Του Γιώργου Κακούρη
Μετά από χρόνια προσπαθειών της Κύπρου να προχωρήσει στην εξόρυξη φυσικού αερίου, οι προοπτικές συνεχίζουν να σκοντάφτουν στις γεωπολιτικές συνθήκες, το Κυπριακό, και το δεδομένο πως οι έρευνες, αν και υποσχόμενες, δεν έχουν αποδώσει ακόμα τις μεγάλες ποσότητες που έχουν εντοπιστεί στις ΑΟΖ της Αιγύπτου και του Ισραήλ. Την πραγματικότητα αυτή ήρθε να θυμίσει η υπογραφή στο Κάιρο μιας ακόμα τριμερούς συνεργασίας, αυτή τη φορά μνημονίου συναντίληψης μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αιγύπτου και Ισραήλ, για μεταφορά ισραηλινού φυσικού αερίου στα τερματικά υγροποίησης της Αιγύπτου, για εξαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αν και βεβαίως η Κύπρος, με άλυτο το Κυπριακό, δεν μπορεί να μιλά για ανάληψη του ρόλου ενεργειακού κόμβου για τον οποίο γινόταν λόγος πριν από την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων, έχει και πάλι τη δυνατότητα να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, μέσω μεταξύ άλλων του East Mediterranean Gas Forum αλλά και της ηλεκτρικής διασυνδεσιμότητας με Ισραήλ και Ελλάδα μέσω του EuroAsia Interconnector. Ένα πλαίσιο το οποίο δεν συνάδει με τις υπερβολές που κυριάρχησαν στη δημόσια συζήτηση πριν από μερικά χρόνια περί ανάδειξης της Κύπρου σε πετρελαϊκή δύναμη που θα έφερνε την Τουρκία να παρακαλεί την ε/κ πλευρά για λύση με τους δικούς μας όρους, αλλά που δίνει δυνατότητες μετρημένης και στρατηγικής αξιοποίησης των μέχρι στιγμής δυνατοτήτων μας και ένταξη στο νέο ενεργειακό περιβάλλον των ανανεώσιμων πηγών και του «πράσινου» υδρογόνου.
Όπως άλλωστε τόνισε στην «Κ» ο αρμόδιος εκπρόσωπος της Κομισιόν για θέματα ενέργειας Τιμ Μακφί, το μνημόνιο για αξιοποίηση των αποθεμάτων Ισραήλ και Αιγύπτου καλύπτει δυνητικά και το φυσικό αέριο κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκ των πραγμάτων όμως, η Κύπρος έχει προς το παρόν δεύτερο ρόλο λόγω των ανεπαρκών κοιτασμάτων αλλά και υποδομών, με την Κομισιόν να μην έχει λάβει ακόμα υπόψη ούτε την υπό εξέταση πρόταση για κατασκευή νέου τερματικού για υγροποίηση ισραηλινού φυσικού αερίου. Η ρητορική και οι σχεδιασμοί της Ε.Ε. άλλωστε εστιάζουν στην Κύπρο ως παραγωγό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (όπως τόνισε η Επίτροπος Ενέργειας Σίμσον σε συνέντευξη της στην «Κ» στις 22/5) και ως δυνητικό κρίκο ενεργειακής συνδεσιμότητας, παρά ως παραγωγό αερίου.
Τι λέει το μνημόνιο
Το μνημόνιο συναντίληψης Ε.Ε. - Αιγύπτου - Ισραήλ αποτελεί τον μπούσουλα για την ενεργειακή συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα δύο κράτη της Μέσης Ανατολής που βρίσκονται στο πιο προχωρημένο στάδιο όσον αφορά την εκμετάλλευση του φυσικού τους αερίου. Στο κείμενο του μνημονίου υπενθυμίζεται πως Ισραήλ και Αίγυπτος έχουν θέσει από το 2021 ένα γενικό πλαίσιο για τη μεταφορά επιπρόσθετου φυσικού αερίου μέσω αγωγού από το πρώτο στη δεύτερη, αλλά και πως οι δύο χώρες συμμετέχουν στο East Mediterranean Gas Forum μαζί με τέσσερα κράτη μέλη της Ε.Ε. (Κύπρο, Γαλλία, Ελλάδα και Ιταλία). Όπως αναφέρεται, Ε.Ε., Ισραήλ και Αίγυπτος προτίθενται να εργαστούν συλλογικά προς την κατεύθυνση της παροχής μιας σταθερής προμήθειας φυσικού αερίου στην Ε.Ε., κατά τρόπο που συνάδει με τους μακροπρόθεσμους στόχους για απάλειψη του άνθρακα από την παραγωγή ενέργειας. «Κάθε φορτίο φυσικού αερίου από την Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου και το Κράτος του Ισραήλ προς την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να μεταφέρεται μέσω πλοίου, μεταξύ άλλων με τη χρήση των υποδομών LNG της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου» αναφέρεται, ενώ προστίθεται πως η προσέγγιση αυτή δεν αποκλείει την επιλογή των δύο χωρών να πωλήσουν αέριο σε άλλους αγοραστές ή μέσω άλλων οδεύσεων. Ακόμα, τονίζεται, το όποιο φυσικό αέριο θα μεταφέρεται μέσω πλοίων στην Ε.Ε. «θα πηγάζει είτε από την Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου, το Κράτος του Ισραήλ, ή την όποια άλλη πηγή στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων κρατών μελών της Ε.Ε. στην περιοχή».
Η εφαρμογή στην πράξη των συμφωνηθέντων προνοεί σε αυτό το στάδιο ότι οι πλευρές θα διερευνήσουν από κοινού πώς θα υλοποιήσουν τους στόχους του μνημονίου για να επισπεύσουν την εξαγωγή φυσικού αερίου στην Ε.Ε.
Ειδικότερα οι διεργασίες αυτές θα περιλαμβάνουν την ανάπτυξη σχεδίου για αποτελεσματική αξιοποίηση των υποδομών που ήδη υπάρχουν, την ενθάρρυνση στις ευρωπαϊκές εταιρίες να επενδύσουν στο φυσικό αέριο Ισραήλ και Αιγύπτου και την αναζήτηση τρόπων να διατεθούν κονδύλια για ανάπτυξη τεχνολογιών και πρακτικών για μείωση των εκπομπών, ιδιαίτερα στον τομέα του φυσικού αερίου. Το μνημόνιο περιέχει λοιπόν και προσπάθειες να ληφθούν υπόψη περιβαλλοντικές ανησυχίες που προκύπτουν από την προώθηση του φυσικού αερίου, θέτοντας ως παράμετρο της συμμετοχής ευρωπαϊκών εταιριών σε διαγωνισμούς για εξερεύνηση και εκμετάλλευση στις ΑΟΖ των δύο χωρών και τον συνυπολογισμό των κλιματικών πολιτικών της Ε.Ε. Οι όποιες προσπάθειες θα κριθούν στην πορεία.
Τα τερματικά της Κύπρου
Αν όμως η Κύπρος βρίσκεται θεωρητικά στον χάρτη του φυσικού αερίου, πρακτικά δεν έχει ακόμα τις δυνατότητες να επωφεληθεί. Μάλιστα, ούτε η Κομισιόν φαίνεται να έχει εντάξει ακόμα στους σχεδιασμούς της το ενδεχόμενο ενός νέου πλωτού τερματικού στο Βασιλικό για υγροποίηση και εξαγωγή με πλοία ισραηλινού φυσικού αερίου (το οποίο θα φτάνει στην Κύπρο με αγωγό), που έχει προτείνει στην κυβέρνηση η Energean, πρόταση που βρίσκεται υπό εξέταση. Αντιθέτως, κοινοτικοί αξιωματούχοι που μίλησαν στην «Κ» ανέφεραν ευθέως πως αυτό που γνωρίζουν και λαμβάνουν υπόψη είναι το υπό κατασκευή τερματικό αποθήκευσης και επαναεριοποίησης, και πάλι στο Βασιλικό, το οποίο αναμένουν να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του επόμενου έτους και το οποίο αποτελεί υποδομή για την κάλυψη των αναγκών της ίδιας της Κύπρου.
Στο δεύτερο, υπό κατασκευή τερματικό, είχε αναφερθεί στο Νταβός η Πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στις 24/5, αλλά και η Επίτροπος Σίμσον στη συνέντευξή της στην «Κ». Ο παράγοντας που κρατά προς το παρόν τον ρόλο της Κύπρου περιορισμένο είναι φυσικά τα συγκριτικά μεγέθη και δυνατότητες των υποδομών, αλλά και των κοιτασμάτων. Οι σχεδιασμοί για την Αίγυπτο αφορούν αύξηση των εισαγωγών φυσικού αερίου στην Ε.Ε. από τα 5 περίπου bcm (δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) που έχουν σταλεί μέχρι στιγμής στα 7 bcm, και διπλασιασμό τους τα επόμενα χρόνια.
Το υπό κατασκευή τερματικό της Κύπρου, συγκριτικά, έχει δυνητική χωρητικότητα τα 2 bcm, όπως υπενθύμισε ο κ. Μακφί. Σύμφωνα με την εξειδικευμένη ιστοσελίδα MEES στις 6/5, ο αγωγός με τον οποίο η Energean προτείνει μεταφορά φυσικού αερίου στην Κύπρο για υγροποίηση θα μπορεί να μεταφέρει 4 bcm τον χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώνει σε σημείωμα του για το φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο το European Council on Foreign Relations, τον Απρίλιο του 2020 η Αίγυπτος είχε καταγράψει αποθέματα 30 tcf (τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια - το κάθε tcf αντιστοιχεί σε 28,3 bcm) στο κοίτασμα «Ζορ», το Ισραήλ 22 tcf στο «Λεβιάθαν» και 10,8 tcf στο «Ταμάρ», ενώ η Κύπρος εκτιμάτο πως έχει περίπου 6 tcf σε κάθε ένα από τα «Αφροδίτη», «Καλυψώ» και «Γλαύκο».
