Μύθοι και αλήθειες για την τεχνητή νοημοσύνη

Μανώλης Ανδριωτάκης

1. Η τεχνητή νοημοσύνη θα φέρει μαζική ανεργία

Ένας από τους βασικότερους φόβους που έχει ο άνθρωπος σήμερα για την τεχνητή νοημοσύνη συνδέεται με την προοπτική της εκτεταμένης απώλειας θέσεων εργασίας. Όταν οι μηχανές είναι ήδη σε θέση να κάνουν δημιουργικές δουλειές, όπως το να γράφουν κείμενα και να παράγουν εικόνες ή να διαβάζουν ακτινογραφίες, πώς μπορεί να είναι βέβαιος κάποιος ότι και η δική του δουλειά δεν θα απειληθεί; Τίποτα δεν είναι τόσο σίγουρο για τα επόμενα χρόνια, όσο η δημοσίευση λιστών με επαγγέλματα που κινδυνεύουν από την τεχνητή νοημοσύνη. Θα συνιστούσα κατ’ αρχάς ψυχραιμία. Σύμφωνοι, οι δουλειές που δεν είναι επαναλαμβανόμενες (υδραυλικά), που εμπεριέχουν συναίσθημα (θεραπείες) ή φαντασία (ηγεσίες) δεν κινδυνεύουν, αλλά μπορεί κάποιος να ξέρει τι επαγγέλματα θα προκύψουν τις επόμενες δεκαετίες; Μπορούσε να προβλέψει κάποιος πριν από εκατό χρόνια ότι χιλιάδες άνθρωποι θα δούλευαν σήμερα στην πληροφορική; Καμία τεχνολογική επανάσταση δεν έφερε μαζική ανεργία, και μπορεί αυτή εδώ να είναι διαφορετική, αλλά δεν θα πριονίσει μαζικά ο πολιτικός κόσμος του πλανήτη το κλαδί που κάθεται, αφήνοντας τους καταναλωτές χωρίς αγοραστική δύναμη. Ακόμη κι αν παρατηρηθούν μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες αναταράξεις, υπάρχουν εργαλεία που θα απορροφήσουν τις απώλειες θέσεων εργασίας. Το όραμα της εποχής της αυτοματοποίησης είναι να φτάσουμε όλοι σε ένα επίπεδο όπου θα έχουμε απαλλαγεί από τις βαρετές και επίμοχθες εργασίες, ώστε να έχουμε άφθονο ελεύθερο χρόνο και να τον αξιοποιούμε όπως επιθυμούμε. Ο τελικός στόχος είναι οι μηχανές να μας διευκολύνουν όλους να ζήσουμε καλύτερα. Όσο κι αν ανησυχούμε, ο άνθρωπος δεν θα βγει από την εξίσωση σύντομα. Η μαζική ανεργία μπορεί να προκύψει όχι ως μια ανεπιθύμητη και μη αναμενόμενη παρενέργεια της αυτοματοποίησης, αλλά ως ένα αποτέλεσμα των ανεπαρκών πολιτικών για την εργασία. Δουλεύουμε για να ζούμε, και όχι το αντίθετο. Οι μηχανές μπορούν να γίνουν ένας καθρέφτης και να μας βοηθήσουν να σκεφτούμε ξανά ποιο είναι το νόημα της ζωής και της εργασίας. Ο κίνδυνος από τις μηχανές δεν είναι τόσο η μαζική ανεργία, όσο η μαζική ανία. 

2. Είναι μια ουδέτερη τεχνολογία

Φανταστείτε ότι οδηγείτε ένα αυτοκίνητο σε μια απότομη κατηφόρα που είναι καλυμμένη με πάγο. Όσο κι αν προσπαθήσετε, με φρένα, ταχύτητες, στραβοτιμονιές, το όχημα –η υπέροχη αυτή τεχνολογία του 20ού αιώνα– δεν θα σταματήσει μέχρι να συναντήσει στον δρόμο του κάποιο εμπόδιο. Το ατύχημα θα είναι αναπόφευκτο. Όταν λέμε ότι μια τεχνολογία είναι ουδέτερη, εννοούμε ότι είναι ένα εργαλείο, όπως το μαχαίρι, που μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε είτε για να κόβουμε το ψωμί είτε και για να απειλούμε άλλους ανθρώπους. «Εξαρτάται από τη χρήση που του επιφυλάσσεις» είναι το κλασικό επιχείρημα. Όμως το παράδειγμα του αυτοκινήτου που κυλά στην παγωμένη κατηφόρα μάς δείχνει ότι μερικές φορές, αναπόφευκτα, οι συνθήκες παίζουν μεγαλύτερο ρόλο από τη χρήση του καθενός. Γι’ αυτό και πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προνοητικοί με όλες τις ισχυρές τεχνολογίες, να διακόπτουμε για παράδειγμα την κυκλοφορία σε επικίνδυνες συνθήκες ή να εφοδιάζουμε τις τεχνολογίες με πρόσθετα μέτρα ασφαλείας. Η σχέση που έχουν όλα αυτά με την τεχνητή νοημοσύνη είναι προφανής. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι πάντα ουδέτερη. Φυσικά, αν πέσει στα χέρια κακόβουλων ανθρώπων, θα γίνει ένα πανίσχυρο όπλο, ή αντίστοιχα, αν τη χρησιμοποιήσουν άνθρωποι που έχουν μόνο το καλό στο μυαλό τους, θα γίνει ένα κοινωφελές εργαλείο. Αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, καθώς «ο δρόμος για την κόλαση είναι σπαρμένος με τις καλύτερες προθέσεις». Το πλαίσιο μέσα στο οποίο χρησιμοποιούμε την τεχνητή νοημοσύνη έχει τεράστια σημασία. Υπό συνθήκες, κι αν την αφήσουμε εντελώς ανεξέλεγκτη, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι μόνο καταστροφική. Όπως θα ήταν η πυρηνική ενέργεια, και τόσες άλλες ισχυρές τεχνολογίες σαν τη φωτιά, αν τις εγκαταλείπαμε χωρίς επίβλεψη και νόμους.  

3. Θα καταστρέψει τον ανθρώπινο πολιτισμό

Κατά καιρούς, πολλοί έντιμοι καταστροφολόγοι χρησιμοποιούν επιτυχημένες μεταφορές για να περιγράψουν την υπαρξιακή απειλή την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα αναφορικά με την τεχνητή νοημοσύνη. Μερικοί λένε, για παράδειγμα, ότι άπαξ και αφήσουμε το τζίνι να βγει από το λυχνάρι, δεν θα υπάρχει επιστροφή. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έχουμε ήδη ανοίξει το Κουτί της Πανδώρας. Δεν θα έσπευδα να τους χαρακτηρίσω Κασσάνδρες, γιατί η προειδοποίηση της Κασσάνδρας στον Τρωικό πόλεμο ήταν αληθής, κι αυτό μου προκαλεί μεγάλη ανησυχία. Στην πραγματικότητα, είμαστε ακόμα αρκετά μακριά από την προοπτική μιας τεχνητής γενικής νοημοσύνης, όπως ονομάζεται η έλευση της σκεπτόμενης μηχανής, η οποία θα μπορεί να μας ξεγελάσει και να μας αφανίσει. Υπάρχουν λογικά και πολύ πειστικά επιχειρήματα, τα οποία δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο του καταστροφικού σεναρίου. Μπορεί η υπερνοημοσύνη να ακολουθήσει πιστά οδηγίες που θα οδηγήσουν στην εξάντληση κάθε πόρου στον πλανήτη. Μπορεί, ξεπερνώντας μας σε ευφυΐα, να μας επιφυλάξει την τύχη του γορίλα, εκθέτοντάς μας σε ζωολογικούς κήπους. Όλα αυτά τα νοητικά πειράματα όμως εξαρτώνται από έναν κρίσιμο παράγοντα: τον άνθρωπο. Αν αφανιστούμε ως είδος, αυτό δεν θα είναι αποτέλεσμα της πανουργίας των μηχανών. Το καταστροφικό σενάριο θα είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων επιλογών. Η αιτία θα είναι οι δικές μας πράξεις ή παραλείψεις. Η δική μας απληστία, η δική μας οκνηρία, η δική μας ύβρις θα είναι το μέτρο του συμβιωτικού μας μέλλοντος με τις μηχανές. Η ενδεχόμενη καταστροφή θα φέρει τη δική μας υπογραφή.

 © Sonmez Karakurt / Getty Images / Ideal Image

4. Θα λύσει όλα τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να συμφωνήσουμε πάνω στο ποια είναι τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, γιατί ως είδος μάς χαρακτηρίζει γενικότερα η μυωπική τάση να βλέπουμε τα τοπικά μας προβλήματα ως πιο σημαντικά. Η κλιματική αλλαγή όμως δεν είναι ούτε τοπικό ούτε θεωρητικό ζήτημα. Όπως θεωρητικό ζήτημα δεν είναι και η τεχνητή νοημοσύνη. Υπάρχει μια τεχνο-ουτοπιστική προσέγγιση στους κύκλους των τεχνόφιλων η οποία δεν θέλει να ακούει καθόλου για κινδύνους. Πολλοί πιστεύουν ότι, επειδή τα πράγματα εξελίχθηκαν με έναν συγκεκριμένο τρόπο στο παρελθόν, έτσι θα συνεχίσουν και στο μέλλον. Βέβαια, ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ στον Μαύρο Κύκνο έχει άλλη άποψη. Η πραγματικότητα δεν παύει να μας εκπλήσσει. Η τεχνητή νοημοσύνη, αν και είχε φτάσει σε πολύ εξελιγμένο στάδιο το 2020, δεν κατάφερε να προβλέψει την πανδημία του κορωνοϊού. Βοήθησε ωστόσο στην αντιμετώπισή της, στην ανακάλυψη εμβολίων και φαρμάκων, αλλά και στην εφαρμογή των μέτρων προστασίας. Είναι βέβαιο ότι θα αναθέτουμε στις μηχανές ολοένα και περισσότερα έργα, αλλά οι σημαντικές τελικές αποφάσεις θα εξακολουθούν να δίνονται από εμάς. Η ανθρώπινη επίβλεψη δεν αναμένεται να βγει από το κάδρο. Κάποτε, στο κόκπιτ των αεροπλάνων βρίσκονταν πέντε άνθρωποι, ενώ σήμερα μόλις δύο. Πρακτικά, οι πιλότοι συμμετέχουν μόνο στην απογείωση και στην προσγείωση, ωστόσο προβλέπεται το καθεστώς αυτό να μην αλλάξει. Ακόμη και στα αυτο-οδηγούμενα οχήματα, κάποιος θα πρέπει να κάθεται στη θέση του υπευθύνου. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να λύσουμε όλα τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, ασθένειες, περιβαλλοντικές κρίσεις, ακόμη και τη φτώχεια. Αυτό θα είναι αποτέλεσμα όχι της ίδιας της τεχνολογίας, αλλά των πολιτικών επιλογών που θα γίνουν τα επόμενα χρόνια. Ως πολιτικό εργαλείο, η υποβοηθούμενη από τη μηχανή λήψη αποφάσεων μπορεί να βοηθήσει τις δημοκρατίες, αλλά μπορεί και να φέρει παγκοσμίως έναν άνευ προηγουμένου αλγοριθμικό ολοκληρωτισμό. Όλα αυτά εξαρτώνται από το συλλογικό μας όραμα, καθώς η τεχνολογία είναι μέσο και όχι σκοπός. Η ανθρωπότητα μπορεί να βασίζει τις ελπίδες της στην τεχνητή νοημοσύνη, με την προϋπόθεση ότι δεν θα χάσει την πίστη της στον ίδιο τον άνθρωπο. 

5. Δεν ελέγχεται

Όπως όλες οι τεχνολογίες, έτσι και η τεχνητή νοημοσύνη εντάσσεται μέσα στα κανονιστικά πλαίσια κάθε χώρας, τα οποία αντιμετωπίζουν κατά περίπτωση τους βραχυπρόθεσμους κινδύνους της. Για τους μακροπρόθεσμους κινδύνους, ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμα ειδική μέριμνα παγκοσμίως. Ακόμα βρισκόμαστε σε πρώιμα στάδια. Ο πάγιος δισταγμός των νομοθετών όταν έρχονται αντιμέτωποι με αναδυόμενες τεχνολογίες είναι να μην πληγεί η καινοτομία και να μη θυσιαστούν τα δυνητικά οφέλη στον βωμό μιας υπερβολικής προστατευτικότητας. Το μεγάλο και κοινότοπο πρόβλημα με τις εκθετικές τεχνολογίες είναι ότι εξελίσσονται ραγδαία και ότι οι κυβερνήσεις δεν προλαβαίνουν την πρόοδό της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόκειται σύντομα να ψηφίσει τον πρώτο μεγάλο νόμο για την τεχνητή νοημοσύνη, που τον ονομάζει AI Act (Πράξη για την ΤΝ), με τον οποίο θα επιχειρηθεί να μπουν κάποιοι σημαντικοί κανόνες. Η ΕΕ υιοθετεί μια προσέγγιση βάσει κινδύνου. Στην κορυφή της επονομαζόμενης «πυραμίδας κινδύνου» βρίσκονται εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης που θα απαγορευτούν, όπως για παράδειγμα η χρήση λογισμικών που βαθμολογούν κοινωνικά τους πολίτες και η αναγνώριση προσώπων σε ζωντανό χρόνο, με εξαίρεση την επιβολή του νόμου. Στη βάση της πυραμίδας υπάρχουν εφαρμογές οι οποίες έχουν περιορισμένο ρίσκο, και άρα γίνονται αποδεκτές. Ο νόμος αυτός, ο οποίος συζητείται ήδη τρία χρόνια, δεν έχει προλάβει την έλευση του ChatGPT, γι’ αυτό θα χρειαστεί ενδεχομένως να αναθεωρηθεί. Καθώς ολοένα και περισσότεροι πολίτες θα αρχίσουν να αντιλαμβάνονται τα οφέλη αλλά και τους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης, ο νόμος αυτός θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή με περισσότερο έλεγχο και διαφάνεια της σπουδαίας αυτής τεχνολογίας του 21ου αιώνα. Η τεχνητή νοημοσύνη ελέγχεται, και θα ελεγχθεί κατάλληλα, αρκεί στην πορεία να μην κάνουμε κάποιο ανόητο λάθος. Είναι στο χέρι μας.