Γράφει ο Παντελής Τσομπάνης
Φωτογραφίες: Περικλής Μεράκος
Eίχαμε αποβιβαστεί από το πούλμαν του αεροδρομίου πίσω από την Εθνική Βιβλιοθήκη και είχαμε την αίσθηση πως βρισκόμαστε σε ένα μέρος οικείο, παρόλο που το επισκεπτόμασταν για πρώτη φορά. Το γιατί συνέβη αυτό είναι κάτι που μας απαντήθηκεαπό την πόλη των Τιράνων τις επόμενες 48 ώρες. Οι πρώτες εικόνες της διαδρομής από το αεροδρόμιο μέχρι το κέντρο της πόλης περιλάμβαναν εργοτάξια, εντυπωσιακά πολλά ιδιωτικά ιατρεία, ίσως τα πιο ακριβά τζιπ που έχουμε δει στη ζωή μας, σαρδελοποιημένα λεωφορεία με γερμανικές επιγραφές, παρόμοια με της Θεσσαλονίκης, και μια διαολεμένη κίνηση. Μια διαδρομή που σε κανονικές συνθήκες θα διαρκούσε είκοσι λεπτά, κράτησε μία ώρα. Α, και η βροχή, επίσης κομμάτι της κανονικότητας των Τιράνων.
Σημείο μηδέν
Ο ήχος του μουεζίνη από το Ετχέμ Μπέη τζαμί διαγράφει μονομιάς τον θόρυβο από τα αυτοκίνητα, όμως όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην κεντρική πλατεία των Τιράνων. Η πρώτη φορά που αντικρίσαμε την πλατεία Σκεντέρμπεη ήταν πίσω στο 2015, στο τελευταίο επεισόδιο της τηλεοπτικής κωμωδίας Κάτω Παρτάλι, όπου μία εκ των πρωταγωνιστριών της σειράς πέφτει θύμα απαγωγής και ξυπνάει τρομαγμένη και έκπληκτη στη βάση του αγάλματος του εθνικού ήρωα της Αλβανίας, Γκιέργκι Καστριότι ή Σκεντέρμπεη. Αν δεν με απατά η μνήμη μου, ήταν η πρώτη φορά που ελληνική σειρά πραγματοποιούσε γυρίσματα στην Αλβανία.
Από το 2017 η πλατεία έχει πεζοδρομηθεί και αποτελεί τον μεγαλύτερο δημόσιο χώρο στη χερσόνησο των Βαλκανίων. Στο σημείο μηδέν της αλβανικής πρωτεύουσας, βρίσκεται το Παλάτι του Πολιτισμού. Όσο οι τουρίστες αγοράζουν από πλανόδιους ομπρέλες, κάποιοι υπάλληλοι της Όπερας αλλάζουν την αφίσα που κρέμεται ανάμεσα στις μαρμάρινες καμάρες. Απέναντι βρίσκεται το Εθνικό Μουσείο Ιστορίας, κλειστό για ανακαίνιση μέχρι το 2028. Το βλέμμα όμως πέφτει στο σοσιαλιστικής έμπνευσης μωσαϊκό της πρόσοψης, το οποίο αποτελείται από δεκατρείς φιγούρες – από τον Ιλλύριο πολεμιστή μέχρι τον παρτιζάνο του Χότζα.
Απέναντι διακρίνεται η Τράπεζα της Αλβανίας, ένα ρασιοναλιστικό κτίσμα των τελών της δεκαετίας του 1930, απότοκο της ιταλικής επιρροής στη βαλκανική χώρα. Κτίρια της φασιστικής αρχιτεκτονικής του ventennio εμφανίζονται κατά μήκος του βουλεβάρτου Dëshmorët e Kombit (Μάρτυρες του Έθνους), όπου στεγάζονται διάφορα κυβερνητικά κτίρια, ενώ άλλα έχουν πέσει θύματα αρχιτεκτονικών «εγκλημάτων», όπως το Εθνικό Θέατρο, το οποίο κατεδαφίστηκε το 2020, παρά τις μαζικές διαμαρτυρίες.
Εντός της ζώνης της πλατείας διακρίνεται η λιτή όψη του ορθόδοξου καθεδρικού ναού της Αναστάσεως. Χάρη στον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, ο οποίος είχε λόγο στα τελικά σχέδια, το κυκλικό σχήμα της εκκλησίας και η έλλειψη διαχωριστικών και τοίχων στο εσωτερικό της φανερώνουν έναν οικουμενικό χαρακτήρα για όλους τους πιστούς, με την αρχιτεκτονική του ενσάρκωση να υπενθυμίζει ότι η Εκκλησία μπορεί να είναι «ζωντανή, δημιουργική έκφραση της αιώνιας ευαγγελικής αλήθειας, που απευθύνεται σε όλους και δεν αποκλείει κανέναν», όπως έγραφε προ μηνών στην «Κ» ο Σταύρος Ζουμπουλάκης.
Από τον Χότζα στον Κανταρέ
Ρωτάμε διαρκώς· τόσο στις αλυσίδες καφέ που έχουν κατακλύσει το κέντρο και φτιάχνουν σαλέπι, όσο και στα μπουρεκάδικα της οδού Bardhok Biba, όπου οι γυναίκες ζυμώνουν και ψήνουν στον φούρνο στριφτάρια με τυρί, σπανάκι και κρέας. Εκεί καταφεύγουν στο διάλειμμά τους οι εργαζόμενοι και οι μαθητές από τα σχολεία και κάνουν ουρά για ένα ζεστό μπούρεκ, συνοδευόμενο από dhallë (αριάνι). Μας αναφέρουν ότι πρέπει να επισκεφτούμε το Bunkart 2, ένα πυρηνικό καταφύγιο από τα χιλιάδες που κατασκεύασε ο Ενβέρ Χότζα στη διάρκεια της κομμουνιστικής περιόδου (1945-1991). Σήμερα έχει αξιοποιηθεί ως μουσείο που αποκαλύπτει τις μεθόδους των οργάνων ασφαλείας απέναντι σε όσους είχαν πέσει σε δυσμένεια από το καθεστώς.
Οι δημοτικές αρχές των Τιράνων έχουν επενδύσει πολύ στον λεγόμενο «σκοτεινό» τουρισμό και αξιοποιούν το σκιώδες κομμάτι της Ιστορίας για να προσελκύσουν επισκέπτες, ώστε να αποκτήσουν μια εικόνα για όσα συνέβαιναν πίσω από τα κλειστά σύνορα της χώρας μέχρι το 1991. Σε κοντινή απόσταση από το Bunkart 2 βρίσκεται και το «Σπίτι των Φύλλων» (Shtëpia me Gjethe), μια μαιευτική κλινική που την περίοδο του Χότζα στέγασε τα γραφεία της Σιγκουρίμι, της μυστικής ασφάλειας επί κομμουνισμού. Τα 31 δωμάτια του μουσείου αποκαλύπτουν τα πλοκάμια του κράτους στη ζωή των ανθρώπων, όπως τα κρυφά μικρόφωνα που τοποθετούνταν στα γειτονικά ξενοδοχεία και καφέ, αλλά και σε αντικείμενα της καθημερινής ζωής.
Το εσωτερικό του τεμένους Ετχέμ Μπέη.
«Δεν υπήρχε κάτοικος των Τιράνων που να αγνοούσε ότι, μετά το [ξενοδοχείο] Ντάιτι, το δεύτερο καφέ όπου τα τραπέζια είχαν κρυφά μικρόφωνα ήταν το Φλόρα», έγραφε ο Ισμαήλ Κανταρέ στην Αποκλεισμένη (εκδ. Μεταίχμιο). Το ξενοδοχείο Ντάιτι έχει κλείσει, το καφέ Φλόρα λειτουργεί ακόμη στον αριθμό οκτώ της οδού Durrës (Δυρραχίου), με τη χαρακτηριστική επιγραφή που ροδίζει. Κρυφά μικρόφωνα δεν υπάρχουν πια και το διαμέρισμα όπου έζησε ο εμβληματικός Αλβανός συγγραφέας από το 1974 μέχρι το 1989 έχει μετατραπεί σε μουσείο, όπου μπορεί κανείς να δει χειρόγραφά του, να χαζέψει τα ξενόγλωσσα βιβλία στη βιβλιοθήκη του γραφείου του και να τον φανταστεί πλάι στο τζάκι να γράφει τις ιστορίες και τα κινηματογραφικά σενάρια για το στούντιο Shqipëria e Re.
Τουριστικές παγίδες και παράδοξα
Βέβαια, φιγούρες του Χότζα σε ποτήρια και μπλουζάκια εμφανίζονται στους πάγκους του Pazari i Ri. Ωστόσο, το αυθεντικό κλίμα της λαϊκής αγοράς των Τιράνων, το οποίο βαλκανίζει και παραπέμπει σε εποχή που σίγουρα θα θυμούνται οι γονείς μας, εντοπίζεται στους γύρω δρόμους. Εκεί μάλιστα βρίσκονται και ταβέρνες με κρεατικά, όπως qofte (σουτζουκάκια) από την Κορυτσά, suxhuk (πικάντικο λουκάνικο) από το Κόσοβο και paidaqhe (παϊδάκια), αλλά και μικροσκοπικά μαγαζιά με μαγειρευτά φαγητά που προσφέρουν γιαγιαδίστικη φροντίδα και πιάτα όπως κασερόλ και αρνάκι από το Ελμπασάν, κοτόπουλο αλά κρεμ, πιλάφι και σούπες με κρέατα και λαχανικά. Βέβαια, όλα αυτά «κρύβονται» από εντυπωσιακά κτίρια και εργοτάξια, που φανερώνουν τον κατασκευαστικό οργασμό που βιώνει η πόλη.
Πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 2000, σε μια προσπάθεια ωραιοποίησης της απωθητικής εικόνας που εξέπεμπαν τα Τίρανα στους ανθρώπους τους, ο τότε δήμαρχος και καλλιτέχνης Έντι Ράμα (2000-2011) έβαλε χρώμα στις γκρίζες προσόψεις των σοσιαλιστικών πολυκατοικιών, άλλαξε το αστικό τοπίο και αποκατέστησε κομμάτι της ρημαγμένης κοιλάδας στις όχθες του ποταμού Λάνα. Η «Χρωματιστή Επανάσταση», όπως αποκαλείται η συγκεκριμένη περίοδος, έκανε τους κατοίκους των Τιράνων να ελπίζουν σε καλύτερες μέρες. Επί πρωθυπουργίας Ράμα δημιουργήθηκε και το Master Plan της αλλαγής τους, με ορίζοντα το 2030. Έκτοτε, η πόλη μεταμορφώνεται ραγδαία, πολλές φορές και επιθετικά, δίχως απαραίτητα να αντιπροσωπεύει τον μέσο Αλβανό.
Το καθιστικό του διαμερίσματος του συγγραφέα Ισμαήλ Κανταρέ.
Στα κτίρια που άλλαξαν το τοπίο των Τιράνων συγκαταλέγονται η Arena Kombetare (Εθνικό Στάδιο), η οποία φιλοξένησε το 2022 τον τελικό του UEFA Conference League, και η ανακατασκευασμένη Πυραμίδα. Αν και χτίστηκε ως μουσείο μνήμης της κληρονομιάς του Χότζα, σήμερα φιλοξενεί τις δραστηριότητες εκπαιδευτικών οργανώσεων και καλλιτεχνών, ενώ οι επισκέπτες σκαρφαλώνουν στην κορυφή του για να θαυμάσουν τη θέα της πόλης.
Εκτός κέντρου
Στην oδό e Kavajës επισκεφτήκαμε την Galeria e Artit. Εδώ φιλοξενούνται σπάνιες εικόνες της φωτογραφικής «δυναστείας» των Μαρούμπι, όπως έγιναν γνωστοί, οι οποίοι με έδρα τη Σκόδρα έβαλαν τον σπόρο της συγκεκριμένης τέχνης στην Αλβανία. Τα έργα τους ξεδιπλώνουν την ιστορία της χώρας μέσα από στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής και πειραματικές τεχνικές.
Κάναμε διάλειμμα σε ένα από τα μικρά καφέ της ευρύτερης γειτονιάς, τα οποία συνήθως ανήκουν σε νεαρά άτομα της γενιάς Ζ που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στον τόπο τους. Τα περισσότερα είναι συγκεντρωμένα στη hip συνοικία του Blloku. Εκεί όπου κάποτε σύχναζαν οι αξιωματούχοι του κόμματος, σήμερα οι κάτοικοι των Τιράνων βγαίνουν για φαγητό και ποτό. Το κρυμμένο «μυστικό» είναι όμως η συνοικία Komuna e Parisit, η οποία αναπτύχθηκε μετά την πανδημία και φιλοξενεί πλήθος εστιατορίων και καφέ.
Λίγες ώρες πριν αναχωρήσουμε, η βροχή κοπάζει και δίνει τη σκυτάλη σε ένα ηλιόλουστο πρωινό. Ο χρόνος δεν βγαίνει για μια ανάβαση με το τελεφερίκ στο βουνό Ντάιτι, προλαβαίνουμε όμως μια επίσκεψη στο πάρκο των Τιράνων με την τεχνητή λίμνη. Σε αυτή την κατάφυτη όαση πρασίνου βρίσκουν καταφύγιο οι ντόπιοι από τη βουή της πόλης.
Ξαπλώνοντας πλάι στις αμυγδαλιές, κρατάμε σημειώσεις από το ταξίδι. «Είναι περίεργο που έρχονται Έλληνες στα Τίρανα. Συνήθως έχουμε παράπονο, γιατί κανείς δεν έρχεται εδώ», μας είπε μια ξεναγός σε έκθεση στην Πυραμίδα. Η πικρή αλήθεια είναι πως πολλοί αντιμετωπίζουν με επιφυλακτικότητα τα Τίρανα και δεν τα βάζουν στο ραντάρ τους. Ωστόσο, μέσα σε αυτό το 48ωρο, παρά τις γλωσσικές διαφορές, αισθανθήκαμε πως γνωρίσαμε από το μηδέν τους γείτονές μας. Η απαράμιλλη φιλοξενία, οι γαστρονομικές συγγένειες, το αίσθημα ασφάλειας και τα κοινά βαλκανικά χαρακτηριστικά εξηγούν την οικειότητα που νιώσαμε μόλις πατήσαμε το πόδι μας στα Τίρανα και μας ωθούν να προγραμματίσουμε ένα ακόμη ταξίδι στην Αλβανία. Αυτή τη φορά, στα ενδότερά της.
Πληροφορίες
Για qofte, στο Te Met Kodra.
Μετάβαση
Η Αθήνα συνδέεται καθημερινά με το διεθνές αεροδρόμιο «Μητέρα Τερέζα» με απευθείας πτήσεις της Αegean, της Sky Express, της Air Albania και της Wizz Air. Ενδεικτική τιμή πτήσης μετ’ επιστροφής: 90 ευρώ.
Διαμονή
Τα περισσότερα ξενοδοχεία και δωμάτια βρίσκονται περιμετρικά της ζώνης γύρω από την πλατεία Σκεντέρμπεη με τα κυβερνητικά κτίρια. Δεσπόζει φυσικά το πρώην ξενοδοχείο «Τίρανα», το οποίο υπάγεται πια στον όμιλο Intercontinental. Οι τιμές του μέσου δίκλινου κυμαίνονται μεταξύ 35 και 40 ευρώ ανά διανυκτέρευση. Καλό είναι να μην απομακρυθείτε εκτός της λεωφόρου που περικυκλώνει το κέντρο της πόλης, καθώς το λεωφορείο για το αεροδρόμιο αναχωρεί κάθε μία ώρα πίσω από την πλατεία Σκεντέρμπεη και τα πεζοδρόμια των Τιράνων δεν ενδείκνυνται για να σύρετε τις αποσκευές σας.
Φαγητό
Καφές και μπραντς στο Destil Creative Hub.
Ξεκινήστε την ημέρα σας όπως οι ντόπιοι, δοκιμάζοντας μπούρεκ στους φούρνους της οδού Bardhok Βiba. Οι παραδοσιακές πίτες που συναντώνται με διαφορετικά ονόματα στα Βαλκάνια έχουν τριγωνικό ή στριφτό σχήμα και είναι γεμιστές με τυρί, σπανάκι ή κιμά. Συνοδεύονται από dhallë, δηλαδή αριάνι. Διαφορετικά, εξερευνήστε τις επιλογές για brunch και καφέ στο Blloku, όπως το all-day μπιστρό Çoko (Rruga Pjetër Bogdani 7, coko.al).
Ο καφές για τους Αλβανούς είναι ιεροτελεστία. Εκτός από τα καταστήματα της αλυσίδας Mulliri, τα οποία θα εντοπίσετε κυριολεκτικά σε κάθε γωνιά της πόλης, στον χάρτη έχουν προστεθεί και νέες καφετέριες και μπαρ με βερολινέζικη αισθητική. Καφέ όπως το recto Thrift Bar (Rruga Andon Zako Çajupi, @rectothriftbar), το HANA Corner Café (Rruga Gjin Bue Shpata 4, @hama_cornercafe) και το Streha Coffee&Community (Rruga Mihal Ciko 15, @streha_coffee_community) διοργανώνουν θεματικές εκδηλώσεις και για όσους δεν μιλούν αλβανικά.
Όπως συμβαίνει στα Βαλκάνια, οι γαστρονομικές επιρροές από γειτονικές χώρες είναι συνήθεις. Στο παραδοσιακό εστιατόριο Gjelltore SaUku (Rruga Xhorxhi Martini) δοκιμάστε σε προσιτές τιμές πατσά, πιλάφι με κρέας και γιαούρτι, πατάτες γιαχνί, χοιρινές μπριζόλες και κασερόλ με αρνί. Το Mrizi i Zanave (σε παράδρομο της Bulevardi Zhan d’Ark) προσφέρει πιο σύνθετες γεύσεις με παραδοσιακά υλικά απ’ όλη την Αλβανία. Τα Τίρανα διαθέτουν πολλά μπεργκεράδικα αλλά και πλήθος ιταλικών εστιατορίων. Ωστόσο, για τους λάτρεις του street food υπάρχει η επιλογή των qofte (σουτζουκάκια) από την Κορυτσά σε ψωμάκι, στο Te Met Kodra (στην αγορά Pazari i Ri). Ακόμη, ακριβώς απέναντι θα βρείτε την ταβέρνα Tradita te Meri, που ειδικεύεται στα κρεατικά – όπου βλέπετε τη λέξη «zgara», θα πει ότι ψήνονται στη σχάρα. Τέλος, για επιδόρπιο παρατηρήσαμε πολλούς ντόπιους να επισκέπτονται ζαχαροπλαστεία, όπως τις αλυσίδες Reka και Mon Amour, για ένα κομμάτι τούρτα. Εξερευνήστε τις επιλογές τους.
Η νυχτερινή ζωή των Τιράνων είναι ιδιαίτερα ζωντανή. Το μικροσκοπικό Hemingway Jazz Bar (Rruga Kont Urani) είναι αφιερωμένο στον Αμερικανό συγγραφέα και διαθέτει μεγάλη ποικιλία από ουίσκι. Το Komiteti Bar (Rruga Papa Gjon Pali II) με την ωραία αυλή είναι διακοσμημένο με λογής λογής memorabilia από το κομμουνιστικό καθεστώς. Το Radio Βar (σε παράδρομο της Rruga Ismail Qemali) με τις σόμπες και τη βίντατζ ατμόσφαιρα συγκεντρώνει πολλούς ντόπιους και ξένους που ζουν στα Τίρανα. Το Nouvelle Vague (Rruga Pjetër Bogdani, nouvellevague.com) διακρίνεται για τη ζωντάνια και τα signature κοκτέιλ του, όπως το Deviated Negroni με ρακή άρκευθου και σύκο.
Τips
Παρόλο που το επίσημο νόμισμα της Αλβανίας είναι το λεκ (1 ευρώ = 100 λεκ), πολλοί καταστηματάρχες δέχονται το ευρώ, τα ρέστα όμως δίνονται στο τοπικό νόμισμα. Η χρήση POS είναι ευρεία, προνοήστε ωστόσο για μετρητά. Θα σας χρειαστούν σε κάποια μουσεία, όπως το House of Leaves και το Μουσείο Κανταρέ, ή για συναλλαγές κάτω των 10 ευρώ.
To λεωφορείο από το αεροδρόμιο στο κέντρο πραγματοποιεί δρομολόγια κάθε μία ώρα. Η διαδρομή κοστίζει 400 λεκ (4 ευρώ). Μπορείτε να πληρώσετε και με τα δύο νομίσματα. Καθώς η κίνηση στα Τίρανα είναι εφιαλτική, η διαδρομή μπορεί να διαρκέσει και 90 λεπτά.
Τα εισιτήρια για τις γραμμές αστικής συγκοινωνίας κόβονται εντός του λεωφορείου. Κοστίζουν 40 λεκ (0,40 ευρώ). Μπορείτε να κάνετε μια βόλτα στα Τίρανα με την κυκλική διαδρομή 16Β. Τα δρομολόγια είναι διαθέσιμα στο Google Maps.
