The New York Times
Έπειτα από σχεδόν έξι εβδομάδες πολέμου στην Ουκρανία, «αρχίζω να αναρωτιέμαι εάν αυτή η διαμάχη είναι ο πρώτος πραγματικά παγκόσμιος πόλεμος», ένας πόλεμος περισσότερο παγκόσμιος από τους δύο που είχαν προηγηθεί, γράφει ο Τόμας Φρίντμαν στους Τάιμς της Νέας Υόρκης.
«Σε αυτόν τον πόλεμο, σχεδόν όλοι στον πλανήτη μπορούν είτε να παρακολουθήσουν τις μάχες με αρκετή λεπτομέρεια, είτε να συμμετάσχουν με κάποιο τρόπο, είτε να επηρεαστούν οικονομικά, ανεξάρτητα από το πού ζουν», συνεχίζει ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας, αναδεικνύοντας κάποιες από αυτές τις παγκόσμιες διαστάσεις της εν εξελίξει σύγκρουσης.
Ο ίδιος κάνει μάλιστα και ένα λογοπαίγνιο αποδίδοντας στο πόλεμο στην Ουκρανία το ακρωνύμιο WWW το οποίο στην προκειμένη περίπτωση ερμηνεύει ως «World War Wired», παραφράζοντας εκείνο το World Wide Web του Παγκόσμιου Ιστού.
Η μεγάλη μάχη μεταξύ δύο συστημάτων
Σύμφωνα με τον Τόμας Φρίντμαν, παράλληλα με τις μάχες που γίνονται στο έδαφος για τον έλεγχο της Ουκρανίας, διεξάγεται και μια «μεγάλη μάχη» («the big battle») ανάμεσα σε δύο κυρίαρχα πολιτικά συστήματα. Από τη μια πλευρά, βρίσκεται η βασισμένη στο κράτος δικαίου δημοκρατία της ελεύθερης αγοράς και από την άλλη η αυταρχική κλεπτοκρατία, συνεχίζει ο Αμερικανός δημοσιογράφος.
Ο πόλεμος αυτός απέχει ακόμη πολύ από το να τελειώσει, όπως αναγνωρίζει ο Φρίντμαν ο οποίος μάλιστα δέχεται ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν μπορεί τελικώς να βρει τον τρόπο και να επικρατήσει. Εάν ωστόσο ο Πούτιν ηττηθεί στο μέτωπο της Ουκρανίας, αυτή η ήττα του «θα μπορούσε να αποτελέσει ορόσημο στη διαμάχη μεταξύ δημοκρατικών και αντιδημοκρατικών συστημάτων». «Αξίζει να θυμηθούμε ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έβαλε τέλος στον φασισμό και ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έβαλε τέλος στον ορθόδοξο κομμουνισμό ακόμη και στην Κίνα. Έτσι, αυτό που συμβαίνει στους δρόμους του Κιέβου, της Μαριούπολης και της περιοχής του Ντονμπάς θα μπορούσε να επηρεάσει μακροπρόθεσμα τα πολιτικά συστήματα πολύ πέρα από την Ουκρανία», συνεχίζει ο Κρούγκμαν. Για αυτόν τον λόγο, και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες, όπως για παράδειγμα της Κίνας, παρακολουθούν πλέον πολύ προσεκτικά όσα γίνονται στη Ρωσία. «Βλέπουν τη ρωσική οικονομία να αποδυναμώνεται από τις κυρώσεις της Δύσης, χιλιάδες νέους σε ηλικία Ρώσους να φεύγουν για να ξεφύγουν από μια κυβέρνηση που τους αρνείται την πρόσβαση στο διαδίκτυο και σε αξιόπιστες ειδήσεις, και τον ανίκανο ρωσικό στρατό να μην μπορεί κατά τα φαινόμενα να συγκεντρώσει, μοιραστεί και διοχετεύσει ακριβείς πληροφορίες στην ηγεσία.»
Τότε και τώρα
Κατά τη διάρκεια του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, κανείς δεν είχε smartphone ή πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα μέσω των οποίων να μπορεί να παρακολουθεί και να συμμετέχει στον πόλεμο. Παράλληλα, ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού δεν είχε την ελευθερία να εκφράσει ανεξάρτητες απόψεις. Πολλοί από αυτούς που διέμεναν μακριά από τις εμπόλεμες ζώνες ήταν αγρότες και ήδη αρκετά φτωχοί ώστε να μην επηρεάζονται τόσο πολύ από τους δύο πρώτους παγκόσμιους πολέμους. Τότε, με άλλα λόγια, ακόμη δεν υπήρχαν οι γιγάντιες συνδεδεμένες, παγκοσμιοποιημένες και αστικοποιημένες κατώτερες και μεσαίες τάξεις του σημερινού κόσμου, όπως σημειώνει στην ανάλυσή του ο Τόμας Φρίντμαν.
Ωστόσο πλέον, όποιος έχει smartphone (και περίπου 3 με 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι εκτιμάται πως έχουν) μπορεί να δει τι συμβαίνει στην Ουκρανία και να εκφράσει απόψεις μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αν και μηχανισμοί λογοκρισίας εξακολουθούν να επιβάλλουν περιορισμούς σε διάφορες περιοχές της υφηλίου. Στον μετα-αποικιακό μας κόσμο κυβερνήσεις από σχεδόν κάθε χώρα μπορούν να ψηφίσουν για να καταδικάσουν ή να δικαιολογήσουν τη μία ή την άλλη πλευρά στην Ουκρανία μέσω της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, συνεχίζει ο Φρίντμαν.
Παράλληλα, όποιος έχει smartphone και πιστωτική κάρτα μπορεί να βοηθήσει αγνώστους στην Ουκρανία, μέσω της Airbnb, απλώς κάνοντας μια κράτηση για διανυκτέρευση στο σπίτι τους το οποίο όμως δεν θα επισκεφθεί. Έφηβοι από κάθε μέρος της γης μπορούν να δημιουργήσουν εφαρμογές στο Twitter για να παρακολουθούν Ρώσους ολιγάρχες και τα γιοτ τους. Ενώ και η κρυπτογραφημένη εφαρμογή ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων Telegram – που δημιουργήθηκε από δύο αδέλφια ρωσικής καταγωγής και πλέον τρέχει από το Ντουμπάι – «έχει αναδειχθεί ως το ιδανικό μέρος για αφιλτράριστες ενημερώσεις αναφορικά με τον πόλεμο τόσο για τους Ουκρανούς πρόσφυγες όσο και για τους όλο και πιο απομονωμένους Ρώσους».
Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση της Ουκρανίας μπόρεσε να αξιοποιήσει μια εντελώς νέα πηγή χρηματοδότησης – συγκεντρώνοντας κρυπτονομίσματα αξίας άνω των 70 εκατομμυρίων δολαρίων από άτομα σε όλο τον κόσμο μετά από έκκληση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για δωρεές. Και ο δισεκατομμυριούχος της Tesla, Έλον Μασκ, ενεργοποίησε τη δορυφορική ευρυζωνική υπηρεσία της εταιρείας του SpaceX στην Ουκρανία για να παρέχει internet υψηλής ταχύτητας, αφού του το ζήτησε ένας Ουκρανός υπουργός μέσω twitter.
Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον χώρο της λήψης δορυφορικών φωτογραφικών και εδρεύουν στις ΗΠΑ, όπως η Maxar Technologies, επιτρέπουν σε οποιονδήποτε να δει από το διάστημα εκατοντάδες απελπισμένους ανθρώπους που βρίσκονται στην ουρά για φαγητό έξω από ένα σούπερ μάρκετ στη Μαριούπολη — παρόλο που οι Ρώσοι έχουν την πόλη περικυκλωμένη στο έδαφος και έχουν απαγορεύσει την είσοδο στους δημοσιογράφους.
Παράλληλα, υπάρχουν και οι κυβερνοακτιβιστές που μπορούν να δώσουν τη δική τους μάχη από κάθε γωνιά της γης, με το αμερικανικό δίκτυο CNBC να επικαλείται τον λογαριασμό των «Anonymous» στο twitter, έναν λογαριασμό με πάνω από 7,9 εκατομμύρια ακολούθους, σύμφωνα με τον οποίο οι Anonymous διεξάγουν πια κυβερνοπόλεμο κατά της Ρωσίας του Πούτιν.
Είναι πολύ περισσότεροι λοιπόν εκείνοι πια που σε σύγκριση με το παρελθόν μπορούν να επηρεάσουν κάπως αυτόν τον εν εξελίξει πόλεμο. Ταυτόχρονα ωστόσο, είναι πολύ περισσότεροι και εκείνοι που επηρεάζονται από αυτόν.
Ρωσία και Ουκρανία είναι βασικοί προμηθευτές σιταριού και λιπασμάτων για τις αλυσίδες εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων που θρέφουν τον κόσμο, αλυσίδες που αυτός ο πόλεμος έχει διαταράξει. Ένας πόλεμος μεταξύ μόνο δύο χωρών στην Ευρώπη έχει εκτοξεύσει την τιμή των τροφίμων για Αιγύπτιους, Βραζιλιάνους, Ινδούς και Αφρικανούς, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο Τόμας Φρίντμαν.
Και επειδή η Ρωσία είναι ένας από τους μεγαλύτερους στον κόσμο εξαγωγείς φυσικού αερίου, αργού πετρελαίου και ντίζελ που χρησιμοποιούν οι αγρότες στα τρακτέρ τους, οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας περιορίζουν τις εξαγωγές της, προκαλώντας αύξηση των τιμών της από τη Μινεάπολη έως το Μεξικό και τη Βομβάη, αναγκάζοντας τους αγρότες ακόμη και σε χώρες μακρινές όπως είναι η Αργεντινή να επιφέρουν αλλαγές στην παραγωγή τους, υπονομεύοντας έτσι τις εξαγωγές και αυξάνοντας περαιτέρω τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων.
Ο Τόμας Φρίντμαν αναφέρεται ωστόσο και σε μια άλλη διάσταση της παγκοσμιοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον βραβευμένο με Πούλιτζερ δημοσιογράφο των New York Times, ο Πούτιν είχε βάλει στην άκρη πάνω από 600 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρυσό, ξένα κρατικά ομόλογα και ξένο νόμισμα, για να έχει ένα μαξιλάρι αν του επιβάλλονταν κυρώσεις από τη Δύση, πλην όμως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των δισ. βρίσκεται στις τράπεζες δυτικών χωρών και της Κίνας.
Τραμπ, ΕΕ και καταθέσεις στο εξωτερικό
Σύμφωνα με το Atlantic Council GeoEconomics Center, τα έξι κράτη όπου φυλάσσονται τα περισσότερα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας σε συνάλλαγμα είναι: η Κίνα, η Γαλλία, η Ιαπωνία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ και η Βρετανία, ενώ ένα ποσοστό έχουν επίσης η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Όλες αυτές οι χώρες, της Κίνας εξαιρουμένης, έχουν πλέον παγώσει τα ρωσικά αποθέματα που διατηρούν, επομένως περίπου 330 δισεκατομμύρια δολάρια είναι απρόσιτα για τον Πούτιν, ενώ παράλληλα καταβάλλονται και προσπάθειες προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος ώστε να αξιοποιηθούν αυτά τα χρήματα για να πληρωθούν αποζημιώσεις για την ανοικοδόμηση των ουκρανικών κατοικιών, πολυκατοικιών, δρόμων και κυβερνητικών δομών που κατέστρεψε ο ρωσικός στρατός.
Για όλους αυτούς τους λόγους, όλοι αυτοί οι ηγέτες ανά την υφήλιο που έχουν παρασυρθεί προς κάποια εκδοχή του εμπνευσμένου από τον Πούτιν αυταρχικού καπιταλισμού ή της κλεπτοκρατίας θα πρέπει να ανησυχούν, αν και δεν θα εκτοπιστούν εύκολα ό,τι κι αν συμβεί στη Ρωσία.
Αυτά τα καθεστώτα χρησιμοποιούν κατά τρόπο επιδέξιο νέες τεχνολογίες επιτήρησης με στόχο τον έλεγχο των πολιτικών τους αντιπάλων, τον έλεγχο της ροής των πληροφοριών και την προς όφελός τους χειραγώγηση των πολιτικών και των κρατικών οικονομικών πόρων. Ο Τόμας Φρίντμαν αναφέρεται, πιο συγκεκριμένα, σε χώρες όπως είναι: η Τουρκία, η Μυανμάρ, η Κίνα, η Βόρεια Κορέα, το Περού, η Βραζιλία, οι Φιλιππίνες, η Ουγγαρία και αρκετά αραβικά κράτη.
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο των New York Times, ο Πούτιν ήλπιζε ότι μια δεύτερη θητεία Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ θα μπορούσε να μετατρέψει και την Αμερική σε μια εκδοχή αυτού του μοντέλου εξουσίας στρέφοντας την παγκόσμια ισορροπία προς πιο αυταρχικές κατευθύνσεις.
Μετά όμως ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η δημοκρατία της Ουκρανίας είναι αδύναμη και η χώρα είχε τα δικά της σοβαρά προβλήματα με τους ολιγάρχες και τη διαφθορά, όπως αναγνωρίζει ο Φρίντμαν, σύμφωνα με τον οποίο ωστόσο φιλοδοξία του Κιέβου δεν ήταν να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ αλλά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η «απειλή» της δημοκρατίας
Αυτό είναι που πραγματικά πυροδότησε αυτόν τον πόλεμο, συνεχίζει ο Αμερικανός αρθρογράφος. Ο Πούτιν δεν επρόκειτο ποτέ να αφήσει μια σλαβική Ουκρανία να καταστεί επιτυχημένη δημοκρατία εντός της ΕΕ δίπλα στην στάσιμη σλαβική ρωσική κλεπτοκρατία του. Η αντίθεση θα ήταν αφόρητη για αυτόν και για αυτό εκείνος προσπαθεί να διαγράψει την Ουκρανία.
Αλλά ο Πούτιν, καταλήγει ο Φρίντμαν, δεν είχε ιδέα σε τι κόσμο ζούσε, δεν είχε ιδέα για τις αδυναμίες του δικού του συστήματος, δεν είχε ιδέα πόσο ολόκληρος ο ελεύθερος δημοκρατικός κόσμος θα συμμετείχε στον αγώνα εναντίον του στην Ουκρανία, και καμία ιδέα, κυρίως, για το πόσοι άνθρωποι θα παρακολουθούσαν.
