Πέτρος Παπακωνσταντίνου
Στους επτά μήνες που μεσολάβησαν από την προέλαση του ουκρανικού στρατού στη Χερσώνα, το μέτωπο του πολέμου παρέμενε λίγο-πολύ στάσιμο. Η χειμερινή επίθεση των Ρώσων στις ανατολικές περιοχές του Ντονμπάς βασικά απέτυχε και τα πολύ περιορισμένα κέρδη, με κυριότερο την άλωση του Μπαχμούτ, δεν άλλαξαν τη μεγάλη εικόνα.
Ωστόσο την περασμένη εβδομάδα ο ιστορικός χρόνος επιταχύνθηκε αλματωδώς. Την Κυριακή ξεκίνησε, σύμφωνα με αναφορές Αμερικανών αξιωματούχων, η από καιρό αναμενόμενη ουκρανική αντεπίθεση, αν και το Κίεβο επιμένει για ευνόητους λόγους να την καλύπτει, όσο γίνεται, με πέπλο μυστικότητας.
Δύο ημέρες αργότερα, κατέρρευσε το πελώριο υδροηλεκτρικό φράγμα του Δνείπερου στη Νόβα Καχόβκα, προκαλώντας τη μεγαλύτερη οικολογική και οικονομική καταστροφή στην περιοχή ύστερα από το πυρηνικό ατύχημα του 1986 στο Τσερνόμπιλ. Μια εξέλιξη που μας προϊδεάζει για ένα άγριο καλοκαίρι, με την αποφασιστική σύγκρουση, που θα κρίνει το μέλλον της Ουκρανίας, της Ρωσίας και της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας, να φτάνει στα άκρα.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι υποστήριξε ότι οι Ρώσοι ανατίναξαν το φράγμα για να εμποδίσουν την ουκρανική αντεπίθεση, κάνοντας λόγο για έγκλημα πολέμου. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, ενώ ισχυρά κράτη της Συμμαχίας εξέφρασαν, σε πιο επιφυλακτικούς τόνους, υποψίες για ρωσικό δάκτυλο.
Και μόνο η χρονική σύμπτωση της καταστροφής με την έναρξη της ουκρανικής αντεπίθεσης καθιστά εύλογη την υπόθεση ότι οι Ρώσοι θέλησαν να ασφαλίσουν χωρίς απώλειες ένα μεγάλο κομμάτι του μετώπου. Επειτα, το εν λόγω φράγμα σχεδιάστηκε επί Στάλιν και ολοκληρώθηκε επί Χρουστσόφ με προδιαγραφές ώστε να αντέξει ακόμη και σε πυρηνική επίθεση. Επομένως, θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να ανατιναχθεί χωρίς την πυροδότηση ισχυρότατων εκρηκτικών στο εσωτερικό του υδροηλεκτρικού σταθμού, τον οποίο ήλεγχαν μέχρι την περασμένη Τρίτη οι Ρώσοι. Την εκδοχή αυτή ενίσχυσαν δορυφορικές εικόνες των Αμερικανών και σεισμογραφικές αναλύσεις των Νορβηγών, που πιστοποιούν μεγάλη έκρηξη στην περιοχή του φράγματος την ώρα της κατάρρευσης.
Το πρόσφατο παρελθόν, όμως, επιβάλλει μια κάποια περίσκεψη. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, αξιωματούχοι και μέσα ενημέρωσης της Δύσης βιάστηκαν να ενοχοποιήσουν τη Ρωσία για το σαμποτάζ στους αγωγούς Nord Stream 2, στη Βαλτική. Ωστόσο την περασμένη Τρίτη η Washington Post ανέφερε ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες γνώριζαν, ήδη από τον Ιούνιο του 2022, ουκρανικό σχέδιο για ανατίναξη του Nord Stream 2 από εξαμελή ομάδα κομάντος.
Ποιος ωφελείται;
Το κλασικό ερώτημα του Κικέρωνα «cui bono?» (ποιος ωφελείται;) επιδέχεται εν προκειμένω περισσότερες από μία απαντήσεις. Οπως ανέφερε την Πέμπτη ο Ουκρανός κυβερνήτης της Χερσώνας, το 68% των εδαφών που πλημμύρισαν βρίσκεται στην υπό ρωσικό έλεγχο ανατολική όχθη του Δνείπερου και μόνο το 32% στην απέναντι, ουκρανική περιοχή – κάτι απολύτως αναμενόμενο, καθώς η κλίση του εδάφους είναι κατηφορική προς τη ρωσική πλευρά.
AP Photo
Μία ημέρα νωρίτερα, Ουκρανός αξιωματικός είχε δηλώσει στο CNN ότι πολλοί Ρώσοι στρατιώτες παρασύρθηκαν από την πλημμυρίδα και πνίγηκαν. Επιπλέον, οι συνέπειες της καταστροφής θα είναι βαρύτατες για την Κριμαία, που προσαρτήθηκε από τη Ρωσία το 2014 και εξασφάλιζε το 85% των αναγκών της σε υδροδότηση από το εν λόγω φράγμα. Τέλος, το πέρασμα του Δνείπερου στην περιοχή της Χερσώνας είναι η πιο επικίνδυνη, για τους Ουκρανούς, διαδρομή στο πλαίσιο της υπό εξέλιξη αντεπίθεσης, απόδειξη ότι στους επτά μήνες μετά την ανακατάληψη της πόλης δεν κατάφεραν να περάσουν απέναντι.
Με βάση τα παραπάνω, αξιωματούχοι και σχολιαστές στη Μόσχα υποστήριζαν ότι ήταν οι Ουκρανοί εκείνοι που ανατίναξαν το φράγμα για να προκαλέσουν αναστάτωση στον ρωσικό στρατό και να ασφαλίσουν τα νώτα τους στη Χερσώνα, ώστε να απελευθερώσουν δυνάμεις που θα ενισχύσουν το βορειότερο μέτωπο της Ζαπορίζια. Εκεί, δηλαδή, όπου φαίνεται ότι συγκεντρώνεται αυτές τις ώρες η κύρια ορμή της ουκρανικής αντεπίθεσης, με τη φιλοδοξία να κοπούν στα δύο οι ρωσικές δυνάμεις και να ανοίξουν δύο διάδρομοι, ένας που θα φτάνει μέχρι τη Μαριούπολη και το Μπερντιάνσκ, στην Αζοφική Θάλασσα, κι ένας που θα προσεγγίζει τη χερσόνησο της Κριμαίας.
Το ενδεχόμενο να προχωρήσουν οι Ουκρανοί σε τακτική «πλημμυρισμένης γης» ώστε να αντιμετωπίσουν έναν αριθμητικά υπέρτερο εισβολέα, δεν θα ήταν ούτε παράλογο ούτε επιλήψιμο. Το έκαναν οι Κινέζοι εναντίον των Γιαπωνέζων και οι Σοβιετικοί εναντίον των Γερμανών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Στάλιν δεν δίστασε να ανατινάξει το τεράστιο φράγμα της Ζαπορίζια. Σε μικρότερη κλίμακα, η τακτική της ελεγχόμενης πλημμύρας εφαρμόστηκε σε αυτό τον πόλεμο τόσο από τους Ουκρανούς, στη μάχη του Κιέβου, όσο και από τους Ρώσους σε κανάλια της νότιας Ουκρανίας, όπως αποκάλυψε ρεπορτάζ της γαλλικής Le Monde.
Ενδιαφέρον έχει και το ρεπορτάζ της κάθε άλλο παρά φιλορωσικής Washington Post την περασμένη Τρίτη: «Τα αίτια της διάρρηξης του φράγματος παραμένουν ασαφή. Σε μία περίπτωση, καθώς οι ουκρανικές δυνάμεις σχεδίαζαν την αντεπίθεσή τους στη Χερσώνα, επιχείρησαν δοκιμαστικό πλήγμα με αμερικανικούς πυραύλους HIMARS, προκαλώντας τρεις τρύπες σε υδατοφράκτη του φράγματος Νόβα Καχόβκα. Ο υποστράτηγος Αντρέι Κοβαλτσούκ, ο οποίος διηύθυνε την επίθεση στη Χερσώνα, είπε στην εφημερίδα μας περί τα τέλη της περασμένης χρονιάς ότι ο σκοπός ήταν να διαπιστωθεί αν θα μπορούσαν να ανυψώσουν με ελεγχόμενο τρόπο τη στάθμη του Δνείπερου, ώστε να φράξουν τα περάσματα του αντιπάλου χωρίς να πλημμυρίσουν τα γειτονικά χωριά».
Αρκετοί ειδικοί που μίλησαν σε διεθνή μέσα δεν απέκλειαν και το ενδεχόμενο της μη σκόπιμης καταστροφής. Δορυφορικές φωτογραφίες έδειχναν ότι το φράγμα είχε υποστεί ζημιές, εν μέρει λόγω ελλιπούς συντήρησης, εν μέρει λόγω βομβαρδισμών που δέχθηκε στη διάρκεια του πολέμου, ενώ το τελευταίο διάστημα η στάθμη του ποταμού είχε ανέβει επικίνδυνα, καθιστώντας το περισσότερο ευάλωτο. Αν προσθέσει κάποιος την ενδεχόμενη δευτερογενή πυροδότηση ναρκών από ατύχημα, το σενάριο της «τέλειας καταιγίδας» δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Τα νέα μέτωπα
Σε κάθε περίπτωση, η τεράστιας έκτασης καταστροφή στη Χερσώνα (την Πέμπτη είχαν πλημμυρίσει, σύμφωνα με τις ουκρανικές αρχές, περίπου 600 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με το ύψος του νερού να φτάνει κατά μέσον όρο τα 5,6 μέτρα) επιδρά καταλυτικά στον χάρτη των επιχειρήσεων. Εδώ και λίγες ημέρες, σφοδρές συγκρούσεις διεξάγονται στα μέτωπα της Ζαπορίζια και του Ντονμπάς. Ενισχυμένοι με τανκς Leopard, πυραύλους HIMARS και την αεράμυνα των Patriot, οι Ουκρανοί θα επιδιώξουν, στους πέντε μήνες που μένουν μέχρι τις φθινοπωρινές καταιγίδες, αποφασιστικά εδαφικά κέρδη ώστε να πεισθούν οι Δυτικοί πως τα χρήματα και τα όπλα που τους παρέχουν πιάνουν τόπο.
Iryna Rybakova via AP
Από την πλευρά τους, οι Ρώσοι είναι πολύ πιθανό να ρίξουν στη μάχη την πολεμική αεροπορία τους, που μέχρι τώρα έχει μείνει σχεδόν αδρανής και ανέπαφη (από τα 1.300 μαχητικά αεροπλάνα τους καταστράφηκαν «μόνο» 82). Το ρίσκο για τις δύο χώρες, όπως και προσωπικά για τους ηγέτες τους, τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ανεβαίνει κατακόρυφα, αλλά εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα, κανείς από τους δύο δεν φαίνεται να έχει εναλλακτική λύση.
