Του Απόστολου Τομαρά
Ακτινογραφία του σοβαρού προβλήματος των παράνομων αφίξεων στην Κυπριακή Δημοκρατία αποτελεί ειδική έκθεση του Γενικού Ελεγκτή της Δημοκρατίας για την περίοδο 2021-2024. Η έκθεση όπως αναφέρεται αποσκοπεί στην αποτίμηση της διαχείρισης του μεταναστευτικού στην Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ), εξετάζοντας τις κύριες προκλήσεις, τις δαπάνες και τις διαχειριστικές αδυναμίες της μεταναστευτικής πολιτικής. Η έκθεση αναγνωρίζει πως τα τελευταία χρόνια υπήρξε μείωση των παράτυπων εισροών και αύξηση των επιστροφών, κάτι που όπως σημειώνεται αναδεικνύει τις σημαντικές προσπάθειες των αρμόδιων υπηρεσιών. Ωστόσο η έκθεση εντοπίζει σοβαρότατα ζητήματα που εξακολουθούν να επηρεάζουν τη συνολική διαχείριση του θέματος. Από τα σοβαρότατα ζητήματα που πρέπει να τύχουν διαχείρισης είναι οι περιπτώσεις εκείνες που κατέληξαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) με καταδίκη της Δημοκρατίας για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταναστών. Άλλα ζητήματα που εντοπίσθηκαν από τον έλεγχο του Γενικού Ελεγκτή αφορούν την καθυστέρηση στην εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας, την αδυναμία ορθολογικής αξιοποίησης των πληροφοριακών συστημάτων, καθώς και την έλλειψη ουσιαστικής διασύνδεσης μεταξύ των συστημάτων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, που συνιστούν βασικά εμπόδια στη βέλτιστη διαχείριση του ζητήματος.
ΕΔΑΔ
Οι επισημάνσεις του Γενικού Ελεγκτή για το κομμάτι ανθρωπίνων δικαιωμάτων έρχεται να προστεθεί στις κατά καιρούς επικρίσεις που διατυπώνονται για τη μεταχείριση μεταναστών που αφίχθηκαν στη Δημοκρατία από μη νόμιμες εισόδους. Όπως αναφέρεται στην έκθεση η ΚΔ έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων παράτυπων μεταναστών, κυρίως λόγω συνθηκών κράτησης και διαβίωσης, διαδικασιών ασύλου και επιστροφών, γεγονός που επιφέρει οικονομικές και θεσμικές επιπτώσεις. Επιπρόσθετα στην έκθεση σημειώνονται οι ανησυχίες που έχουν εκφραστεί από τον Επίτροπο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και την Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέφρασαν για ζητήματα που αφορούν στις κακές συνθήκες διαβίωσης στο ΚεΠΥ Πουρνάρα και τον Χώρο Κράτησης Απαγορευμένων Μεταναστών (ΧΩΚΑΜ) Μεννόγειας, στην πρόσβαση δικαιοσύνης και νομικής προστασίας καθώς και για καταγγελίες βίαιων επαναπροωθήσεων. «Οι συστηματικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παράτυπων μεταναστών στην ΚΔ, δημιουργούν προβληματισμό για τις αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρουν στο κύρος και την αξιοπιστία της ΚΔ, καθώς και τη διεθνή υποβάθμιση της εικόνας της ως προς την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ως κράτος δικαίου».
Κέντρα Υποδοχής
Σε σημαντικές προκλήσεις στη διαχείριση των κέντρων υποδοχής την περίοδο 2012-2023 που αφορούσαν στον υπερπληθυσμό, αυξημένες δαπάνες και ελλείψεις στα συστήματα καταγραφής βρέθηκε αντιμέτωπη η Κύπρος. Ενδεικτικά στην έκθεση αναφέρεται το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής (ΚεΠΥ) Πουρνάρα, το οποίο, κατά το προαναφερόμενο διάστημα, φιλοξένησε συνολικά 40.484 άτομα, με το κόστος λειτουργίας του να αυξάνεται κατακόρυφα, από €1,4 εκ. το 2021 σε €9,2 εκ. το 2023. Η συμφόρηση επηρέασε αρνητικά, τόσο τις συνθήκες διαβίωσης, όσο και τη συνολική διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος.
Καθυστερήσεις
Ο χρόνος διεκπεραίωσης αιτήσεων από μετανάστες θεωρείται από τον Γενικό Ελεγκτή μια σοβαρή αδυναμία. Όπως αναφέρεται η εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας παρουσιάζει σοβαρές καθυστερήσεις σε σχέση με τα χρονοδιαγράμματα που προβλέπονται στη νομοθεσία, με μόλις το 15% να ολοκληρώθηκε εμπρόθεσμα κατά το 2023. Η μέση διάρκεια εξέτασης, για την περίοδο 2021-2023 που ελέγχθηκε, φαίνεται να ξεπερνά τους 20 μήνες, ενώ ορισμένες αιτήσεις εκκρεμούν για περισσότερα έτη, καθιστώντας τους αιτητές ως δικαιούχους κρατικών επιδομάτων για παρατεταμένη περίοδο, επιβαρύνοντας τον κρατικό Προϋπολογισμό. Παρά την αύξηση των εξεταστών της Υπηρεσίας Ασύλου, μέχρι τον Μάρτιο του 2024 εξακολουθούσε να εκκρεμεί η εξέταση 25.489 αιτήσεων, αριθμός που, σύμφωνα με τον Υφυπουργό Μετανάστευσης και Διεθνούς Προστασίας, έχει μειωθεί σήμερα στις 19.000 περίπου.
Θολή εικόνα
Από το 2021 μέχρι το 2023 στην Κύπρο αφίχθηκαν παράνομα 40.616 άτομα με την γραμμή κατάπαυσης του πυρός να είναι ο αδύναμος κρίκος. Η πλειοψηφία των παράνομος αφίξεων είναι από τη Συρία. Όπως διαπιστώνει η έκθεση από το 2023 και μετά παρουσιάζεται καθοδική πορεία στις παράτυπες εισροές από τρίτες χώρες με παράλληλη αύξηση των επιστροφών παρανόμως διαμενόντων, γεγονός που καταδεικνύει ότι οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν για διαχείριση του ζητήματος απέδωσαν. Ωστόσο ο Γενικός Ελεγκτής εντοπίζει σοβαρές αδυναμίες στον έλεγχο εφαρμογής αποφάσεων που αφορούν μετανάστες. Συγκεκριμένα ο Γενικός Ελεγκτής δήλωσε αδυναμία για έλεγχο των μεταναστών για τους οποίους είχαν εκδοθεί τελεσίδικες αποφάσεις επιστροφής είχαν όντως αναχωρήσει από την ΚΔ. Σε γενικές γραμμές ο Γενικός Ελεγκτής αναφέρει, πως γύρω στις 13 χιλιάδες μετανάστες ενδεχομένως να εξακολουθούν να διαμένουν παράνομα στη Δημοκρατία.
Το κόστος
Μόνο για την περίοδο 2021-2024 η Δημοκρατία δαπάνησε συνολικά ποσό περίπου €0,5 δις για τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης. Ορισμένες από τις δαπάνες αυτές θα μπορούσαν να αποφευχθούν, αναφέρεται στην έκθεση εάν η εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας επιτυγχανόταν με γρηγορότερους ρυθμούς και εάν οι απαραίτητες υποδομές φιλοξενίας παράτυπων μεταναστών/αιτητών διεθνούς προστασίας ολοκληρώνονταν νωρίτερα. Κατά την ίδια περίοδο εισπράχθηκε από την ΕΕ ποσό ύψους €166,5 εκ., το οποίο περιλαμβάνει την ανάκτηση δαπανών που διενεργήθηκαν σε προηγούμενα έτη και εκκαθαρίστηκαν κατά την εν λόγω περίοδο, καθώς και προκαταβολές έναντι δαπανών που θα υλοποιηθούν σε μελλοντικές περιόδους.
