Κύπρος και νάρκες

Από την αρχαία Κίνα μέχρι τον πόλεμο της Κριμαίας (1853-1856) κι από τον αμερικανικό Εμφύλιο (1861-1865) μέχρι τον πλήρη εκμοντερνισμό τους κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου και μεταπολεμικά, οι νάρκες (κατά προσωπικού ή αντιαρματικές) αποτέλεσαν ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό όπλο και συνάμα μια φοβερή απειλή ως προς τις παράπλευρες απώλειες αμάχων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ μάλιστα, που καθιέρωσε την 4η Απριλίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης και Βοήθειας κατά των Ναρκών, για το 2021 υπολογίζεται πως 5.500 άνθρωποι -ιδίως σε ασιατικές κι αφρικανικές χώρες, έχασαν την ζωή τους ή ακρωτηριάστηκαν από νάρκες κατά προσωπικού (APL’s). Παρά το γεγονός πως η συνθήκη της Οττάβας (σ.σ. σε ισχύ από το 1999) απαγορεύει ρητά την χρήση των τελευταίων, νάρκες παραμένουν διάσπαρτες σε πάνω από 70 χώρες -με τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου γίνεται ευρεία χρήση κι από τα δύο εμπλεκόμενα μέρη, να επαναφέρει στο προσκήνιο την ανθρωπιστική διάσταση του ζητήματος.

Που στέκει η Κύπρος

Σύμφωνα με στοιχεία της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, στη Κύπρο υπάρχουν ακόμη 47 περιοχές (σ.σ. έκταση ισοδύναμη με 1.7 εκατ. τετραγωνικών μέτρων) που χαρακτηρίζονται ως ύποπτες ή επικίνδυνες για την ύπαρξη ναρκών ή ΕRW (“Explosive Remnants of War”, δηλαδή μη εκραγέντων βλημάτων διαφόρων τύπων όπως βλήματα όλμου, πυροβόλων, κοκ). Τα εν λόγω στοιχεία αφορούν ως προς την επικαιροποίηση τους την περίοδο 2017-2018 (μέχρι τον Οκτώβριο του 2018) με την τελευταία αποναρκοθέτηση να λαμβάνει χώρα το 2017 στη περιοχή της Δένειας. Υπενθυμίζεται πως τον Απρίλιο του 2019, πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, είχαν καθοριστεί 18 περιοχές, εννέα στις ελεύθερες περιοχές και εννέα στις κατεχόμενες, για τις οποίες υπάρχουν υποψίες ότι ήταν επικίνδυνες λόγω της παρουσίας ναρκών και στις οποίες θα η αποναρκοθέτηση έγινε στο πλαίσιο του σχετικού Μέτρου Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης στο οποίο είχαν καταλήξει τότε ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, Μουσταφά Ακιντζί.

Βέβαια σε σχέση με την αποναρκοθέτηση περιοχών στη Κύπρο (ελεύθερες περιοχές, ουδέτερη ζώνη) τα τελευταία χρόνια σημειώθηκε σοβαρή πρόοδος με τις αρχές της ΚΔ να συνεργάζονται τόσο με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ όσο και με την UNMAS (σ.σ. Υπηρεσία Δράσης κατά των Ναρκών του ΟΗΕ) όπως και να επαναλαμβάνουν προς την Τουρκία, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, την ανάγκη για αντίστοιχες ενέργειες.

Αξίζει να αναφερθεί πως η ΚΔ έχει κυρώσει την συνθήκη της Οττάβας από τον Ιανουάριο του 2003 (την υπέγραψε το 1997) και μέχρι το 2007 κατέστρεψε 44.548 νάρκες κατά προσωπικού, αποθηκευμένες στο οπλοστάσιο της Εθνικής Φρουράς ενώ αναφορικά με τα ενεργά ναρκοπέδια, η ΕΦ εναρμονίστηκε πλήρως με την διεθνή συνθήκη απομακρύνοντας και καταστρέφοντας 4.318 νάρκες κατά προσωπικού και λαμβάνοντας όλα τα μέτρα ασφάλειας ως προς την επίβλεψη ενεργών ναρκοπεδίων (περίφραξη, σήμανση, ελέγχους σε τακτική βάση).

Στην ουδέτερη ζώνη μέχρι σήμερα έχουν εκκαθαριστεί 81 ναρκοπέδια με αφαίρεση-καταστροφή 27.174 ναρκών όλων των τύπων με την Εθνική Φρουρά να μην διατηρεί ναρκοπέδια πλέον εντός της νεκρής ζώνης. Υπενθυμίζεται πως η τελευταία με βάση το άρθρο 3 της σύμβασης της Οττάβας διατηρεί, όπως δικαιούται, μικρό αριθμό ναρκών κατά προσωπικού (σ.σ. 500) για σκοπούς εκπαιδεύσεων ανίχνευσης ο οποίος μειώθηκε σε αυτόν τον αριθνμό σταδιακά μετά το 2003 και την κύρωση της διεθνούς συνθήκης (σ.σ. αρχικά 1000 νάρκες).

Συγκεντρωτικό γράφημα που παραθέτει την στατιστική των απωλειών από νάρκες και ERW, σε ετήσια βάση, την περίοδο 2001-2020.

Υπάρχει κίνδυνος;

Θεωρητικά μια νάρκη, και δη μια κατά προσωπικού, αποτελεί κίνδυνο για τον άμαχο πληθυσμό. Η αναφορά ωστόσο της ΟΥΝΦΙΚΥΠ για ύπαρξη συνολικά, στη Κύπρο, 47 περιοχών υπόπτων για νάρκες ή ERW, όπως είναι σε θέση να γνωρίζει η «Κ», μπορεί δυνητικά να μην ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα για σειρά λόγων:

• Bασίζεται, σωρευτικά, σε πληροφορίες πολλών δεκαετιών και δη εποχών καταγραφής αμέσως μετά τις πολεμικές επιχειρήσεις του 1974, συνεπώς σημαντικό μέρος των υπόπτων περιοχών έχουν πλέον ή αποναρκοθετηθεί ή αλλάξει κι άρδην ως προς την γεωμορφολογία (πλέον είναι καλλιεργήσιμες γαίες, υψώματα, οικιστικές ζώνες, κοκ). Το σενάριο, πάντα θεωρητικά, της μετατόπισης νάρκης από τις κατεχόμενες περιοχές προς την ουδέτερη ζώνη λόγω χειμάρρων ή κατολισθήσεων δεν αποκλείεται ωστόσο

• Μεγάλος αριθμός ναρκών καταστράφηκε ήδη την περίοδο 2003-2010. 

• Εξ΄ορισμού, η ναρκοθέτηση περιοχών στις κατεχόμενες περιοχές δεν εμπίπτει στον αποτελεσματικό έλεγχο της ΚΔ. Επί τούτου η ΚΔ την περίοδο 2016-2019 επανέλαβε δις προς την Τουρκία τις υποχρεώσεις της ως προς την συνθήκη της Οττάβας (σ.σ. η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την σύμβαση αλλά από το 2003 έχει ενταχθεί στον μηχανισμό εφαρμογής της).