Του Γιάννη Ιωάννου
Με το σκηνικό επί του πεδίου των μαχών να ξεπερνά τις δεκαπέντε ημέρες, τις εικόνες με βομβαρδισμούς νοσοκομείων στη Μαριούπολη να σοκάρουν την παγκόσμια κοινή γνώμη και την έκβαση να μοιάζει ως το τέλειο αδιέξοδο (stalemate), ο πόλεμος στην Ουκρανία λαμβάνει πλέον διαστάσεις που κανείς δεν ανέμενε –με πρώτη την Ρωσία του Πούτιν που υπολόγιζε, σε στρατηγικό επίπεδο, σε μια γρήγορη νίκη 3-4 ημερών. Η πρώτη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ουκρανίας και Ρωσίας, Βικτόρ Κουλέμπα και Σεργκέι Λαβρόφ, στην Αττάλεια της Τουρκίας μετά την έναρξη του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου αυτό, εξάλλου, καταδεικνύει: Την κόπωση. Τόσο των επιτεθέμενων Ρώσων όσο και των αμυνόμενων Ουκρανών. Υπενθυμίζοντας πως ο δρόμος προς μιας διπλωματική επίλυση του Ουκρανικού, αρχής γενομένης από μια συμφωνία γενικής εκεχειρίας, εκτός από μακρύς εμπεριέχει σκληρά κι αβάσταχτα διλήμματα για κάθε εμπλεκόμενο. Την Ρωσία του Πούτιν, την Ουκρανία του Ζελένσκι, τη Δύση και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η αντιπροσωπεία του Ρώσου ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ σε συνάντηση με τον Τούρκο ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Ανασύνταξη δυνάμεων
Όπως σε κάθε σύγκρουση που δεν υπάρχει αποφαστική έκβαση στα πρώτα 24ωρα, έτσι και τώρα η πρώτη συνάντηση των δύο ΥΠΕΞ επί τουρκικού εδάφους σηματοδοτεί στη κάθε πλευρά να ανασυντάξει τις δυνάμεις της, επί του πεδίου, όσο τόσο οι μάχες μαίνονται όσο και τα κανάλια της διεθνούς διπλωματίας παραμένουν ανοικτά. Η συνάντηση της Αττάλειας οδήγησε σε μικρές «συμφωνίες» για την αποφυγή της κόπωσης του πολέμου (war fatigue), της εκκένωσης αμάχων επί των ανθρωπιστικών διαδρόμων και της ανταλλαγής αιχμαλώτων (ή της ταφής των νεκρών) ωστόσο επουδενί δεν πρέπει να ιδωθεί ως κάτι εκτός του πλαισίου της απαρχής μιας σκληρής διελκυνστίδας –σε διπλωματικό επίπεδο- για περαιτέρω συνομιλίες. Κοινώς δεν επιλύει το Ουκρανικό αλλά βάζει, σε ράγες, τις προϋποθέσεις για μια εκεχειρία –αρχικά. Η ανασύνταξη δυνάμεων συνήθως δείχνει τόσο προς την κατεύθυνση ενός νέου γύρου σκληρών συγκρούσεων όσο και προς την κατεύθυνση της ρευστοποίησης ενός πολέμου και της επανόδου του σε στατική –ανά μέτωπα- σύγκρουση. Ως εκ τούτου η ρωσική επιθετικότητα, με φόντο κυρίως την Μαριούπολη, έδειξε χαρακτηριστικά «Συρίας» και «Τσετσενίας» τις τελευταίες 72 ώρες με φόντο χτυπήματα των ρωσικών ένοπλων δυνάμεων σε κτίρια κοινής ωφέλειας (πανεπιστήμια, σχολεία, νοσοκομεία, κοκ) που καταδεικνύουν και την προσπάθεια της Μόσχας, σε τακτικό επίπεδο, να κάμψει την αντίσταση των Ουκρανών.
H πρόοδος, στρατιωτικά, της Ρωσίας παραμένει στη land-bridge της Κριμαίας και σε μια –θεωρητικά- κύκλωση του Κιέβου. Μια κίνηση προς την Οδησσό –ύστατο σημείο δυτικά της Μαύρης Θάλασσας- σημαίνει πως ο πόλεμος θα κλιμακωθεί. Τα κέρδη Ρωσίας στο «νότιο μέτωπο» -συμπεριλαμβανομένων σημαντικών λιμανιών- θεωρούνται δεδομένα.
Διλήμματα για όλους
Από την συνέντευξη Τύπου στο Φόρουμ της Αττάλειας Κουλέμπα και Λαβρόφ κατέδειξαν τα σοβαρά διλήμματα που κάθε πλευρά αντιμετωπίζει λόγω του πολέμου στην Ουκρανία:
• Για το Κίεβο και την κυβέρνηση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι το δίλημμα ενός οδυνηρού συμβιβασμού είναι το μεγαλύτερο. Ο Ουκρανός Πρόεδρος ηγείται μιας επιτυχούς αντίστασης που πηγαίνει ωστόσο μακρύτερα από την απώλεια της Κριμαίας και των ανατολικών επαρχιών την περίοδο 2014-2015. Θα κληθεί συνεπώς να διαπραγματευτεί –ίσως κι erga omnes- ένα σενάριο δέσμευσης για μη είσοδο στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και μείωση των στρατιωτικών του δυνάμεων, σε μικρότερα δραματικά ποσοστά, από την τρέχουσα δύναμη (250.000+). Ο Ζελένσκι, αν ο πόλεμος επιμείνει και δη στο Κίεβο, θα κληθεί να προχωρήσει σε συμβιβασμό –που δεν εγγυάται την πολιτική του επιβιωσιμότητα.
• Για τη Μόσχα και τον Βλαντίμιρ Πούτιν ο πόλεμος δεν έχει χαθεί σε τακτικό επίπεδο αλλά έχει χαθεί σε διεθνές, επικοινωνιακά και διπλωματικά. Με το κόστος τόσο σε απώλειες όσο και σε απομόνωση –οικονομική και πολιτική- να μεταφέρει τον πόλεμο στο εσωτερικό του και στο μέλλον της ρωσικής οικονομίας σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο καθίσταται σαφές πως και η ρωσική πλευρά θα προβεί σε συμβιβασμούς. Εξού και η μεταστροφή στη ρητορική από απομάκρυνση του Ζελένσκι από την εξουσία και αποστρατικοποίηση της Ουκρανίας (έναντι πχ, προσφάτως, μιας φόρμουλας διατήρησης στρατού της τάξης των 60 χιλ). Αυτό που μένει να φανεί είναι αν η επιμονή του Πούτιν https://www.kathimerini.com.cy/gr/kosmos/i-epimoni-poytin-gia-tin-oykrania για την Ουκρανία, περνάει μέσα από το Κίεβο
• Για την ΕΕ και τις ΗΠΑ το σενάριο ενός παρατεταμένου πολέμου στην Ουκρανία κι ενός ολικού reset στις σχέσεις με την Μόσχα εμπεριέχει πολιτικό και οικονομικό κόστος σε μια διπλωματική κρίση που ίσως διαρκέσει για πολλά χρόνια –στο πιο αισιόδοξο σενάριο, με ισχυρά μάλιστα προηγούμενα αν η Ρωσία του Πούτιν κατορθώσει να «καταλύσει» την Ουκρανία. Για τις Βρυξέλλες, πέραν της ασφάλειας κρατών όπως η Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής, ένα ρεύμα, τους επόμενους μήνες, 5-6 εκατ. Ουκρανών προσφύγων θα αποτελέσει την μεγαλύτερη πρόκληση μεταπολεμικά. Συνεπώς το ρίσκο για την Δύση βρίσκεται μεταξύ της περαιτέρω κατατριβής της Ρωσίας στον πόλεμο κι ενός σεναρίου κλιμάκωσης που θα έφερνε, με κάποιο τρόπο, ΝΑΤΟ και Ρωσία σε τροχιά ευθείας σύγκρουσης. Υπό αυτό το βάρος πρέπει να αναμένονται, εκ μέρους της Δύσης και της ΕΕ, μια εναλλαγή στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία και πιέσεων στο Κίεβο για εύρεση συμβιβαστικής φόρμουλας συνομιλιών
Τι να αναμένουμε
«Πόλεμος Πατήρ Πάντων» έλεγε ο Ηράκλειτος και αυτό που πρέπει να αναμένουμε στην Ουκρανία, τις επόμενες ημέρες, είναι μια σκληρή επανάληψη των εχθροπραξιών. Ο Λαβρόφ άφησε ξεκάθαρα να εννοηθεί πως «το φορμάτ της Λευκορωσίας» αναγνωρίζεται ως φόρμουλα συνομιλιών για εκεχειρία μεταξύ Κιέβου και Μόσχας προσθέτοντας πως μια συνάντηση Ζελένσκι-Πούτιν δεν πρέπει να αποφευχθεί. Ο κυνισμός ωστόσο της μη παραδοχής για εισβολή στην Ουκρανία και η αντίληψη του Κιέβου για μη παραχώρηση σπιθαμής εδάφους συνηγορούν πως ένα κακό σενάριο ίσως καραδοκεί για την συνέχεια και θα μοιάζει με αυτό του:
• Ολοκληρωτικού πολέμου με ανυπολόγιστη καταστροφή σε ανθρωπιστικό επίπεδο.
• Ενός frozen-conflict –μετά από συμβιβασμό- με χαρακτηριστικά ουκρανικής αντίστασης (insurgency) για πολλούς μήνες μετά την επιβολή ρωσικών de facto δεδομένων σε περιοχές της ουκρανικής επικράτειας.
• Μιας αναμέτρησης –δια αντιπροσώπων- Δύσης-Ρωσίας (proxy war) που θα διαρκέσει για χρόνια όπως η σύγκρουση στο Αφγανιστάν ή ο πόλεμος στη Συρία.
Η Οδησσός και το Κίεβο θα μας απαντήσουν. Και σύντομα.
