Kathimerini.gr
«Η εν Κύπρω κατάστασις δεν είναι κρίσιμος εκτός εάν η Ελληνική Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να δημιουργήση συνθήκας εμφυλίου πολέμου εν Κύπρω διά της συνεχίσεως της υποστηρίξεως των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων της ΕΟΚΑ Β’». Αυτά φαίνεται να δήλωνε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στις 13 Ιουλίου 1974 στο βρετανικό τηλεοπτικό δίκτυο ITN, δύο ημέρες πριν από το πραξικόπημα που υποκίνησε η χουντική κυβέρνηση της Ελλάδας στην Κύπρο και είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του Μακαρίου και την προλείανση του εδάφους για την τουρκική εισβολή.
Το απόσπασμα μεταφέρεται αυτούσιο όπως προκύπτει από τα αποχαρακτηρισμένα Δελτία Πληροφοριών για την Κύπρο και την Τουρκία της ελληνικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (τότε ΚΥΠ), τα οποία η ΕΥΠ διαθέτει πλέον στη δημοσιότητα και αποτελούν και την πρώτη στα χρονικά πρωτοβουλία της ΕΥΠ για δημοσιοποίηση αποχαρακτηρισμένων εγγράφων εν γένει.
Το παραπάνω απόσπασμα, ανάμεσα σε άλλα που παραθέτει η ΚΥΠ, φανερώνει την πεποίθηση του Μακαρίου ότι το χειρότερο σενάριο δεν φάνταζε το πλέον πιθανό, ακόμα και δύο ημέρες πριν από το πραξικόπημα. Από άλλες πηγές πληροφορούμαστε ότι ο δημοσιογράφος του ITN, Μάικλ Νίκολσον, ο οποίος πήρε τη συνέντευξη την Παρασκευή, 12 Ιουλίου, είχε ρωτήσει τότε τον Μακάριο αν υπάρχει λόγος να παραμείνει στην Κύπρο το Σαββατοκύριακο, «σε περίπτωση που κάτι συμβεί». «Τίποτα δεν θα συμβεί», φέρεται να του είχε απαντήσει ο Αρχιεπίσκοπος. «Είμαι απόλυτα ασφαλής εδώ. Σε συμβουλεύω να επιστρέψεις σπίτι σου». Οχι μόνο ο Μακάριος, αλλά, όπως σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα και ο καθηγητής και γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής, Ευάνθης Χατζιβασιλείου, ούτε και οι συντάκτες των Δελτίων της ΚΥΠ δεν ήταν ενήμεροι για τον σχεδιασμό του πραξικοπήματος.
Ο Μάικλ Νίκολσον έλαβε ένα τηλεφώνημα τη Δευτέρα, 15 Ιουλίου –ημέρα του πραξικοπήματος– από συνάδελφό του. «Ελπίζω να κάθεσαι», του είπε. «Μόλις ακούσαμε ότι ο Μακάριος είναι νεκρός». Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν είχε πεθάνει εκείνη την ημέρα. Το πραξικόπημα ήταν, όμως, η αρχή του τέλους για την Κύπρο, την κατοχή έκτοτε του 37% της επικράτειάς της, τον εκτοπισμό δεκάδων χιλιάδων Ελληνοκυπρίων και την άγνωστη τύχη περίπου 1.600 ανθρώπων.
«Επετέθησαν εναντίον του Προεδρικού Μεγάρου»
Στο Δελτίο της 15ης Ιουλίου η ΚΥΠ δεν έχει ακόμα, όπως είναι φυσικό, προλάβει να συμπεριλάβει τις δραματικές εξελίξεις που θα εκτυλίσσονταν την ίδια μέρα, στις 8.30 το πρωί. Στο Δελτίο της 16ης Ιουλίου τα επιχειρησιακά γεγονότα που έγραψαν ιστορία θα μεταφερθούν αναλυτικά: «Την 0830 ώραν την 15/7/74 στρατιωτικά τμήματα της Εθνοφρουράς, υποστηριζόμενα υπό τεθωρακισμένων, επετέθησαν εναντίον του Προεδρικού Μεγάρου. Η Προεδρική Φρουρά, ενισχυθείσα υπό τμημάτων του Εφεδρικού Σώματος της Αστυνομίας, προέβαλεν αντίστασιν. Περί την 1100 ώραν αι μάχαι είχαν κοπάσει και εκ του ΡΙΚ (Ραδιοφωνικόν Ίδρυμα Κύπρου), το οποίον κατελήφθη υπό της Ε/Φ, μετεδόθη διάγγελμα ταύτης, εις ο αναφέρετο ότι ο Μακάριος είναι νεκρός και ότι η διακυβέρνησις της νήσου ανετέθη εις Κυβέρνησιν Εθνικής Σωτηρίας βασικοί σκοποί της οποίας θα είναι: (α) Η αποκατάστασις της ψυχικής ενότητας του λαού, (β) Η συνέχισις των διακοινοτικών συνομιλιών, (γ) Η προκήρυξις εκλογών εντός ενός έτους, (δ) Η συνέχισις της εξωτερικής πολιτικής ως μέχρι τούδε».
Στο Δελτίο της ίδιας ημέρας καταγράφονται οι αντιδράσεις των Τουρκοκυπρίων και της Τουρκίας, με τον τότε επικεφαλής των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντεκτάς να αναφέρει ότι το κίνημά του δεν έχει σχέση με την «εσωτερική διένεξη των Ελλήνων» και τον πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετζεβίτ να δηλώνει πως η Τουρκία «δεν θα δεχθεί τετελεσμένα γεγονότα εις Κύπρον και ότι διατηρεί δικαίωμα επεμβάσεως».
«Η εν Κύπρω κατάστασις ελέγχεται πλήρως»
Τις αμέσως επόμενες ημέρες η ΚΥΠ μεταφέρει την εικόνα πως η νέα κυβέρνηση του Νίκου Σαμψών ελέγχει πια πλήρως την κατάσταση στη Νήσο. Γράφει: «Η εν Κύπρω κατάστασις ελέγχεται πλήρως υπό της Ε/Φ. Εις άπαντα τα χωρία της Νήσου ωπλισμένοι πολίται ητήσαντο την παρουσίασίν των εις στρατιωτικά τμήματα προς παράδοσιν του οπλισμού των. Ωσαύτως εις την περιοχήν Πάφου ένοπλοι παρακρατικοί του Μακαρίου παρεδόθησαν εις τα στρατιωτικάς αρχάς κατά μάζας. Ουδεμία οργανωμένη αντίστασις αναμένεται πλην μεμονωμένων περιπτώσεων».
Ταυτόχρονα, καταγράφονται οι κινήσεις του Μακαρίου οι οποίες έχουν γίνει γνωστές «εξ ανακρίσεων». Κατευθυνόμενος σε φιλικό του σπίτι για να ανεφοδιαστεί, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος φέρεται να δηλώνει πως θα κατευθυνθεί «προς τα βουνά» και σύμφωνα με τις μεταδόσεις του BBC από αγγλικές βάσεις μετέβη αεροπορικώς «πιθανώς εις την Ν. Υόρκην». Πράγματι, ο Μακάριος βρέθηκε στις 19 Ιουλίου στη Νέα Υόρκη όπου συμμετείχε στη Σύσκεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καταγγέλλοντας τη χούντα για την εισβολή στην Κύπρο. Στην ομιλία του ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Ήτο η Κυπριακή Κυβέρνησις, η οποία προσεκάλεσε τους Έλληνας αξιωματικούς διά να επανδρώσουν την Εθνική Φρουράν. Λυπούμαι να είπω, ότι ήτο σφάλμα μου να δώσω εις αυτούς τόση εμπιστοσύνην. Κατεχράσθησαν αυτήν την εμπιστοσύνην και αντί να βοηθήσουν εις την προστασίαν της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της νήσου, αυτοί οι ίδιοι κατέστησαν επιδρομείς. (…) Οι Τούρκοι της Κύπρου επηρεάζονται επίσης. Το πραξικόπημα της Ελληνικής Χούντας είναι μία εισβολή και εκ των συνεπειών της θα υποφέρη όλος ο λαός της Κύπρου, αμφότεροι Έλληνες και Τούρκοι»
Στις 17 και 18 Ιουλίου, τα Δελτία επίσης καταγράφουν και τη διεθνή αντίδραση στο πραξικόπημα. Η ΕΣΣΔ το καταδικάζει και ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ, δηλώνει ότι η πολιτική των ΗΠΑ παραμένει «η υποστήριξις της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητος της Κύπρου». Ο αραβικός Τύπος υποστηρίζει τον Μακάριο και καταδικάζει επίσης το πραξικόπημα για το οποίο αναφέρει ότι «είναι έργον της Ελληνικής και Αμερικανικής Κυβερνήσεως, ίνα καταστήσουν την νήσον βάσιν του ΝΑΤΟ».
Η στάση της Τουρκίας πριν την εισβολή
«Ο Μακάριος ευρίσκεται εν ζωή. Τούτο αποτελεί σοβαρόν παράγοντα διά την αποσαφήνισιν της καταστάσεως». Αυτή είναι η απάντηση, σύμφωνα με την ΚΥΠ, του Τούρκου πρωθυπουργού Ετζεβίτ, στην ερώτηση εάν η Τουρκία θα ανεχθεί την κατάσταση που διαμορφώνεται στο νησί. Στην τουρκική εφημερίδα «Γκιουνάιντιν» και σε άρθρο με τίτλο «Η Τουρκία ζημιώνεται από τους φίλους, όχι από τους εχθρούς της», αναφέρεται ότι Αμερικανοί και Βρετανοί εμποδίζουν την τουρκική επέμβαση στο νησί. Η ΚΥΠ σχολιάζει ότι η Τουρκία προσπαθεί να κερδίσει χρόνο μέχρι να αποσαφηνιστεί η κατάσταση και να γίνουν γνωστές οι στάσεις των άλλων χωρών. «Εκ παραλλήλου δε προετοιμάζει, ως συνήθως και την κοινήν γνώμην διά κάθε ανάλογιν έκβασιν».
Στο Δελτίο της 19ης Ιουλίου, μία ημέρα πριν από την εισβολή, το κλίμα που μεταφέρεται φανερώνει την ύποπτη κινητικότητα των Τουρκοκυπρίων. Ο Τουρκοκύπριος στρατιωτικός διοικητής Λάρνακας δίνει διαταγές στις Μονάδες του που αποκαλύπτουν προετοιμασία για επιχειρησιακή δράση. «Εδόθη εντολή ετοιμότητας δι’ άμυναν», αναφέρει η ΚΥΠ. Εν τω μεταξύ, οικογένειες Βρετανών μετακινούνται προς τη βάση του Ακρωτηρίου. Η ΚΥΠ αναφέρει: «Εκτιμάται ότι οικειοθελώς μετεκινήθησαν αι οικογένειαι, άνευ γενικού μέτρου και γενικής μετακίνησης αυτών».
Το τελευταίο Δελτίο πριν από την εισβολή κλείνει ως εξής: «Συνεχίζεται η προπαρασκευή των αποβατικών δυνάμεων τόσον δια την εκτέλεσιν προγράμματος εκπαιδεύσεως όσον και ετοιμότητος δι’ ανάληψιν πολεμικής αποστολής κατά Κύπρου».
Τις ημέρες ανάμεσα στον πραξικόπημα και την εισβολή, η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών καταγράφει, ως φαίνεται, με ακρίβεια τις κινήσεις της τουρκικής πλευράς και σκιαγραφεί την πολεμική προετοιμασία. Οπως επισημαίνει ο καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου «οι προειδοποιήσεις της αγνοήθηκαν από το καθεστώς (της χούντας)».
Η εισβολή για την ΚΥΠ
Το πρώτο Δελτίο μετά την εισβολή στις 20 Ιουλίου συντάσσεται με ημερομηνία 23/7. Τα γεγονότα είναι καταιγιστικά και οποιαδήποτε επικαιροποίηση σύντομα καθίσταται ξεπερασμένη. Η Τουρκία εισβάλλει στην Κύπρο και η Ιστορία έχει καθαρογράψει πια τις συνέπειες, μέχρι και σήμερα, της πληγής που άνοιξε με το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου.
Στα πρώτα Δελτία μετά την εισβολή καταγράφονται πολεμικά συμβάντα και ανάμεσα στις θολές γραμμές του εγγράφου διακρίνονται οι πρώτοι εκτοπισμοί. Στις 14 Αυγούστου πραγματοποιείται η δεύτερη επιχείρηση Αττίλας ΙΙ που θα ολοκληρωνόταν τρεις ημέρες μετά. Στο τελευταίο αποχαρακτηρισμένο Δελτίο που δίνεται στη δημοσιότητα, με ημερομηνία 31 Αυγούστου, η ΚΥΠ καταθέτει: «Τα ανωτέρω στοιχεία καταδεικνύουν το μέγεθος της καταστροφής και του αφανισμού των Ελληνοκυπρίων εκ των ελληνικών περιοχών εις ας πρόκειται να εγκατασταθούν Τουρκοκύπριοι προερχόμενοι εξ ετέρων τοποθεσιών της νήσου».
