Χρύσα Λιάγγου , Βασίλης Νέδος
Συνθήκες που τροποποιούν το διπλωματικό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα εκείνο το οποίο έχει στο επίκεντρό της την Κυπριακή Δημοκρατία, δημιουργεί η εκδήλωση των προθέσεων της Ουάσιγκτον (μέσω non paper που έφθασε στο Μέγαρο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών προ περίπου 20 ημερών) να μη στηρίξει την υλοποίηση του αγωγού EastMed, με την αιτιολογία ότι πρόκειται για έργο που δεν θεωρείται οικονομικά βιώσιμο, αλλά απέχει και από την «πράσινη ατζέντα» των ΗΠΑ. Τα προηγούμενα χρόνια, η βιωσιμότητα ενός σχεδίου περί αγωγού που θα συνδέει τα κοιτάσματα του Ισραήλ με την Κύπρο και την Κρήτη είχε επανειλημμένως αμφισβητηθεί, ωστόσο παρέμενε στην επιφάνεια και –τουλάχιστον δημόσια– στηριζόταν πολιτικά από όλους τους εμπλεκομένους. Η πρακτική αμφισβήτηση της βιωσιμότητας του αγωγού EastMed σε διπλωματικό πεδίο αφαιρεί ένα στοιχείο πίεσης προς την Άγκυρα, ενώ αναγκάζει τη Λευκωσία να επαναπροσδιορίσει την τακτική της ως προς το ενεργειακό. Ταυτόχρονα, η ευθεία στήριξη της ηλεκτρικής διασύνδεσης ανάμεσα σε Ελλάδα και Αίγυπτο αποτελεί την επιβεβαίωση των σεναρίων όλων των προηγούμενων μηνών για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης αραβικής χώρας ως του κατεξοχήν κόμβου μεταφοράς καθαρής ενέργειας προς την Ευρώπη.
Η «Κ» ζήτησε σχόλιο από την αμερικανική πλευρά για τις τελευταίες πληροφορίες. Εκπρόσωπος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα δήλωσε στην «Κ» τα εξής: «Αν και γενικά δεν σχολιάζουμε την επίσημη διπλωματική επικοινωνία ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις μας, θα παρέπεμπα σε σειρά προηγούμενων δηλώσεων σχετικά με την υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης σε πηγές ενέργειας εναλλακτικές από τα ορυκτά καύσιμα, περιλαμβανομένης της Ελλάδας, όπως και στις συνεχείς προσπάθειές μας να προωθήσουμε την περιφερειακή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο». Ο εκπρόσωπος συνεχίζει σημειώνοντας ότι «έχουμε επίμονα δηλώσει την ισχυρή στήριξή μας για την ενεργειακή ολοκλήρωση στην Ανατολική Μεσόγειο και ο πρέσβης Πάιατ είναι σε εντατικό, τακτικό διάλογο με τους υπουργούς (Ενέργειας) Σκρέκα και (Εξωτερικών) Δένδια για το σύνολο των ζητημάτων που σχετίζονται με την ενέργεια στην περιοχή και τον ηγετικό ρόλο που βλέπουμε για την Ελλάδα». Σημείωσε ακόμα πως «ο πρέσβης Πάιατ θα συνεχίσει να κρατά ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας, ενώ ενθαρρύνει για περαιτέρω συνεργασία του σχήματος 3+1, που θα παρέχει νέες λεωφόρους για ενεργειακή διαφοροποίηση μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ». Τέλος, σημειώνεται ότι ο κ. Πάιατ «έχει επανειλημμένως εκφράσει την ισχυρή στήριξή μας για σχέδια όπως η σχεδιαζόμενη ηλεκτρική διασύνδεση από την Αίγυπτο στην Κρήτη και στην ελληνική ενδοχώρα και η προτεινόμενη Euroasia Interconnector που θα συνδέσει τα δίκτυα ηλεκτρικού Ελλάδας, Κύπρου και Ευρώπης».
Το ζήτημα σχολιάστηκε και από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έπειτα από σχετική ερώτηση Ελλήνων ανταποκριτών. Εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ απάντησε χαρακτηριστικά ότι οι ΗΠΑ παραμένουν δεσμευμένες στο σχήμα περιφερειακής συνεργασίας 3+1 (Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, ΗΠΑ) και θεωρούν την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Ωστόσο, σημείωσε ότι η Ουάσιγκτον δίνει έμφαση στις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας που θα προετοιμάσουν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου για τη μετάβαση στη νέα ενεργειακή εποχή. Επισήμανε, μεταξύ άλλων, ότι «σε μια εποχή που η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης είναι –περισσότερο από ποτέ– ζήτημα εθνικής ασφάλειας, δεσμευόμαστε να εμβαθύνουμε τις περιφερειακές μας σχέσεις και να προωθήσουμε τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας. Παραμένουμε προσηλωμένοι στη φυσική διασύνδεση ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου με την Ευρώπη. Μεταθέτουμε το ενδιαφέρον μας σε διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας που μπορούν να υποστηρίξουν και (την παροχή) φυσικού αερίου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».
Επτά ερωτο-απαντήσεις για τον αγωγό EastMed
– Ποιος είναι ο αγωγός που οι ΗΠΑ χαρακτηρίζουν εστία έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο;
Ο EastMed σχεδιάστηκε για να μεταφέρει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη διαμέσου της Κύπρου, της Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδος. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, ο αγωγός θα έχει μήκος περίπου 1.900 χλμ. –εκ των οποίων τα δύο τρίτα υποθαλάσσια– και αρχική δυναμικότητα περί τα 10 δισ. κυβικά αερίου τον χρόνο. Το κόστος κατασκευής έχει υπολογιστεί περίπου στα 6 δισ. δολάρια. Το έργο υλοποιείται από την εταιρεία Poseidon, η οποία αποτελεί μια κοινή εταιρεία της ΔΕΠΑ και της ιταλικής Edison. Η Ε.Ε. έχει εντάξει από το 2013 τον αγωγό EastMed στα αποκαλούμενα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος και προχώρησε σε γενναιόδωρη χρηματοδότηση τεχνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών μελετών ύψους πλέον των 49 εκατομμυρίων δολαρίων, οι οποίες χαρακτηρίζουν το έργο τεχνικά εφικτό και οικονομικά βιώσιμο. Στις 20 Μαρτίου 2019 υπεγράφη στο Τελ Αβίβ διακρατική συμφωνία μεταξύ των τριών χωρών, παρουσία του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, ο οποίος εξέφρασε την ισχυρή στήριξη των ΗΠΑ στο έργο συνδέοντάς το με τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και την ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρώπης. Σε συνέχεια, στις 2 Ιανουαρίου 2020 υπεγράφη στην Αθήνα η «Συμφωνία EastMed» μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.
– Γιατί η Ιταλία δεν υπέγραψε τη διακρατική συμφωνία;
Παρότι αρχικά η Ιταλία εμφανίστηκε αδιάφορη έως επιφυλακτική για τον αγωγό και παρά το γεγονός ότι συμμετείχε στον σχεδιασμό και στην κατασκευή η ιταλική Edison, εντέλει την 1η Ιανουαρίου 2020 ο Ιταλός υπουργός Οικονομίας απέστειλε επιστολή υποστήριξης του αγωγού προς την ελληνική κυβέρνηση. Η επαμφοτερίζουσα αυτή στάση της Ιταλίας συνδέεται με τη στρατηγική σχέση που έχει αναπτύξει με την Τουρκία σε βάθος ετών. Η Ιταλία είναι ο τρίτος εξαγωγικός προορισμός της Τουρκίας και παράλληλα κατέχει την τρίτη θέση στις τουρκικές εισαγωγές, με 1.500 ιταλικές εταιρείες να δραστηριοποιούνται στην Τουρκία.
– Γιατί αμφισβητείται η οικονομική βιωσιμότητα του έργου;
Τα ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα του έργου συνοδεύουν το σχέδιο του EastMed με τη σύλληψή του. Τα μεγάλα θαλάσσια βάθη μεταξύ Κύπρου και Κρήτης και η μορφολογία τους αποτελούν τεχνική πρόκληση, ενώ κατά καιρούς έχουν τεθεί και ζητήματα οικονομικότητας σε σχέση με άλλες οδεύσεις και τεχνικές εξαγωγής των κοιτασμάτων (τερματικά LNG). Αν και οι μελέτες που έχουν γίνει μέχρι τώρα από τις εταιρείες που «τρέχουν» το έργο υποστηρίζουν ότι είναι τεχνικά εφικτό και οικονομικά βιώσιμο, η κριτική περί της βιωσιμότητάς του εξακολουθεί να είναι υπαρκτή και να έχει ρεαλιστική βάση, αφού συνδέεται με σειρά παραδοχών, με βασικότερη τις τιμές του LNG. Το κόστος του έργου εκτιμάται ότι μπορεί να μειωθεί εξορθολογικοποιώντας με τη συνδρομή της Αιγύπτου τις υφιστάμενες εκδοχές όδευσης. Μια τέτοια πρόταση έχει συζητηθεί ήδη μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών και αφορά την ανακατεύθυνση του αγωγού από το Ισραήλ στην Αίγυπτο, και από εκεί στην Κρήτη, παρακάμπτοντας την Κύπρο.
– Ποιος ο ρόλος του Ισραήλ;
Στο Ισραήλ και στον τέως πρόεδρο Νετανιάχου αποδίδεται η σύλληψη του σχεδίου EastMed το 2010, χρονιά που είχαν ανακαλυφθεί τα πρώτα μεγάλα κοιτάσματα στην ισραηλινή ΑΟΖ, με βασικότερο το «Λεβιάθαν», από τις εγκαταστάσεις του οποίου θα ξεκινάει και ο αγωγός. Για τη σημερινή ισραηλινή κυβέρνηση η αντίδρασή της στο αμερικανικό non paper παραμένει ζητούμενο. Σε κάθε περίπτωση, αναλυτές εκτιμούν ότι το Ισραήλ δεν θα είχε να χάσει τίποτε από ένα ενδεχόμενο ναυάγιο του αγωγού. Μία ποσότητα των εξαγωγών τoυ μπορεί να την κατευθύνει προς τα τερματικά LNG της Αιγύπτου και μια άλλη προς την Τουρκία, οι σχέσεις με την οποία φαίνεται να βελτιώνονται στο παρασκήνιο.
– Τι θα σημάνει για την Ελλάδα και την Κύπρο πιθανό ναυάγιο του αγωγού;
Για Ελλάδα και Κύπρο οι ζημίες θα ήταν πρωτίστως γεωπολιτικές και όχι τόσο ενεργειακές, καθώς θα έχαναν μια ευκαιρία έμπρακτης ενάσκησης των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων στην περιοχή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο αγωγός διέρχεται από το τμήμα της ΑΟΖ των δύο χωρών που διεκδικεί η Τουρκία.
– Πόσο βάσιμη είναι η περιβαλλοντική διάσταση που θέτουν οι ΗΠΑ;
Αν και οι ΗΠΑ επέστρεψαν στη συνθήκη των Παρισίων το 2021, η προσέγγισή τους σε σχέση με τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τον αγωγό είναι μάλλον προσχηματική, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός και καταναλωτής φυσικού αερίου παγκοσμίως. Το 2021 έγινε ο μεγαλύτερος εξαγωγός φυσικού αερίου, ξεπερνώντας ακόμη και το Κατάρ, ενώ το 2020 εξήγαγε στην Ευρώπη 25 δισ. κ.μ. αερίου με τη μορφή LNG, ποσότητα 2,5 φορές μεγαλύτερη από τη μέγιστη δυναμικότητα του EastMed.
– Πού οφείλεται η στάση των ΗΠΑ;
Η επίσημη θέση των ΗΠΑ, όπως είχε εκφραστεί όλα αυτά τα χρόνια σε ανώτατο επίπεδο, ήταν εξαιρετικά υποστηρικτική του έργου σε απόλυτη συστοιχία με τη στήριξη της Ε.Ε. και των τριών χωρών Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, αν και στο παρελθόν δεν είχαν λείψει και ενστάσεις από παράγοντες της Oυάσιγκτον, όπως ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μάθιου Μπράιζα, ο οποίος το 2013 είχε δημόσια εκφράσει επιφυλάξεις. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, άρχισαν να αποστασιοποιούνται εδώ και πολύ καιρό και αυτό φαίνεται από τον τρόπο που αναφερόταν ή δεν αναφερόταν καθόλου ο EastMed στα κοινά ανακοινωθέντα των στρατηγικών διαλόγων Ελλάδας – ΗΠΑ και στις διακηρύξεις του σχήματος 3+1 (Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, ΗΠΑ) ήδη από το 2019. Είναι προφανές πως ο αγωγός είναι ανταγωνιστικός προς τα συμφέροντά τους.
