Του Γιώργου Κακούρη
Το ενδεχόμενο η Ευρωπαϊκή Ένωση να δημιουργήσει άτυπο κανάλι επικοινωνίας με το συριακό καθεστώς, ειδικά για τη διασφάλιση ασφαλών συνθηκών για εθελοντικές επιστροφές προσφύγων και αιτητών ασύλου, θέτει προς συζήτηση στις Βρυξέλλες ομάδα οκτώ χωρών, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, επιχειρώντας την αναθεώρηση της στρατηγικής της Ε.Ε. για τον πόλεμο στη Συρία.
Όπως πληροφορείται η «Κ», σε non-paper που κυκλοφορεί μεταξύ των κρατών μελών ενόψει του επόμενου Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων τον Οκτώβριο, τίθενται ως προβληματισμοί το πώς, μετά από 13 χρόνια συγκρούσεων στη Συρία, η Ε.Ε. μπορεί να αυξήσει την πολιτική επιρροή της, να στηρίξει τους πολίτες της χώρας, αλλά και να διασφαλίσει ασφαλείς επιστροφές προσφύγων. Κάτι που αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να συμβεί, καθώς οι Σύροι δικαιούνται καθεστώς διεθνούς προστασίας λόγω της συνεχιζόμενης κατάστασης.
H πρωτοβουλία της Αυστρίας, που συνυπογράφεται εκτός από την Κύπρο και από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Κροατία, την Τσεχία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία, ηγέρθη την περασμένη Δευτέρα στο τελευταίο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων στις Βρυξέλλες πριν από τις διακοπές, κάτω από την κατηγορία των «υπόλοιπων θεμάτων». Ωστόσο δεν συζητήθηκε εν εκτάσει λόγω του ότι η συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών αναλώθηκε στην πρόταση του ύπατου εκπροσώπου Ζοζέπ Μπορέλ να μην πραγματοποιηθεί στη Βουδαπέστη το καθιερωμένο άτυπο Gymnich που οργανώνεται δύο φορές τον χρόνο στη χώρα που ασκεί την εξάμηνη Προεδρία του Συμβουλίου.
Η γενικότερη πρόταση επανεξέτασης της στρατηγικής της Ε.Ε. προς τη Συρία αφορά μεταξύ άλλων και τον στόχο της Κύπρου για αναθεώρηση του καθεστώτος ορισμένων περιοχών της χώρας, ώστε να μπορούν να γίνονται επιστροφές Σύρων αιτητών ασύλου και προσφύγων, οι οποίες ωστόσο θα πρέπει να είναι «ασφαλείς, εθελοντικές και αξιοπρεπείς», βάσει των αρχών της Ύπατης Αρμοστείας των Η.Ε. για τους Πρόσφυγες (UNHCR).
Στην αρχή η συζήτηση
Καθώς η Ε.Ε. δεν μιλάει με το καθεστώς Άσαντ, το οποίο σήμερα ελέγχει το 70% της επικράτειας της Συρίας, το ερώτημα που προέκυπτε τον Απρίλιο ήταν με ποιες αρχές μπορεί να γίνει μια τέτοια συνεννόηση. Κυπριακές πηγές είχαν επισημάνει στην «Κ» πως αν και η Κύπρος θα μπορούσε θεωρητικά να ορίσει ορισμένες περιοχές ως ασφαλείς, προτιμά την αναζήτηση μιας ενιαίας θέσης.
Η ενιαία θέση όμως δεν μπορεί να καθοριστεί από τη μια ημέρα στην άλλη, καθιστώντας δύσκολο να συμβάλει σε γρήγορη μείωση των προσφυγικών ροών ή γρήγορη αύξηση των επιστροφών από και προς τη Συρία. Οι προτάσεις που κυκλοφορούν αναπόφευκτα περιλαμβάνουν όλο το φάσμα της στρατηγικής της Ε.Ε. απέναντι στη Συρία, και αυτή είναι μια συζήτηση που δεν θα είναι γρήγορη ούτε εύκολη.
Τη διαδικασία περιπλέκει και η μετάβαση στην ηγεσία των θεσμών, καθώς τα οκτώ κράτη-μέλη θα πρέπει να επαναφέρουν το θέμα σε συντονισμό και με την νέα ύπατη εκπρόσωπο Κάγια Κάλας, η οποία, αν οι διαδικασίες προχωρήσουν, αναλαμβάνει καθήκοντα τον Νοέμβριο. Παράλληλα, το θέμα αυτό ενδεχομένως να εντάσσεται στο χαρτοφυλάκιο της νέας ή νέου επιτρόπου για θέματα Μεσογείου, εφόσον αυτό διαχωρίζει τα θέματα Νότιας Γειτονίας από το χαρτοφυλάκιο «γειτονίας και διεύρυνσης» και εφόσον θα εστιάζει στα θέματα μετανάστευσης.
Συνολική στρατηγική
Στο non-paper το οποίο έχει κυκλοφορήσει μεταξύ των 27 κρατών-μελών παρουσιάζεται η θέση πως η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά σε σχέση με πριν από 13 χρόνια, πως η διεθνής προσοχή αλλά και η ανθρωπιστική βοήθεια μειώνεται, ενώ το ανθρωπιστικό δράμα και ο εκτοπισμός Σύρων σε γειτονικές χώρες και την Ευρώπη συνεχίζεται.
Όπως σημειώνεται, λόγω της στήριξης της Ρωσίας και του Ιράν το καθεστώς «μπόρεσε όχι μόνο να επιζήσει αλλά και να επανακτήσει τον έλεγχο σχεδόν 70% του εδάφους» ενώ «οι περιοχές εκτός του ελέγχου του εδραιώθηκαν, αν και σε μια πολιτικά εκκρεμή κατάσταση», και οι εσωτερικές διαιρέσεις είναι στατικές αν και δεν υπάρχει ειρήνευση. Ακόμα, αναφέρεται πως πολλά αραβικά κράτη και ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία «αντέστρεψαν την προσέγγισή τους στη Δαμασκό» οδηγώντας στην επανένταξη της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο, ο πόλεμος στην Ουκρανία απομάκρυνε την Ε.Ε. από τη Ρωσία και στο θέμα της Συρίας, ενώ η διαδικασία των Η.Ε. βρίσκεται σε τέλμα.
Γενικότερα, η επίτευξη πολιτικής λύσης στη βάση του σχετικού ψηφίσματος 2254 του Σ.Α. του ΟΗΕ βρίσκεται σε τέλμα, η ανθρωπιστική κατάσταση επιδεινώνεται, και η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με οικονομική κατάρρευση.
Ζητούν αναθεώρηση
Σε αυτό το πλαίσιο, οι οκτώ χώρες επισημαίνουν πως η Ε.Ε. θα πρέπει να επανεξετάσει τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα της στρατηγικής και των ενεργειών που έγιναν για να επιτευχθούν οι έξι στόχοι που είχαν συμφωνηθεί από το Συμβούλιο της Ε.Ε. τον Απρίλιο του 2017, για τερματισμό του πολέμου και πολιτική μετάβαση, προώθηση μιας ουσιαστικής μετάβασης στη Συρία χωρίς αποκλεισμούς, την αντιμετώπιση των ανθρωπιστικών αναγκών των πλέον ευάλωτων Σύρων, την προώθηση της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του λόγου, τη λογοδοσία για τα εγκλήματα πολέμου και τη στήριξη της ανθεκτικότητας της συριακής κοινωνίας.
Η αναθεώρηση, σημειώνεται, θα πρέπει να περιλάβει τη διερεύνηση νέων ιδεών για την αποτελεσματικότητα της παράδοσης ανθρωπιστικής βοήθειας, καθώς και την επείγουσα αντιμετώπιση των πιέσεων που δημιουργεί η κρίση στη Συρία σε γειτονικές χώρες, αυξάνοντας τις πολιτικές εντάσεις στο εσωτερικό τους με αποτέλεσμα «αυξημένη αστάθεια και αυξημένες προσφυγικές ροές στην Ευρώπη».
Οι οκτώ χώρες τονίζουν πως παρά τον ανθρωπιστικό της ρόλο, η Ε.Ε. θεωρείται πως δεν έχει πολιτικό ρόλο στη Συρία, με τις κυρώσεις να επηρεάζουν αρνητικά τον ευρύτερο πληθυσμό χωρίς να πλήττουν αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις, και το καθεστώς να ρίχνει το φταίξιμο στις κυρώσεις για την κακή ανθρωπιστική κατάσταση.
Ατυπη επικοινωνία;
Στα ερωτήματα που οι οκτώ χώρες θέλουν να θέσουν προς συζήτηση, περιλαμβάνεται και το πώς μπορεί η Ε.Ε., βάσει και των αποφάσεων της Συνόδου Κορυφής του Απριλίου, να συνεισφέρει ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για ασφαλείς, εθελοντικές και αξιοπρεπείς επιστροφές Σύρων προσφύγων, δεδομένου ότι «οι εγγυήσεις για ασφάλεια αποτελούν ευθύνη του καθεστώτος».
Σχετικά με το πώς θα μπορούσε η Ε.Ε. να βοηθήσει να υπάρξουν οι απαραίτητες συνθήκες και να υποστηριχθεί ο διάλογος της UNHCR με τη Δαμασκό, τα οκτώ κράτη-μέλη ρωτούν αν «μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν άτυπο δίαυλο επικοινωνίας με τη Δαμασκό ειδικά για το θέμα αυτό που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το ανθρωπιστικό ζήτημα» και «πώς μπορεί η αναθεώρηση της στρατηγικής της Ε.Ε. να τροφοδοτήσει συζητήσεις για την εξωτερική διάσταση της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε. για τη Συρία».
Οι προτάσεις αγγίζουν όλο το φάσμα της εμπλοκής της Ε.Ε. στη Συρία, προτείνοντας για παράδειγμα έναν απεσταλμένο για τη Συρία, ο οποίος «να βρίσκεται σε επαφή με όλα τα συριακά μέρη, υποστηρίζοντας την πολιτική διαδικασία της οποίας ηγούνται τα Η.Ε.», ενδεχόμενες επαφές μεταξύ αξιωματούχων του καθεστώτος και της ΕΥΕΔ και στρατηγική συνεργασία με τις χώρες της περιοχής που έχουν ξανακτίσει γέφυρες με το καθεστώς.
Παράλληλα, κατατίθενται προβληματισμοί για πιο στοχευμένη στήριξη των μικρών επιχειρήσεων στη χώρα για βελτίωση των οικονομικών συνθηκών, στήριξη στις προσπάθειες προετοιμασίας της ανάκαμψης εστιάζοντας στην παιδεία και στην υγεία, αλλά και αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων επιπτώσεων των κυρώσεων στον πληθυσμό της χώρας.
