Ελισάβετ Κοτζιά
Όλα δείχνουν κανονικά στο Κίεβο, την όμορφη ουκρανική πρωτεύουσα με τις αρχοντικές λεωφόρους, την υποβλητική αρχιτεκτονική, τα καταπράσινα πάρκα. Οι κάτοικοι πάνε στη δουλειά, τα περισσότερα μαγαζιά είναι ανοιχτά, τα σχολεία ξεκίνησαν την 1η Σεπτεμβρίου. Τα δύο τουλάχιστον από τα τρία εκατομμύρια που το εγκατέλειψαν στη διάρκεια των αιματηρών ρωσοουκρανικών συγκρούσεων του περασμένου Μαρτίου επέστρεψαν. Τα ρωσικά τεθωρακισμένα αποχώρησαν, το μέτωπο μεταφέρθηκε 500-800 χιλιόμετρα νοτιoανατολικά, στη γραμμή Χερσώνα – Ζαπορίζια – Ντoνέτσκ.
Ξεκινήσαμε από τη Βαρσοβία με τρένο – ο μόνος τρόπος να εισέλθει κανείς στην εμπόλεμη χώρα. Προστέθηκα σε μια τριμελή ομάδα για ένα εντατικό διήμερο συμπαράστασης στην Ουκρανία, οργανωμένο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Δημοσίου Δικαίου (EPLO), στο επιστημονικό συμβούλιο του οποίου πρωτοστατεί ο Ιταλός πρώην πρωθυπουργός και εν ενεργεία πρόεδρος του Συνταγματικού Δικαστηρίου, Τζουλιάνο Αμάτο. Επικεφαλής της ομάδας ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Οργανισμού, ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών Σπύρος Φλογαΐτης· τα υπόλοιπα μέλη, οι ομότιμοι καθηγητές των Νομικών Σχολών Λισσαβώνας και Αθηνών Σερβούλο Κορέιρα και Γιάννης Δρόσος. Τα βαγόνια γεμάτα, κυρίως νέες γυναίκες, μικρά παιδιά και νεαρές κοπέλες. Ταξιδεύουμε όλη νύχτα κάνοντας τρεις στάσεις. Στις τετράκλινες κουκέτες τρώμε τα σάντουιτς που μας συμβούλευσαν να προμηθευτούμε από τη Βαρσοβία. Φτάνουμε ύστερα από 17 ώρες. Στις οκτώ το πρωί στην αποβάθρα οικογένειες περιμένουν τους δικούς τους με λουλούδια. Επιστρέφουν οριστικά ή για μια σύντομη επίσκεψη; (Σύμφωνα με στοιχεία του Ιταλού πρέσβη Πιερ Φραντσέσκο Ζάζο, από την ημέρα της εισβολής έφυγαν από την Ουκρανία των 40 εκατομμυρίων γύρω στα 10 εκατ. και σήμερα έχουν επιστρέψει τα 4 εκατ.)
Όλα δείχνουν κανονικά στο Κίεβο, όμως δεν είναι. Στην κεντρική πλατεία του Αγίου Μιχαήλ ξεχαρβαλωμένα στέκονται ρωσικά άρματα μάχης. Καμένοι σκελετοί, εξατμίσεις, καλώδια, μαζί με άρβυλα υπενθυμίζουν την αγριότητα των συμπλοκών που έγιναν 25 μόλις χιλιόμετρα μακριά και τέλειωσαν ύστερα από τριάντα μέρες ρωσικού σφυροκοπήματος και εκτέλεσης αμάχων. Ο ρωσικός στρατός απομακρύνθηκε από την πρωτεύουσα, ο πόλεμος όμως εξακολουθεί να ρίχνει πάνω της τη φοβερή σκιά του. Καθώς χαζεύουμε τους καλοντυμένους διαβάτες και τα ακριβά αμάξια του πλούσιου δυτικού Κιέβου, ακούμε τον παρατεταμένο ήχο σειρήνων. Όλοι συνεχίζουν στον δρόμο κανονικά… «Όταν στο μέτωπο εκτοξεύεται μια ρουκέτα που έχει κατεύθυνση προς το Κίεβο», μας εξηγούν οι συνοδοί, «τα υπερσύγχρονα όργανα συναγερμού προειδοποιούν. Ξέρουμε όμως πια πως η φονική ρουκέτα στοχεύει τη γραμμή σύγκρουσης και όχι την πόλη». Την επίσκεψή μας οργάνωσε ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου της Αεροπορίας Κιέβου και διευθυντής του βομβαρδισμένου κέντρου του EPLO στη Μαριούπολη, Γιούρι Βολοσίν, με τη συνεργάτιδα του Οργανισμού, καθηγήτρια ξένων γλωσσών Ντάρια Κίμπετς.
Ο ενδυματολογικός κώδικας των κυβερνητικών αξιωματούχων υποδηλώνει τον πόλεμο. Ο υπουργός Παιδείας Σέρχι Σκάρλετ μάς υποδέχεται φορώντας λευκό μπλουζάκι με το εθνόσημο της χώρας. Νωρίτερα, ο διευθυντής της ουκρανικής Διπλωματικής Ακαδημίας, Γενάντι Ναντολένκο, μας υποδέχτηκε με αντίστοιχο μαύρο μπλουζάκι. «Θα ξαναφτιάξουμε την Ουκρανία και ζητάμε τη βοήθειά σας για να χτίσουμε τους νέους θεσμούς που απαιτεί ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας. Θα αγωνιστούμε μέχρι τέλους για τη νίκη», λέει ο Σκάρλετ. Για μια στιγμή γίνεται συναισθηματικός: «Γράψτε, γράψτε τα όλα, πονάει η καρδιά και ο νους μας για όσα φρικτά ζήσαμε και ζούμε».
«Χθες αρχίσαμε να πολεμάμε για να απελευθερώσουμε τη Χερσώνα», τονίζει ο Ναντολένκο. «Τίποτα δεν θα μας σταματήσει. Ενωμένη σήμερα η Ουκρανία αντιστέκεται στο όνομα όλης της Ευρώπης». Καθώς με την επιβολή στρατιωτικού νόμου απαγορεύθηκαν όλα τα ρωσόφιλα κόμματα, δεξιά ή αριστερά, τόσο η κυβερνητική πλειοψηφία Ζελένσκι όσο και η αντιπολίτευση ομονοούν υπερψηφίζοντας μαζί όλους τους νόμους.
Από την πόλη απουσιάζουν γενικώς οι ξένοι. Το επιβλητικό συγκρότημα του μοναστηριού της Λαύρας είναι έρημο και στο εστιατόριο, όπου τρώμε νωρίς το βράδυ (από τις 11 η κυκλοφορία απαγορεύεται), είμαστε εντελώς μόνοι. Και στο ξενοδοχείο ελάχιστοι οι ένοικοι. Στις άκρες των δρόμων βλέπεις κάθε τόσο τους συμπαγείς σιδηρολοστούς από τα αντιαρματικά οδοφράγματα. Και τα άσπρα τσουβάλια άμμου που θα χρησιμοποιηθούν για κάλυψη αν γίνουν οδομαχίες. «Γιατί επιστρέψατε;» ρωτάμε την Ντάρια Κίμπετς. «Διότι χωνέψαμε πως έχουμε πόλεμο και πως θα ζήσουμε έτσι. Αλλοι προτιμούν το έξω και άλλοι την παρηγοριά του σπιτιού τους».
Ο Μανόλης Ανδρουλάκης
Πανταχού παρών ο επικεφαλής της ελληνικής πρεσβείας, επιτετραμμένος Μανόλης Ανδρουλάκης – ο τελευταίος δυτικός διπλωμάτης που αποχώρησε από τη Μαριούπολη, εγγυητής και της αποχώρησης πολυπληθούς ομάδας αποκλεισμένων στελεχών του ΟΟΣΑ, όταν στις 20 Μαΐου η πόλη έπεσε στα χέρια των Ρώσων. Μαζί με το περιορισμένο προσωπικό της πρεσβείας αγωνίζεται για τους ομογενείς, με τους οποίους η επαφή στα κατεχόμενα ολοένα δυσκολεύει, καθώς οι Ρώσοι τούς ανάγκασαν να ανταλλάξουν τα ουκρανικά τους κινητά με ρωσικά νούμερα. Το κύρος της ελληνικής πρεσβείας είναι υψηλό, όπως προκύπτει από τη συνάντησή μας με τον Ιταλό και τον Πορτογάλο πρέσβη.
Τη δεύτερη μέρα η ομάδα σπάει. Ο επικεφαλής μας επισκέπτεται τον πρόεδρο της Βουλής και τον αναπληρωτή διευθυντή του γραφείου του Ζελένσκι. Οι υπόλοιποι μεταβαίνουμε στα μαρτυρικά προάστια Μπούτσα, Χοστομέλ και Ιρπίν. Πέρασαν πέντε μήνες από τις άγριες μάχες και η ζωή έχει αποκατασταθεί. Τα σημάδια όμως των καταστροφών είναι φανερά. Περνάμε κοντά από την εκκλησία με τους τάφους των εκτελεσμένων Ουκρανών αμάχων. Φράχτες και γκαράζ σπιτιών γαζωμένα από σφαίρες. Μέσα στο καμένο ισόγειο κατεστραμμένης πολυκατοικίας, ανάμεσα στα τζάμια και τις στάχτες, παραδόξως στέκεται η βιτρίνα του σαλονιού. Κατοικίες χωρίς σκεπές δίπλα στο κουφάρι ενός τεράστιου εμπορικού κέντρου. Και στον προαστιακό μεγάλο κόμβο, τα σπλάχνα μιας γέφυρας που ανατίναξαν οι Ουκρανοί για να σταματήσουν τη ρωσική επέλαση. Με τα ακουστικά των smartphones στα αυτιά τους, με το καροτσάκι για τα ψώνια, με την εφημερίδα στο χέρι, νέοι, μεσήλικες και ηλικιωμένοι περιμένουν στη στάση του λεωφορείου. Θα μπορούσε να είναι μια συνηθισμένη μέρα, όμως δεν είναι. Πόσοι στρατιώτες πολεμούν στη γραμμή Χερσώνα – Ντονέτσκ; Φήμες μιλούν για 500.000 και πλέον. Πόσες οικογένειες αγωνιούν για τα νέα από το μέτωπο; Η ζωή τους γύρισε ανάποδα, θέλουν όμως να φαίνεται ομαλή. Στο Iρπίν ο νεαρός μπάρμαν με το σκουλαρίκι στ’ αυτί διόρθωσε τη σπασμένη τζαμαρία με νοβοπάν βαμμένο στα εθνικά χρώματα και σερβίρει τους καφέδες στα χάρτινα κυπελλάκια που του απέμειναν.
Πίσω, στο σχεδόν έρημο «Ιντερκοντινένταλ», φτιάχνουμε σάντουιτς για το ταξίδι της επιστροφής. Όλη νύχτα στο τρένο, αποβιβαζόμαστε το άλλο πρωί στη Βαρσοβία. Αμέσως νιώθουμε την αλλαγή στην ατμόσφαιρα. Πίσω μας αφήσαμε τους κατοίκους μιας χώρας που αγωνίζεται σφίγγοντας τα δόντια να διώξει τους εισβολείς της.
