Kathimerini.gr
Δημήτρης Αθηνάκης
Οταν σε ένα ιδιωτικό δείπνο, το 2002, η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε ερωτηθεί ποιο ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα της καριέρας της στην πρωθυπουργία της Βρετανίας, είχε απαντήσει: «Ο Τόνι Μπλερ και οι Νέοι Εργατικοί. Εξωθήσαμε τους αντιπάλους μας σε αλλαγή πλεύσης».
Οταν, πάλι, στην προεκλογική του καμπάνια για την ηγεσία των Εργατικών, το 2020, ο σερ Κιρ Στάρμερ αναγκάστηκε να τοποθετηθεί για τους προκατόχους του, δήλωσε: «Εχω τις δικές μου ιδέες, δεν χρειάζεται να αγκαλιάσω τον Τζέρεμι Κόρμπιν, ούτε τον Τόνι Μπλερ ή οποιονδήποτε άλλον για να πάρω μιαν απόφαση».
Απ’ ό,τι φαίνεται, ο δεύτερος μακροβιότερος πρωθυπουργός της Βρετανίας (εκλογικές νίκες το 1997, το 2001 και το 2005) επιστρέφει δριμύτερος στην ενεργό πολιτική δράση, προσώρας στο πλάι –ή στη σκιά– του ηγέτη των Εργατικών, που κάνει παν δυνατόν για να επιστρέψει το κόμμα του στην πρωθυπουργία έπειτα από τέσσερις διαδοχικές ήττες, το 2010, το 2015, το 2017 και το 2019. Οπως λένε οι New York Times, ο πρώην πρωθυπουργός έχει χάρισμα και επικοινωνιακές δεξιότητες που ο Κιρ Στάρμερ στερείται. Κατά τους Financial Times, «ο Στάρμερ στερείται το χάρισμα, τη σαφήνεια, τον ζήλο και τη βεβαιότητα του Μπλερ. Πάνω απ’ όλα, αποτυγχάνει να προκαλέσει τον ενθουσιασμό που δημιούργησε ο Μπλερ πριν έρθει στην εξουσία».
Η κληρονομιά και το όραμα του Τόνι Μπλερ
Ο Τόνι Μπλερ με Βρετανούς στρατιώτες στη Βασόρα του Ιράκ το 2003. Η εμπλοκή του στον πόλεμο του κόστισε πολιτικά. (©Associated Press)
Δεν είναι, όμως, μόνον αυτό. Η πρωθυπουργία του Τόνι Μπλερ διακρίθηκε από τη στροφή του κόμματός του προς το Κέντρο –οι… κακές γλώσσες, που απηχούν την αποστροφή της Θάτσερ, κάνουν λόγο για ξεκάθαρη στροφή στη Δεξιά–, με τον περίφημο «τρίτο δρόμο», όπως εκείνος είχε θεωρητικοποιηθεί από τον Αντονι Γκίντενς, σηματοδοτώντας τη νέα πορεία της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας προς το φιλελεύθερο κέντρο με υιοθέτηση συντηρητικότερων πολιτικών – χαρακτηριστικά παραδείγματα, πλην του Τόνι Μπλερ, ήταν οι Μάσιμο Ντ’ Αλέμα, Γκέρχαρντ Σρέντερ, Κώστας Σημίτης, αλλά, για κάποιους, και ο Μπιλ Κλίντον στις ΗΠΑ.
Στους Βρετανούς Εργατικούς, δε, η στροφή αυτή είχε ανασταλεί όταν ηγέτης τους ήταν ο πιο ριζοσπάστης Τζέρεμι Κόρμπιν, που ήταν επικεφαλής του κόμματος από το 2015 ώς το 2020. Εξ όσων συνάγεται ένθεν κι ένθεν του Ατλαντικού, η παρουσία του Τόνι Μπλερ υπέρ του κόμματός του στις επικείμενες βρετανικές εκλογές είναι ένα μήνυμα προς τους απογοητευμένους ψηφοφόρους των Συντηρητικών.
Οπως γράφουν οι Financial Times, «το όραμα (σ.σ. του Τόνι Μπλερ) είναι ένα ανανεωμένο κράτος που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις τεράστιων δυνάμεων αλλαγής. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία θα πρέπει να δημιουργηθούν από ιδιωτικά προγράμματα· μεταρρύθμιση για να σταματήσει ο τοπικός πληθυσμός να εμποδίζει τη βασική ενεργειακή ανάπτυξη· τα ατομικά δεδομένα υγείας πρέπει να συγκεντρωθούν για να βελτιωθούν τα αποτελέσματα· όλοι θα πρέπει να έχουν μια ενωμένη εθνική ψηφιακή ταυτότητα· εθνική προσπάθεια για την αντιμετώπιση των ευκαιριών και των προκλήσεων της τεχνητής νοημοσύνης. «Αν όλα αυτά ακούγονται λίγο οικεία, είναι επειδή οι ριζοσπάστες των Τόρις –πρώτος απ’ όλους ο πρώην υπεύθυνος στρατηγικής της Ντάουνινγκ Στριτ, Ντόμινικ Κάμινγκς– έχουν πει παρόμοια πράγματα. Τόσο ο Κάμινγκς όσο και ο Μπλερ δείχνουν ανυπόμονοι για τα όρια της ικανότητας δράσης του κράτους, την αποτυχία του να αξιοποιήσει τη δύναμη των δεδομένων και άλλες τεχνολογικές προόδους», λέει το δημοσίευμα.
Ο… ανήσυχος πρώην πρωθυπουργός και οι αμφιλεγόμενες συνεργασίες του
©The New York Times
Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι ο Τόνι Μπλερ, όλα αυτά τα χρόνια της πολιτικής του συνταξιοδότησης δεν έμεινε διόλου ανενεργός. Εχοντας διαπραγματευτεί ειρηνευτική συμφωνία για τη Βόρειο Ιρλανδία, μετά την ιστορική Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής (Good Friday Agreement) το 1998, που τερμάτισε τα 30 χρόνια των λεγόμενων «ταραχών» (troubles)· έχοντας επενδύσει στην υγεία και την παιδεία· έχοντας, ταυτόχρονα, δεχθεί μαζικά πυρά για την εμπλοκή στον πόλεμο του Ιράκ με τις ΗΠΑ, που του κόστισε την πρωθυπουργία, ο Τόνι Μπλερ είχε πολύ υλικό στις αποσκευές του, χρήσιμο για τις πολιτικές του παρεμβάσεις από το 2007 κι εντεύθεν. Μάλιστα, όταν η βασίλισσα Ελισάβετ τον είχε χρίσει ιππότη το 2022, οι μνήμες της συμμετοχής στον πόλεμο του Ιράκ είχαν σηκώσει κουρνιαχτό εναντίον του, με τη συγκέντρωση πάνω από ένα εκατ. υπογραφών εναντίον της βασιλικής απόφασης.
Με το Tony Blair Institute for Global Change, ο Βρετανός πρώην πρωθυπουργός είχε δημιουργήσει μιαν ομπρέλα για όλες του τις δραστηριότητες, οι οποίες, συχνά, έχουν χαρακτηριστεί τουλάχιστον αμφιλεγόμενες. Δύο από εκείνες που είχαν μαγνητίσει το πολιτικό –και μετα-πολιτικό– ενδιαφέρον ήταν, αφενός, οι συχνές του επισκέψεις στον τότε Λίβυο ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι, τις οποίες ο ίδιος, σε συνέντευξή του στου ΝΥΤ το 2011, είχε δικαιολογήσει ως εξής: «Ο Καντάφι προέβη σε καθοριστικά βήματα για να αλλάξει τη θέση της χώρας του. Επαψε να υποστηρίζει την τρομοκρατία, εγκατέλειψε το πυρηνικό και χημικό πρόγραμμα. Αυτό έκανε τον κόσμο πιο ασφαλή».
Αφετέρου, πριν από περίπου μία εβδομάδα, οι Sunday Times του Λονδίνου είχαν αποκαλύψει ότι το ινστιτούτο του Τόνι Μπλερ διατήρησε τις συμβουλευτικές και επαγγελματικές σχέσεις του με τη Σαουδική Αραβία ακόμα και μετά τη δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι – το δημοσίευμα έκανε λόγο για συναλλαγές πολλών εκατομμυρίων λιρών, ως αντάλλαγμα για τη βοήθεια, ήδη από το 2017, του ινστιτούτου του Βρετανού πρώην πρωθυπουργού στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού της Σαουδικής Αραβίας υπό την ηγεσία του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, στο πλαίσιο του μετασχηματιστικού προγράμματος Vision 2030. «Ο κ. Μπλερ υποστήριξε τότε και είναι ακόμη σθεναρά υπέρ της άποψης –όπως έχει πει δημόσια– ότι, ενώ η δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι ήταν ένα τρομερό έγκλημα που δεν έπρεπε ποτέ να είχε συμβεί, το πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής μεταρρύθμισης που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Σαουδική Αραβία έχει τεράστια και θετική σημασία για την περιοχή και τον κόσμο», ήταν η απάντηση του ινστιτούτου.
Και σαν μην έφταναν όλα αυτά, ο Τόνι Μπλερ φέρεται να εμπλέκεται σε συμβουλευτική και επικοινωνιακή υποστήριξη του πρώην ηγέτη του Καζακστάν, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, και του αυταρχικού καθεστώτος του. «Ο Ναρζαμπάγιεφ κάλεσε τον Μπλερ να τον συμβουλεύσει αφού οι δυνάμεις ασφαλείας του Καζακστάν σκότωσαν 14 άτομα κατά τη διάρκεια της αντικυβερνητικής εξέγερσης της χώρας τον Δεκέμβριο του 2011», όπως είχε γράψει ο Guardian.
Παράλληλα, όπως αποκαλύπτει ερευνητικό ρεπορτάζ του Τομ ΜακΤαγκ στο UnHerd για το ινστιτούτο του Βρετανού πρώην πρωθυπουργού, η οργάνωση απασχολεί περισσότερους από 800 υπαλλήλους διεθνώς (διαθέτει γραφεία σε Λονδίνο, Νέα Υόρκη, Σαν Φρανσίσκο, Αμπου Ντάμπι, Σιγκαπούρη και Ακρα) –κάποιοι εκ των οποίων λαμβάνουν 504.000 δολάρια τον χρόνο–, ενώ για το 2021 σημειώθηκαν έσοδα 81 εκατ. δολαρίων. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ινστιτούτο δεν χρεώνει τίποτα όταν συμβουλεύει αφρικανικές κυβερνήσεις.
Επιπλέον, το ίδιο ρεπορτάζ αναφέρει ότι «η επιρροή του είναι τέτοια, που οι υπουργοί, ακόμα και οι πρωθυπουργοί –συμπεριλαμβανομένου του Μπόρις Τζόνσον και της Λιζ Τρας– βρίσκονται σε τακτική επικοινωνία».
Η συνύπαρξη Στάρμερ – Μπλερ
Από αριστερά, Κιρ Στάρμερ, Τόνι Μπλερ και Γκόρντον Μπράουν, κατά την επίσημη ανακήρυξη του Καρόλου σε μονάρχη του Ηνωμένου Βασιλείου, το Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου 2022. (©Kirsty O’Connor/Pool via AP)
Πέραν όλων αυτών, όμως, το ζήτημα πλέον επικεντρώνεται στη συνύπαρξη των δύο ανδρών –του Κιρ Στάρμερ και του Τόνι Μπλερ– στους Εργατικούς. Από τη μια, υπάρχουν οι εμφανείς και σε προσωπικό επίπεδο ενδείξεις, που θέλουν τους δύο σερ να έχουν αναπτύξει ιδιαίτερη σχέση μεταξύ τους. Μάλιστα, όπως γράφουν οι ΝΥΤ, στον πρόσφατο εορτασμό των γενεθλίων του Τόνι Μπλερ σε εστιατόριο του Λονδίνου, ο Κιρ Στάρμερ έσπευσε να του ευχηθεί διά ζώσης.
Παράλληλα, τον περασμένο Ιούλιο, στις 18 του μηνός, Μπλερ και Στάρμερ εμφανίστηκαν μαζί σε εκδήλωση του Ινστιτούτου «Τόνι Μπλερ» για την Παγκόσμια Αλλαγή, που είχε διοργανωθεί με θέμα το μέλλον της Βρετανίας. «Ηταν σαν να ανακηρύχθηκε η αποστολική διαδοχή», είπε στους ΝΥΤ ο Τζον ΜακΤέρναν, πρώην σύμβουλος πολιτικής στρατηγικής του Τόνι Μπλερ, προσθέτοντας ότι «η χημεία μεταξύ των δύο ανδρών σε έκανε να νομίζεις ότι μιλούν πολύ και καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον».
Από την άλλη, όπως γράφει ο συντηρητικός Spectator, «οι πραγματικά φιλόδοξες “Πέντε Δράσεις για μια Καλύτερη Βρετανία” (σ.σ. ισχυρή οικονομία στους G7, πράσινη μετάβαση, νέο ΕΣΥ, ασφαλείς δρόμοι, ίσες ευκαιρίες για όλους και όλες) του σημερινού ηγέτη των Εργατικών υποδηλώνουν ότι έχει μια ιδιαίτερα αντι-μπλερ επιθυμία να αφήσει ένα μόνιμο και αποφασιστικό στίγμα. Υπάρχει σαφώς μια ένταση στην πολιτική του Στάρμερ μεταξύ συντηρητισμού και ριζοσπαστισμού».
Την ίδια στιγμή, ο Κιρ Στάρμερ έχει ήδη δηλώσει, πέραν της απόστασής του από τις ιδέες Μπλερ και Κόρμπιν, ότι «μπορεί να υπήρξαν στιγμές στο πρόσφατο παρελθόν όπου οι Εργατικοί φοβούνταν να μετέλθουν την ταξική ρητορική, αλλά αυτό δεν θα συμβεί στο Εργατικό Κόμμα υπό την ηγεσία μου». Αυτό, όπως γράφει η επίσης συντηρητική Telegraph, έχει πολλά στοιχεία έμμεσης κριτικής, καθώς ο Τόνι Μπλερ είχε κηρύξει το τέλος του ταξικού πολέμου δύο χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως πρωθυπουργού. «Ωστόσο, ο Στάρμερ θα πρέπει να το σκεφτεί καλά προτού παραμερίσει την κληρονομιά της πιο επιτυχημένης κυβέρνησης των Εργατικών. Αλλωστε, υπάρχουν εκείνοι που μιλούν για τις τάξεις και υπάρχουν εκείνοι που πραγματικά κάνουν κάτι γι’ αυτές».
Ταυτόχρονα, στις μεταξύ τους πολιτικές διαφορές εντάσσεται και η ξεκάθαρη θέση του Κιρ Στάρμερ ότι αποκλείει κάθε επιστροφή στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, την τελωνειακή ένωση και την ίδια την Ε.Ε., τη στιγμή που ο Τόνι Μπλερ έχει δηλώσει ανοικτά ότι «η Βρετανία θα επανενταχθεί στην Ε.Ε. στο μέλλον, καθώς οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η υποστήριξη για την επανένταξη αυξάνεται ολοένα και περισσότερο. Ο πρώην πρωθυπουργός είπε στο περιοδικό New Statesman ότι μια “μελλοντική γενιά” θα οδηγούσε το Ηνωμένο Βασίλειο ξανά στην Ενωση, ανατρέποντας το Brexit».
«Νομίζω ότι είναι καλύτερο να συνεχίσω να κάνω αυτό που κάνω»
©Associated Press
Οταν, πάντως, σε συνέντευξη που έδωσε στον Αντριου Μαρ του New Statesman, o Τόνι Μπλερ ρωτήθηκε εάν θα συμμετείχε σε μελλοντική κυβέρνηση των Εργατικών, εκείνος απάντησε: «Νομίζω ότι είναι καλύτερο να συνεχίσω να κάνω αυτό που κάνω. Είμαστε μια πολύ μεγάλη οργάνωση πλέον· δραστηριοποιούμαστε σε περισσότερες από 30 χώρες στον κόσμο με ομάδες ανθρώπων. Το ινστιτούτο μου θα συνεχίσει να προσπαθεί να προτείνει μια λογική ατζέντα πολιτικής. Νομίζω, εντούτοις, ότι αυτός είναι ίσως ο καλύτερος ρόλος για μένα».
Οπως έχει γράψει, πάντως, ο Ρόμπερτ Σρίμσλι στους Financial Times, «ο εκσυγχρονισμός του κράτους δεν είναι απλώς ένα προεκλογικό σύνθημα. Είναι το κλειδί για την επιτυχία τόσο του Στάρμερ όσο και του Ηνωμένου Βασιλείου και ο πρώην πρωθυπουργός έχει ισχυρές απόψεις για το τι είναι απαραίτητο. Ισως είναι καιρός να δώσουμε ακόμα μεγαλύτερη προσοχή στον Τόνι Μπλερ. Εχει αφήσει ανοικτές υποθέσεις με τη Βρετανία».
