Του Γιάννη Αδειλίνη
Οι κάτοικοι της υπαίθρου θορυβήθηκαν φέτος με την εικόνα των πεύκων σε αρκετές δασικές περιοχές. Ξεραμένες βελόνες πάνω σε δέντρα που έδειχναν να καταστρέφονται και να νεκρώνουν. Το φαινόμενο πιθανότατα το πρόσεξαν στις πρόσφατες ανοιξιάτικες εκδρομές τους και οι κάτοικοι των πόλεων. Αρκετοί ένιωσαν ένα σφίξιμο στο στομάχι, ατενίζοντας τη μεγάλη εικόνα της κλιματικής αλλαγής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, τα δέντρα προσβλήθηκαν από την κάμπια των πεύκων, γνωστή και ως πιτυοκάμπη, ένα από τα πλέον κοινά αλλά και βλαβερά είδη της μεγαλονήσου. Μια μικρή, πορτοκαλόμαυρη κάμπια που στο τέλος του βιολογικού της κύκλου μεταμορφώνεται στη νυχτοπεταλούδα με το επιστημονικό όνομα Thaumetopoea pityocampa.
«Προσβάλλει τα φύλλα των πεύκων, απορροφά τον χυμό που έχουν μέσα, γι' αυτό και βλέπουμε νεκρές, καφέ βελόνες» μας εξηγεί ο Δρ. Νικόλας Ηλιάδης, δασολόγος, ερευνητής της Μονάδας Διατήρησης της Φύσης του Πανεπιστημίου Frederick. «Αυτή η βελόνα όταν πέσει σημαίνει ότι το δέντρο τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο έχει απωλέσει το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας του, μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης, άρα δεν θα έχει τα αναγκαία ποσά ενέργειας για να αυξηθεί στο βέλτιστο, τόσο κατά όγκο όσο και ύψος για την τρέχουσα προσαυξητική περίοδο. Την επόμενη χρονιά, όμως, εάν όλα πάνε καλά, το δέντρο θα ανακάμψει και θα βγάλει τις νέες του βελόνες κανονικά με τον δικό του μηχανισμό, νοουμένου ότι δεν θα έχουμε κάποια ακραία καιρικά φαινόμενα ή κάποια νέα προσβολή» συμπληρώνει.
Την ίδια γνώμη έχει και ο Τάκης Παπαχριστοφόρου, Δασικός Λειτουργός του Τμήματος Δασών με ειδίκευση στην χλωρίδα της Κύπρου και την βιοποικιλότητα στα δάση μας. «Όταν αυτή η κάμπια βρεθεί στο πεύκο για 3-4 συνεχόμενα χρόνια, μπορεί κάποιο δέντρο να επηρεαστεί. Αλλά με μια χρονιά δεν θα καταστραφεί. Το δέντρο θα βγάλει νέα φύλλα, νέους βλαστούς και θα ανανεωθεί », τονίζει στην τηλεφωνική επικοινωνία μας.
Δύο ιθαγενή πεύκα στην Κύπρο
Τα πεύκα είναι αειθαλή, ρητινοφόρα, κωνοφόρα δένδρα με 120 περίπου είδη ανά τον κόσμο, που ανήκουν στην οικογένεια των Πευκίδων (Pinaceae). Στην Κύπρο συναντάμε δύο ιθαγενή είδη: το Pinus brutia το οποίο έχει ευρεία εξάπλωση στο νησί και το συναντάμε τόσο στην οροσειρά του Τροόδους όσο και του Πενταδακτύλου σε υψομετρικό εύρος από 0-1400 μέτρα και το Pinus nigra που αναπτύσσεται μόνο στην οροσειρά του Τροόδους και συγκεκριμένα στην κορυφή της οροσειράς στο βουνό του Τροόδους, σε υψόμετρο 1100-1900 μέτρα.
«Η πιτυοκάμπη ευνοείται από τις πρόωρες ξηροθερμικές συνθήκες, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το νησί μας και ενισχύει τη δράση αυτού του εντόμου» συμπληρώνει ο κ. Ηλιάδης. «Όταν το υδατικό στες γίνεται αισθητό, αυτή η κάμπια εμφανίζεται και σε πιο ψηλά υψόμετρα. Παλιότερα τη συναντούσαμε σε χαμηλά υψόμετρα, σε αναδασώσεις και κοντά σε δρόμους, πλέον τη βλέπουμε και στα 1000-1200 μέτρα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η πιτυοκάμπη προσβάλει όλα τα είδη πεύκου. Είναι καθαρά οικολογικοί οι παράγοντες που δεν τη βλέπουμε και σε πευκοδάση στα υψηλά υψόμετρα του Τροόδους. Σε δέκα χρόνια εάν συνεχιστεί αυτή η κλιματική αλλαγή με υψηλές θερμοκρασίες, τότε υπάρχει κίνδυνος προσβολής και σε αυτά τα πεύκα. Από το 2005 και μετά έχουμε πολύ πιο συχνά φαινόμενα ξηρασίας. Επομένως έχουμε συχνότερες εμφανίσεις στρεσαρίσματος στα οικοσυστήματά μας, μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης παθογόνων οργανισμών, όπως η πιτυοκάμπη, αλλά ταυτόχρονα και μετακίνησή τους σε υψηλότερα υψόμετρα» ξεκαθαρίζει ο Δρ. Ηλιάδης, λύνοντάς μας την απορία γιατί τη συναντάμε και με θέσεις κοντά σε χωριά όπως το Παλαιχώρι και ο Πολύστυπος.
Το έντομο έχει μελετηθεί εκτενώς, αφού οι πρώτες αναφορές στη βιολογία του είδους χρονολογούνται από το 1736. Η πιτυοκάμπη εμφανίζεται σε τεράστιους αριθμούς στις παραμεσόγειες περιοχές της νότιας Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής και της Δυτικής Ασίας. Προσβάλλει μαζικά τις βελόνες όλων των ειδών πεύκου, ιδιαίτερα των νεαρών αλλά και των ενήλικων δένδρων που βρίσκονται σε φτωχά και υποβαθμισμένα εδάφη.
Πως την καταπολεμούμε
Η αντιμετώπιση της κάμπιας γίνεται είτε με χημική είτε με βιολογική καταπολέμηση. Η χημική καταπολέμηση επιφέρει οικολογική διατάραξη οδηγώντας σε μη ορθολογιστική πρακτική, που δεν ενδείκνυται αφού έχουμε μεγαλύτερη διατάραξη των βιολογικών κύκλων που συμβαίνουν στο περιβάλλον, την τοξική επίδραση σε άλλους οργανισμούς και την επίδραση της βιοσσώρευσης στους οργανισμούς και στη φύση. Στις μέρες μας έχει επικρατήσει η βιολογική καταπολέμηση, μια πρακτική που έχει υιοθετηθεί και σε αρκετές χώρες του κόσμου. «Όταν λέμε βιολογικό σκεύασμα αναφερόμαστε ότι υπάρχει ένας θηρευτής, ένα άλλο είδος εντόμου, που τρώει την πιτυοκάμπη αφού εκκολαφθεί, δεν την αφήνει να αναπαραχθεί. Δρούμε με αυτό το βιολογικό σκεύασμα ώστε να έχουμε έναν άλλο θηρευτή αυτού του είδους, ένα άλλο είδος της μικροπανίδας» μας εξηγεί ο κ. Ηλιάδης. Ο πιο φιλικός στο περιβάλλον τρόπος, βέβαια, είναι το κόψιμο και το κάψιμο της φωλιάς τους, όμως, ρεαλιστικά ομιλούντες μια τέτοια πρακτική είναι μη εφαρμόσιμη και δεν υφίσταται.
Είναι βέβαιο ότι η κλιματική αλλαγή έχει αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον του κόσμου για το περιβάλλον. Τα φαινομενικά νεκρά πεύκα, ωστόσο, που βλέπουμε στα δάση μας δεν είναι συνέπεια της ανομβρίας αλλά κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα της δράσης της πιτυοκάμπης, που καταπολεμάται σχετικά εύκολα και αποτελεσματικά.
Την ίδια στιγμή, ευτυχώς, τα δάση μας κρατούν ακόμα μια ισορροπία. Υπάρχει η φυσική αναγέννηση όπου έρχονται νεαρά πευκάκια που βλαστάνουν καθώς και οι εμπλουτιστικές εμφυτεύσεις από το τμήμα Δασών και από ιδιωτικές πρωτοβουλίες.
