, θα χαρίσει δυο ώρες απόλαυσης.
Η αρχιτεκτονική και το ακορντεόν
Ο Τζέιμς Στιούαρτ γεννήθηκε στην Ιντιάνα της Πενσιλβάνια στις 20 Μαΐου του 1908 και ήταν το μεγαλύτερο από τα τρία παιδιά της θρησκόληπτης οικογένειας των Ελίζαμπεθ Ρουθ και Αλεξάντερ Μέιτλαντ Στιούαρτ. Από την εφηβεία του το όνειρό του ήταν να γίνει πιλότος. Ο πατέρας του, όμως, τον ανάγκασε να γραφτεί στο πανεπιστήμιο του Πρίστον, όπου σπούδασε αρχιτεκτονική. Το ταλέντο του στο ακορντεόν τον έφερε στη θεατρική ομάδα του πανεπιστημίου και να ανέβει στο θεατρικό σανίδι. Έτσι, αντί να ακολουθήσει την υποτροφία που του είχε δοθεί, θα συνεχίσει στο θέατρο, ενώ θα γνωριστεί και με τον Χένρι Φόντα, με τον οποίο έγιναν κολλητοί φίλοι μέχρι το θάνατο του δεύτερου το 1982.
Ο Φόντα, ο Μάγερ και ο Κάπρα
Ο Στιούαρτ θα βρεθεί στη Νέα Υόρκη, να συγκατοικεί με τον Φόντα, και να παίζει ένα μικρό ρόλο στο Μπροντγουέι, κερδίζοντας το χειροκρότημα ακόμη και από τους πρωταγωνιστές. Παρά τη μικρή του επιτυχία, θα βρεθεί άνεργος, καθώς η οικονομική κρίση από το "κραχ" του 1929 ήταν στην κορύφωσή της. Δύσκολες εποχές ακόμη και για ταλαντούχους ηθοποιούς. Ο Φόντα θα ταξιδέψει στο Χόλιγουντ, για να υπογράψει συμβόλαιο με την Fox, ενώ ο Στιούαρτ, τον ακολούθησε λίγο μετά, καθώς θα τραβήξει την προσοχή τής, παντοδύναμης εκείνη την εποχή, Metro και περνώντας με επιτυχία μία οντισιόν θα υπογράψει επταετές συμβόλαιο με τον Μάγερ. Τα πρώτα του χρόνια στη MGM δεν ήταν εύκολα καθώς ο σεμνός του χαρακτήρας στεκότανε εμπόδιο. Λίγο μετά κι ενώ χτίζει σιγά σιγά την υποκριτική του πορεία, θα γνωριστεί με τον ατζέντη Λίλαντ Χέιγουορντ, ο οποίος κατάλαβε ότι για να κάνει μία μεγάλη επιτυχία ο Στιούαρτ θα έπρεπε να φύγει από την Metro. Έχοντας την τύχη με το μέρος του, θα τον δανείσουν στην Columbia κι εκεί θα συναντήσει τον Φρανκ Κάπρα, για να πρωταγωνιστήσει στην περίφημη κομεντί -με σημαντικές κοινωνικές αναφορές- "Δεν θα τα Πάρεις Μαζί σου" - εννοείται τα χρήματα...
Το Όσκαρ
Η επιτυχία του ήταν τόσο μεγάλη, που το όνομά του θα ανέβει στην πρώτη σειρά των πρωταγωνιστών, ενώ ταυτόχρονα θα συνάψει σχέσεις με την Τζίντζερ Ρότζερς και την Νόρμα Σίρερ. Το 1939 θα φτάσει στην κορυφή, με το επίσης εκπληκτικό φιλμ του Κάπρα "Ο Κύριος Σμιθ Πάει στην Ουάσινγκτον" - μία καυστική σάτιρα για τους πολιτικούς και το χρήμα. Θα λάβει την πρώτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου, που θα χάσει άδικα από τον Ρόμπερτ Ντόνατ, για το "Αντίο Ωραία Νιάτα".
Πλέον έχει φτάσει να μπει ανάμεσα στα καυτά ονόματα των Κλαρκ Γκέιμπλ και Κάρι Γκραντ. Το 1940 θα συνεργαστεί με τον Τζορτζ Κιούκορ, για την περίφημη σκρούμπολ κωμωδία "Κοινωνικά Σκάνδαλα", δίπλα στην Κάθριν Χέπμπορν και τον Κάρι Γκραντ. Ο Στιούαρτ θα κερδίσει το μοναδικό του Όσκαρ, ίσως περισσότερο για τις ερμηνείες του στις προηγούμενες ταινίες. Μάλιστα, ούτε ο ίδιος πίστευε ότι θα τα καταφέρει και γι’ αυτό ψήφισε τον φίλο του Φόντα, για το περίφημο κοινωνικό δράμα του Φορντ "Τα Σταφύλια της Οργής"!
Ηρωικός πιλότος
Με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να μαίνεται, ο Στιούαρτ κατατάχθηκε εθελοντικά στην αεροπορία και ακολουθώντας το νεανικό του όνειρο θα εκπαιδευτεί ως πιλότος. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου θα πάρει μέρος σε πολλές επιχειρήσεις και το 1944 θα τιμηθεί με το Σταυρό πολεμικής ανδραγαθίας.
Μια Υπέροχη Ζωή
Μετά τον πόλεμο, ο Στιούαρτ αποφάσισε να φύγει από τη Metro και να έχει τον πρώτο λόγο στις επιλογές του, χωρίς να του έχει φύγει από το μυαλό η ιδέα της αεροπορικής καριέρας και ειδικά αν κάτι στράβωνε, καθώς τα έξι χρόνια απουσίας από τα πλατό δεν ήταν λίγα. Όμως, στον δρόμο του θα βρεθεί και πάλι αυτός ο τεράστιος μάστορας της σκηνοθεσίας, ο Κάπρα, με τον οποίο θα συνεργαστούν στην εμβληματική ταινία "Μια Υπέροχη Ζωή". Η ταινία πολεμήθηκε εκείνη την εποχή από το κατεστημένο και δεν πήγε καλά στα ταμεία (ο Κάπρα θα κλείσει και τη δική του εταιρεία), εξαιτίας των καυστικών σχολίων για τους τραπεζίτες και για τη νέα θρησκεία του χρήματος. Ωστόσο, ήταν και πάλι υποψήφιος για Όσκαρ, αλλά ήταν τέτοια η απογοήτευση του Στιούαρτ, που είχε αρχίσει να αμφισβητεί τις δυνατότητές του στην ηθοποιία. Απίστευτα πράγματα!
Ο ήρωας του Χίτσκοκ
Εκεί που όμως βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, θα έρθει ο Άλφρεντ Χίτσκοκ, με τον οποίο θα συνεργαστούν σε τέσσερις ταινίες -δύο απ’ τις οποίες φιγουράρουν στις λίστες με τις δέκα καλύτερες όλων των εποχών. Το 1948 θα γυρίσουν μαζί τον "Βρόγχο", ένα θρίλερ που θα μείνει στην ιστορία καθώς μοιάζει να είναι γυρισμένη εξολοκλήρου ως μονοπλάνο. Το 1954 θα γυρίσουν το κλασικό αριστούργημα "Σιωπηλός Μάρτυς", με τον Στιούαρτ στο ρόλο ενός φωτογράφου, που έχει σπάσει το πόδι του και καθηλωμένος στην αναπηρική καρέκλα, θα παρατηρήσει ένα έγκλημα, έχοντας δίπλα του την απαστράπτουσα Γκρέις Κέλι. Ο Στιούαρτ είναι πλέον ο πιο εμπορικός ηθοποιός της εποχής. Το 1956 ο Χίτσκοκ θα τον έχει ως πρωταγωνιστή στο κλασικό ριμέικ του ιδίου "Ο Άνθρωπος που Γνώριζε Πολλά", με την Ντόρις Ντέι να τραγουδά το αθάνατο "Que Sera, Sera". Το 1958 θα ολοκληρωθεί ο κινηματογραφικός θρίαμβος των Χίτσκοκ- Στιούαρτ με το απαράμιλλης γοητείας θρίλερ "Δεσμώτης του Ιλίγγου" -μια ταινία που διεκδικούσε για χρόνια τον τίτλο της καλύτερης ταινίας όλων των εποχών. Ο Τζίμι Στιούαρτ, είναι συγκλονιστικός στο ρόλο του ντετέκτιβ που έχει αποσυρθεί λόγω της ακροφοβίας του και της εμμονής του να λύσει το μυστήριο θάνατο της μοιραίας Κιμ Νόβακ, για τον οποίο αισθάνεται ενοχές.
Κλασικά γουέστερν
Όμως, τη δεκαετία της ακμής του, τού ‘50, θα συναντήσει και άλλους τεράστιους σκηνοθέτες, όπως τον Άντονι Μαν, με τον οποίο θα γυρίσουν πέντε κλασικά γουέστερν, ακόμη ένα κινηματογραφικό είδος το οποίο ανέβασε επίπεδο ο Στιούαρτ. Μεγάλη στιγμή θα είναι και η συνεργασία του με τον δάσκαλο Τζον Φορντ, στο αριστουργηματικό γουέστερν "Ποιος Σκότωσε τον Λίμπερτι Βάλανς", έχοντας δίπλα του τον Τζον Γουέιν, την Βέρα Μάιλς και τον Λι Μάρβιν, τους οποίους επισκιάζει με τη μεστή ερμηνεία του.
Αθάνατη κληρονομιά
Ο Τζίμι Στιούαρτ, έπαιξε σε πάμπολλες αξιόλογες ταινίες, πολλές απ’ τις οποίες παραμένουν κλασικές, για τη δική του παρουσία και μόνο. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς. Είναι τόσες που γεμίζουν ένα βιβλίο. Έπαιξε μοναδικά από δράματα, θρίλερ, κωμωδίες και γουέστερν, μέχρι περιπέτειες και μιούζικαλ. Η προσφορά του τεράστια, καθώς μπορούσε μέσα από τα χαρακτηριστικά ενός συνηθισμένου ανθρώπου να γοητεύσει περισσότερο από τους λαμπερούς σταρ, να μπαίνει με ευκολία στο πετσί των ρόλων, να αποφεύγει τη μανιέρα σαν το διάβολο, να κατακτά για πάντα την καρδιά μας.
Ο Τζίμι Στιούαρτ το καλοκαίρι του 1997 θα πεθάνει ήρεμα, ενώ είχε χάσει τρία χρόνια πριν την αγαπημένη του, από το 1949, σύζυγο Γκλόρια Χάντρικ ΜακΛίν, αφήνοντας πίσω του τα παιδιά του και μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, καθώς η υποκριτική του πορεία σημάδεψε τον κινηματογράφο κι έδωσε τις βάσεις για μια διαφορετική προσέγγιση στην ηθοποιία, μακριά από την υπερβολή, τις φόρμες και τον στόμφο, κάτι που ακολούθησε και σε όλη την προσωπική του ζωή.
(Φωτογραφία από την ταινία "Δεσμώτης του Ιλίγγου")
