Kathimerini.gr
Γιώργος Ψωμιάδης
«Για μένα δεν υπάρχει η μαγεία των Χριστουγέννων. Είναι απλώς μια περίοδος λίγο περισσότερης χαλάρωσης. Τίποτα παραπάνω. Δεν έχω στολίσει δέντρο στο σπίτι μου, γιατί δεν με ενδιαφέρει, δεν βρίσκω κανένα νόημα σε αυτό», λέει η Σοφία. Είναι 19 χρονών, φοιτήτρια στο εξωτερικό. Φέτος περνάει τις γιορτές στο πατρικό της, ακόμη κι εκεί όμως προτιμά να έχει τη δική της γωνιά και να περνά χρόνο μόνη της. «Ο καθένας στο σπίτι έχει τον χώρο του. Νιώθω καλύτερα όταν είμαι στον δικό μου».
Πολλά παιδιά της ηλικίας της Σοφίας φαίνεται ότι δεν αντιλαμβάνονται τις γιορτινές μέρες ως μια περίοδο με ξεχωριστή ατμόσφαιρα. Τα μαγαζιά που διακοσμούνται για να υποδεχθούν ενθουσιασμένους καταναλωτές, οι μισθοί που εξατμίζονται σε λίστες δώρων, τα μεγάλα, οικογενειακά τραπέζια, όλα μοιάζουν να έχουν απομυθοποιηθεί στα μάτια τους. Απέναντι στη ρομαντική «σύμβαση» των εορτών, οι σημερινοί νέοι προτάσσουν τον ρεαλισμό της μετά Covid εποχής, την προσωπική ελευθερία και την περιβαλλοντική ευαισθησία, στρέφονται στη νέα μορφή της οικογένειας –αυτήν των φίλων που οι ίδιοι διάλεξαν– και βυθίζονται στην περίφημη «νέα ψηφιακή πραγματικότητα», που γι’ αυτούς αποτελεί τρόπο ζωής από τα γεννοφάσκια τους. Όσο για το χιονισμένο τοπίο που μας φέρνει πιο κοντά στα λευκά Χριστούγεννα των παραμυθιών, αυτό έχει δώσει τη θέση του σε δελτία καιρού που προβλέπουν ηλιοφάνεια και διψήφιους αριθμούς Κελσίου για έναν ήπιο Δεκέμβρη. Αναρωτιέται κανείς εάν τα εγγόνια της σημερινής γενιάς Ζ θα βλέπουν τις αφηγήσεις του Ντίκενς ως sci-fi σκηνικό κάποιου άλλου πλανήτη.
Χωρίς λαμπάκια
«Τα Χριστούγεννα είναι ένα καταναλωτικό κόλπο», συνεχίζει η Σοφία. «Παλιότερα ο κόσμος δεν το καταλάβαινε τόσο πολύ, έτρεχε να αγοράσει πράγματα. Τώρα οι νέοι δεν βρίσκουμε τον λόγο να κάνουμε πολλά έξοδα. Είναι λίγο άσκοπο». Σε μια έρευνα που διεξήγαγε η εφαρμογή οικονομικής διαχείρισης Cleo, το 48% των ανθρώπων αυτής της ηλικίας απάντησαν πως θα προτιμούσαν να περάσουν τα Χριστούγεννα μόνοι τους, παρά να «μπουν μέσα οικονομικά». Πρόκειται άλλωστε για τη γενιά που ωριμάζει πιο γρήγορα από οποιαδήποτε άλλη. «Το πρώτο μέλημα που έχουμε είναι η επιβίωσή μας. Δεν μπορούμε να πάμε στα καταστήματα, στα εστιατόρια και να ξοδεύουμε την περίοδο των Χριστουγέννων», λέει ο Δημήτρης, 19χρονος φοιτητής στην Αθήνα, με καταγωγή από τη Βόρεια Ελλάδα. Στην έρευνα που έκανε η Deloitte Global το 2023, οι συμμετέχοντες της γενιάς Ζ απάντησαν ότι το κόστος ζωής είναι η μεγαλύτερη αγωνία τους. Περισσότεροι από τους μισούς δήλωσαν ότι ζουν οριακά περιμένοντας τον επόμενο μισθό. «Στο δικό μου σπίτι δεν υπάρχει ούτε ένα λαμπάκι. Ο λόγος είναι κυρίως οικονομικός. Δεν είναι προτεραιότητα ο στολισμός ούτε το έχω ανάγκη», αναφέρει η Μαρία, που στα 22 της έπιασε μόλις την πρώτη της δουλειά και περιμένει τον πρώτο της μισθό.
Μετά την πανδημία
«Μετά την πανδημία όλα θόλωσαν. Δεν αισθανόμαστε τις εμπειρίες και τα συναισθήματα το ίδιο έντονα. Δεν μπορώ να νιώσω χαρά όπως ένιωθα πριν, υπάρχει ένα όριο που δεν μπορώ να το υπερβώ. Ο ενθουσιασμός που νιώθαμε για τα Χριστούγεννα πλέον έχει μετριαστεί», λέει η Σοφία. Το ίδιο πιστεύει και ο Δημήτρης. «Βιώσαμε την περίοδο της καραντίνας σε κρίσιμα χρόνια, στη φάση που κάποιος συνήθως αρχίζει να ανεξαρτητοποιείται από την οικογένειά του. Για δύο ολόκληρα χρόνια πολλοί βρίσκονταν με τους γονείς τους από το πρωί μέχρι το βράδυ και τώρα δεν αντέχουν να καθίσουν ξανά με όλη την οικογένεια, όπως γίνεται πάντα τα Χριστούγεννα».
Δυσκολίες στο τραπέζι
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της γενιάς Ζ είναι η σεξουαλική απελευθέρωση. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο αρκετοί γονείς και συγγενείς μεγαλύτερης ηλικίας συχνά δυσκολεύονται να κατανοήσουν και να αποδεχθούν. Δεν είναι λίγες οι φορές που ένα γιορτινό τραπέζι θα λάβει τη μορφή ανοιχτής ανάκρισης προς τους νεότερους.
«Ο ευρύτερος κύκλος της οικογένειας, που περιλαμβάνει γιαγιάδες, παππούδες, θείους και ξαδέρφια, δημιουργεί μια αποπνικτική ατμόσφαιρα στα χριστουγεννιάτικα τραπέζια», λέει η Μαρία. «Προσπαθούν να παραβιάσουν την ιδιωτικότητά σου. “Πού είναι το αγόρι σου;” με ρωτάνε. “Γιατί δεν το έφερες;”. Είμαι ένα κουίρ άτομο και δεν έχω ανοιχτεί ως προς το ζήτημα αυτό στην οικογένειά μου. Τα Χριστούγεννα απλώς κρύβω την πραγματική μου ζωή σε όλο μου το σόι».
Περιβαλλοντικές ανησυχίες
«Τα παλιότερα χρόνια, νοικιάζαμε μέχρι και τραπέζια και καρέκλες από κέτερινγκ για να μπορέσουν να καθίσουν όλοι οι συγγενείς στο σπίτι, μαγειρεύαμε για ορδές ανθρώπων. Όλο αυτό είναι πλέον εντελώς εκτός πραγματικότητας. Είμαι από την επαρχία. Το να πάμε στην Αθήνα για να ψωνίσουμε θεωρούνταν δεδομένο. Γυρίζαμε μία ολόκληρη μέρα στα malls για ψώνια. Τώρα αυτό δεν υφίσταται», λέει η Μαρία. Ένας από τους λόγους που η γενιά της δεν συγκινείται από την καταναλωτική φρενίτιδα των ημερών είναι, κατά τη γνώμη της, οι περιβαλλοντικές ανησυχίες. «Το θαύμα των Χριστουγέννων για μένα έχει πεθάνει, γιατί είμαι ευαισθητοποιημένη περιβαλλοντικά. Ενημερώνομαι, βλέπω τα βουνά των σκουπιδιών και τα ρούχα που ξεμένουν αφού αγοράζονται. Το 90% των ρούχων στη Γη είναι αχρησιμοποίητα και έχουν καταλήξει σε σκουπίδια. Ποιος τα φτιάχνει αυτά τα ρούχα;» αναρωτιέται.
Άλλου είδους ψώνια
Ο τρόπος που ψωνίζουν οι νεότεροι έχει αλλάξει. Εκτός από τις ονλάιν αγορές, με τις οποίες η γενιά αυτή είναι πλήρως εξοικειωμένη, πολλοί αναφέρουν ότι αναζητούν οικονομικές λύσεις από τοπικά καταστήματα για τα δώρα των γιορτών. Τα μπαζάρ με οικονομικά προϊόντα που εκθέτουν μικρές επιχειρήσεις τα Σαββατοκύριακα σε γειτονιές όπως τα Εξάρχεια ή το Μοναστηράκι είναι πάντα γεμάτα την εποχή αυτή. «Προσπαθώ να βρω βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις για τα δώρα», λέει η Μαρία. «Χρειάζεται όντως να πάρουμε εκατό πράγματα; Θα εκτιμούσα πολύ περισσότερο πλέον να μου κάνουν ένα δώρο βίντατζ ή κάτι χειροποίητο, παρά ένα προϊόν fast fashion. Θα μου άρεσε κάποιος να μου φτιάξει, για παράδειγμα, ένα ωραίο γλυκό. Τα δώρα για φίλους θα τα πάρω από τα μπαζάρ. Εκεί οι τιμές είναι πολύ φιλικές και οι επιχειρήσεις είναι μικρές. Δεν θα στηρίξω μια πολυεθνική, αλλά έναν Έλληνα. Το θεωρώ σημαντικό αυτό».
Η Μαρία λέει επίσης ότι φέτος θα φροντίσει να κάνει ένα μικρό δώρο στον εαυτό της, κάτι που επιβεβαιώνει ένα από τα ευρήματα μιας αμερικανικής έρευνας (Business Insider / Morning Consult), ότι δηλαδή τα μέλη της γενιάς Ζ έχουν μια νοοτροπία προσωπικής επιβράβευσης. Παράλληλα, όπως τονίστηκε στην έρευνα της Cleo, το πιθανότερο είναι η γενιά του FOMO (Fear Οf Missing Οut) να επιλέξει δραστηριότητες και αγορές που θα της δώσουν άμεση ικανοποίηση. Τα δώρα λοιπόν ενδέχεται να έχουν και φέτος αυτά τα χαρακτηριστικά.
Γιορτές χωρίς εκκλησία
«Έχω απομακρυνθεί από τον Θεό», λέει η Μαρία. «Όταν σκέφτομαι τα Χριστούγεννα, δεν σκέφτομαι τη γέννηση του Χριστού, σκέφτομαι διακοπές. Δεν ξέρω καν αν ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία τις μέρες αυτές, έχω να πάω εδώ και πάρα πολύ καιρό. Είναι η εποχή για να πιω, να φάω, για να δω τους φίλους μου και να ξεκουραστώ. Τα Χριστούγεννα είναι μια ευκαιρία για να κάνω όλα αυτά».
Η γενιά της Μαρίας δεν πηγαίνει ιδιαίτερα στην εκκλησία ούτε αυτές τις μέρες ούτε άλλες – σύμφωνα με μια ελληνική έρευνα (Σημείο / ProRata, 2021) το 15% των ερωτηθέντων (ηλικίας 17-34) απάντησε ότι αυτοπροσδιορίζονται ως άθρησκοι ή αγνωστικιστές και το 24% ως άθεοι. Σε παγκόσμιο επίπεδο παρατηρείται η ίδια τάση. Μια έρευνα του American Survey Center επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για τη γενιά που έχει τη λιγότερη επαφή με τη θρησκεία στην Ιστορία.
Χαμένος χρόνος
Στην εποχή της ταχύτητας ο χρόνος είναι πολύτιμος. Η περίοδος των διακοπών συρρικνώνεται, αφού πολλοί νέοι είτε αναγκάζονται να εργάζονται παράλληλα με τις σπουδές τους είτε βρίσκονται μονίμως στην αναζήτηση των λίγων εκείνων ωρών που θα είναι ελεύθεροι από κάθε είδους υποχρεώσεις. «Πλέον ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι δεν έχουμε αρκετό χρόνο για τίποτα. Τα Χριστούγεννα είναι απλώς μια περίοδος που μπορούμε να στριμώξουμε τις υποχρεώσεις που δεν προλαβαίνουμε να κάνουμε την υπόλοιπη χρονιά. Τρέχουμε συνεχώς για να πετύχουμε νέους στόχους. Δεν έχω χρόνο πια να γιορτάσω τα Χριστούγεννα», αναφέρει η Σοφία.
Το τέλος της τηλεόρασης
Η γενιά ενημερώνεται και ψυχαγωγείται μέσω των reels, των βίντεο μικρής διάρκειας που διαδέχονται το ένα το άλλο στην οθόνη των σόσιαλ μίντια. Η Σοφία υποστηρίζει πως μέσα από αυτά δεν μεταδίδεται καθόλου το χριστουγεννιάτικο κλίμα. «Το πολύ πολύ να πετύχω κανένα reel στο Instagram που θα μου προτείνει έναν χριστουγεννιάτικο προορισμό, αλλά και αυτό θα είναι ένα από τα εκατό βίντεο που περνάνε από μπροστά μου. Ίσως ακούσω ένα γιορτινό τραγούδι, αλλά δεν θα δώσω ιδιαίτερη σημασία. Μόνο όταν βγω από το σπίτι και δω τις διακοσμήσεις, θα νιώσω λίγο Χριστούγεννα», λέει. Εκτός από την ηγεμονία των reels, η αντικατάσταση της παραδοσιακής τηλεόρασης με το streaming έχει αλλάξει τον τρόπο που μεταδίδεται η γιορτινή ατμόσφαιρα, με το εορταστικό τηλεοπτικό πρόγραμμα να δίνει συχνά τη θέση του στο binge watching μιας ακόμη σειράς.
«Η γενιά μας δεν θα περιμένει την τηλεόραση να της δείξει κάτι. Θα ψάξει να βρει αυτό που θέλει εδώ και τώρα. Έχουμε διαφορετικούς ρυθμούς, πολύ πιο γρήγορους, δεν ταιριάζει πλέον στις ανάγκες μας το να προσαρμοστούμε στο τηλεοπτικό πρόγραμμα. Δεν θα καλέσω ποτέ τους φίλους μου για να δούμε κάτι μια συγκεκριμένη ώρα στην τηλεόραση. Μόλις μαζευτούμε όλοι, θα πατήσουμε play στο Νetflix», υποστηρίζει η Σοφία. «Πλέον δεν ανοίγουμε καθόλου την τηλεόραση, ούτε καν τα Χριστούγεννα. Μπορεί ακόμη και οι γονείς μου να μην την ανοίξουν. Παλιά, θα έπαιζε μια χριστουγεννιάτικη ταινία, θέλοντας και μη το συναίσθημα των εορτών θα μεταδιδόταν. Τώρα που είναι κλειστή, δεν θα καταλάβουμε τίποτα».
Κι ενώ όλα μοιάζουν να αλλάζουν, ας μοιραστούμε μια στιγμή για να ανατρέξουμε σε μια κλασική χριστουγεννιάτικη ανάμνηση. Ακούστε το Last Christmas που ηχεί στο ραδιόφωνο, κοιτάξτε το Love actually που παίξει στην τηλεόραση, πριν δώσει τη θέση του σε κάποιο ετεροχρονισμένο φαγοπότι διασήμων. Ανοίξτε την πόρτα στους δεκάδες συγγενείς που καταφθάνουν φορτωμένοι με δώρα. Τα ποτά σερβίρονται, ο καπνός απ’ τα τσιγάρα γεμίζει την ατμόσφαιρα, τα παιδιά φορτώνουν τις τσέπες με χαρτονομίσματα, τα σχόλια για τις ζωές των άλλων ανεβοκατεβάζουν τη θερμοκρασία του δωματίου ξανά και ξανά. Όλοι μαζί. Ας μετρήσουμε τώρα αντίστροφα. Λίγα δευτερόλεπτα και η ώρα φτάνει δώδεκα. Ο χρόνος αλλάζει. Σύντομα τα Χριστούγεννα όπως τα ξέραμε θα μετατραπούν σε μια τεράστια κολοκύθα.
«Οι νέοι αναζητούν σήμερα τον δικό τους τρόπο για να ζήσουν τα Χριστούγεννα»
Χαράλαμπος Μελετιάδης, καθηγητής Κοινωνικής Ιστορίας του Τμήματος Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
«Τι ακριβώς είναι τα Χριστούγεννα; Είναι μια θρησκευτική γιορτή; Γνωρίζουν οι νέοι το περιεχόμενό της ή έχει περισσότερο κοινωνικά-καταναλωτικά χαρακτηριστικά; Σε έρευνες που έχουν γίνει, ιδίως στην Αγγλία, φάνηκε ότι τα νέα παιδιά δεν γνωρίζουν το περιεχόμενο των Χριστουγέννων», λέει ο Χαράλαμπος Μελετιάδης. «Οι νέοι ζουν σε μια ψηφιακή εποχή πολυμέσων. Έχουν μια πληθώρα αναφορών στην τεχνολογία, σχεδόν δεσμευτική για τη συμπεριφορά τους, που περιορίζει τον τρόπο που εκφράζουν τις επιθυμίες τους». Αποκόβονται έτσι από την κοινωνική και οικογενειακή πλευρά των Χριστουγέννων; «Η εύκολη απάντηση είναι ναι. Όμως, τι ακριβώς είναι αυτό το ψηφιακό περιβάλλον για το οποίο μιλάμε;» Θεωρεί πως η τεχνητή νοημοσύνη, τα βίντεο στο ΤikΤok κ.ά. υποδεικνύουν ένα νέο γνωστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο η γενιά Ζ μιλάει συχνά για τον εαυτό της. «Μπορούν να αυτοβιογραφηθούν με ποικίλους τρόπους. Αυτή είναι και μια μορφή αυτοανάπτυξης. Είναι νέες μορφές κοινωνικής δικτύωσης και κοινωνικής συναλληλίας. Η πρώτη μας αντίδραση είναι να πούμε ότι ξεφεύγουμε πραγματικά από τον παραδοσιακό τρόπο που προσεγγίζουμε τα Χριστούγεννα, όμως στην πραγματικότητα νομίζω ότι οι νέοι αναζητούν σήμερα τον δικό τους τρόπο για να τα ζήσουν. Έναν τρόπο που ενδεχομένως είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μας». Προσθέτει ότι ο εθελοντισμός, η κοινωνική συμμετοχή, η φιλανθρωπία και η αδελφοσύνη είναι αξίες που παρατηρούνται στη συμπεριφορά της γενιάς Ζ.
«Είναι πιθανό να μην καθίσουν μαζί μας στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι και να παίξουν με τον υπολογιστή. Δεν ξέρω όμως αν αυτό έχει πια τόσο ουσιαστικό χαρακτήρα έξω από τη νεοελληνική ηθογραφία. Μην είστε πάρα πολύ συντηρητικός και πείτε “χάσαμε το χριστουγεννιάτικο τραπέζι” και “πώς θα φάμε τη σούπα το βράδυ”. Εντάξει, από εκεί και πέρα όμως τι γίνεται με τον ψυχισμό αυτών των ανθρώπων και με την κοινωνική συνοχή; Αυτά τα πράγματα φαίνεται ότι δεν θίγονται». Καταλήγει πως οι μορφές της καινούργιας κοινωνικότητας είναι διαφορετικές από αυτές που έχουμε συνηθίσει. «Αντίστοιχα, ο πατέρας μας πήγαινε στο καφενείο. Δούλευε στο χωράφι, αυτές τις μορφές δεν τις έχουμε πια. Στην εποχή μας βγάζουμε και βιαστικά συμπεράσματα. Μην ξεχνάτε ότι ο ψυχισμός των ανθρώπων δεν αλλάζει τόσο εύκολα. Η κοινωνία μας το έχει δείξει σε πολλές και ανύποπτες περιστάσεις».
