Kathimerini.gr
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
Η κρίση του κορωνοϊού είναι η πιο σοβαρή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δυτικές οικονομίες θα είναι κλειστές τουλάχιστον μέχρι τέλος Απριλίου και η Ελλάδα θα πρέπει να ξεχάσει τον τουρισμό μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο. Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει στην «Κ» ο πρόεδρος του Eurasia Group Iαν Μπρέμερ, ο οποίος περιγράφει με τον πλέον γλαφυρό τρόπο το καθεστώς της νέας, πλην προσωρινής, πραγματικότητας: Θα είναι κάθε μέρα Κυριακή.
– Ο COVID-19 είναι ένας ιδιαίτερα απειλητικός ιός. Από την άλλη πλευρά, η δυνατότητα της ανθρωπότητας να διαχειρίζεται μια οποιαδήποτε κρίση είναι πιο ισχυρή και εξελιγμένη από ποτέ. Θα λέγατε ότι ο πλανήτης σήμερα κάνει ό,τι πραγματικά μπορεί για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο; Τι βαθμό θα βάζατε στα αντανακλαστικά της διεθνούς κοινότητας;
– Ζούμε πλέον σε έναν κόσμο Gzero, δηλαδή σε έναν κόσμο ο οποίος στερείται μιας αποτελεσματικής ηγεσίας που θα οδηγήσει την παγκόσμια ατζέντα. Αυτή είναι η πρώτη κρίση που αντιμετωπίζει αυτός ο κόσμος, γι’ αυτό και η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας είναι ανεπαρκής και καθόλου συντονισμένη. Αντιθέτως, είναι βαθιά πολιτικοποιημένη. Ομάδες όπως το G7 και το G20 στη πραγματικότητα δεν υπάρχουν, το βλέπουμε στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν, παρά το γεγονός ότι έχουν μπροστά τους μια παγκόσμια πανδημία. Αν μια κρίση όπως αυτή δεν φέρει τις χώρες κοντά και δεν οδηγήσει σε μια κοινή αντίδραση της παγκόσμιας κοινότητας, τότε ποια κρίση θα το καταφέρει; Βεβαίως, σε δεύτερο επίπεδο, από χώρα σε χώρα, παρατηρεί κανείς πλέον αποφασιστικά μέτρα μετά την αρχική καθυστερημένη αντίδραση. Η Κίνα έχασε έναν ολόκληρο μήνα προτού φέρει στην επιφάνεια το πρόβλημα, επιτρέποντας κανονικά τις πτήσεις προς τον υπόλοιπο κόσμο. Επειτα οργανώθηκε με τρόπο που έδωσε μια ιδιαίτερα αποτελεσματική απάντηση. Το σύστημα στην Ιταλία ήταν ανοχύρωτο. Οι ΗΠΑ εμφανίστηκαν επίσης απροετοίμαστες. Σε αυτήν τη φάση, τουλάχιστον, οι περισσότερες χώρες στον κόσμο έχουν πάρει στα σοβαρά την κατάσταση και προσπαθούν με μέτρα σε διάφορα επίπεδα, και οικονομικά και επιδημιολογικά, να αντεπεξέλθουν.
– Για πόσο χρονικό διάστημα μπορείτε να φανταστείτε να διαρκούν πρακτικά τα μέτρα καραντίνας ανά τον κόσμο;
– Η Κίνα βρίσκεται σε τροχιά πλήρους επανεκκίνησης της οικονομίας της, το αργότερο μέχρι τις αρχές Μαΐου. Δεν θα δούμε το ίδιο στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Ο Τραμπ είπε ότι θέλει να τερματίσει την καραντίνα σε τρεις εβδομάδες. Αυτό όμως είναι αρκετά δύσκολο, καθώς είμαστε ακόμη εν αναμονή της έξαρσης των κρουσμάτων. Η Νέα Υόρκη βρίσκεται μία εβδομάδα πίσω. Κάποιες αναδυόμενες οικονομίες βρίσκονται δύο εβδομάδες πίσω. Θεωρώ βέβαιο ότι θα πάμε έως τα μέσα Απριλίου, οπότε και θα έχουμε περισσότερα δεδομένα για την εξέλιξη του ιού. Τότε θα είμαστε σε θέση να δούμε πότε θα ήταν ρεαλιστικό να λήξουν τα έκτακτα μέτρα. Πρακτικά, το πιο αισιόδοξο σενάριο θα ήταν η επανεκκίνηση στο τέλος Απριλίου.
– Πόσο θα «μολύνει» ο κορωνοϊός την παγκόσμια οικονομία; Οι εκτιμήσεις για το εύρος της ύφεσης ποικίλλουν. Η κρίση θα είναι, όπως όλα δείχνουν πλέον, χειρότερη από αυτήν του 2008.
– Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Η κρίση που θα ακολουθήσει δεν θα είναι καν κοντά στην κρίση του 2008. Πρόκειται για την πιο σφοδρή οικονομική αποδιοργάνωση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι κρίση και ζήτησης και προσφοράς και επηρεάζει ολόκληρο τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει οικονομία να στηρίξεις. Ο κόσμος δεν δουλεύει, τα μαγαζιά είναι κλειστά. Θα είναι κάθε μέρα Κυριακή.
– Πώς θα πρέπει κατά τη γνώμη σας να αντιδράσουν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες προκειμένου να μετριάσουν τις οικονομικές επιπτώσεις αυτής της υγειονομικής κρίσης;
– Η κυβέρνηση στις ΗΠΑ προχωρεί σε μέτρα ρευστότητας που αντιστοιχούν στο 10% του ΑΕΠ, δηλαδή το διπλάσιο από το αντίστοιχο πακέτο του 2009. Μένει μάλιστα να αποδειχθεί αν αυτό θα είναι αρκετό. Θα δούμε στήριξη αντίστοιχου μεγέθους σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες, όπως η Ιαπωνία και η Ευρώπη. Το ΔΝΤ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί θα προσπαθήσουν να κάνουν το ίδιο και στις αναδυόμενες οικονομίες, χωρίς να είναι βέβαιη η επιτυχία τους. Χρειάζεται παγκόσμιος συντονισμός, και σε οικονομικό και σε επιδημιολογικό επίπεδο. Αν για παράδειγμα το Μεξικό δεν πάρει στα σοβαρά την κατάσταση, τότε θα υπάρξει επιπλέον εξάπλωση του ιού και στις ΗΠΑ, ανεξαρτήτως από τα μέτρα που θα πάρουν. Αν η Βραζιλία επιλέξει να κρατήσει ανοιχτή την οικονομία της, τότε θα αυξηθούν τα κρούσματα. Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι δεν υπάρχει ανοσία απέναντι σε αυτόν τον ιό. Θα χρειαστεί τουλάχιστον ένας χρόνος προτού αποκτήσουμε το εμβόλιο. Ειδάλλως, για να έχουμε ανοσία θα πρέπει να προσβληθεί το 60% του πληθυσμού – ας ελπίσουμε ότι δεν θα συμβεί. Χρειαζόμαστε πολιτικές αποφάσεις. Διότι η θνησιμότητα σε αυτόν τον ιό, αν το υγειονομικό σύστημα δεν μπορεί να δεχθεί άλλα περιστατικά, είναι 5 έως 10 φορές μεγαλύτερη απ’ ό,τι σε άλλους ιούς.
Αυτήν τη στιγμή συζητώ μαζί σας από τη Νέα Υόρκη και σας λέω ειλικρινά ότι δεν γνωρίζω αν το υγειονομικό σύστημα της πόλης θα μπορέσει να αντεπεξέλθει τις επόμενες 3-4 εβδομάδες.
Ο τουρισμός και η Ελλάδα
– Ανήκετε σε εκείνους που πιστεύουν ότι αυτή η κρίση θα επιφέρει μόνιμες αλλαγές στη συμπεριφορά και στις συνήθειες των ανθρώπων; Ή σε αυτούς που εκτιμούν ότι πρόκειται για μια προσωρινή κατάσταση πριν από την επιστροφή στην κανονικότητα;
– Νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με μια προσωρινή κατάσταση σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα και θα συνεχίσουν να είναι κοινωνικά όντα μετά το τέλος αυτής της κρίσης. Οι νεότερες ηλικίες βέβαια ήταν ήδη λιγότερο κοινωνικά όντα, ως προς την προσωπική αλληλεπίδραση, την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο. Hταν ήδη πιο άνετοι με τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την εικονική πραγματικότητα, οπότε ενδέχεται αυτή η περίοδος να επιτείνει τη συγκεκριμένη τάση τους.
– Η Ελλάδα είναι μια χώρα που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό. Ποια είναι η πρόβλεψή σας για την επόμενη ημέρα σε αυτόν τον τομέα της οικονομίας;
– Για την ώρα, τουρισμός τέλος. Δεν βλέπω σύντομα κρουαζιερόπλοια να ξεκινούν για τα ελληνικά νησιά. Δεν βλέπω σύντομα πτήσεις για λόγους πολυτελείας. Αλλωστε, το πρώτο πράγμα που θα κάνουν όλοι μετά την αποκατάσταση της καθημερινότητας θα είναι να επιστρέψουν στη δουλειά. Θα χρειαστεί χρόνος προτού περιοριστούν τα κρούσματα και κυρίως θα χρειαστεί χρόνος προτού βρεθεί το εμβόλιο. Κανείς δεν θα εκτεθεί στο ρίσκο να νοσήσει. Μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο εκ των πραγμάτων θα ξεχάσουμε τον τουρισμό. Μην ξεχνάμε ότι αυτοί που ταξιδεύουν περισσότερο για λόγους αναψυχής είναι οι ηλικιωμένοι, δηλαδή οι πιο ευάλωτοι σε αυτήν την υγειονομική κρίση. Αυτό θα είναι ένα πραγματικά μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα.
Ο κορωνοϊός ενισχύει πολιτικά την παγκοσμιοποίηση
– Παρά την παγκόσμια καραντίνα, βλέπουμε την Τουρκία να συνεχίζει την άσκηση πίεσης προς την Ευρώπη, παρατάσσοντας πρόσφυγες και μετανάστες στα σύνορα με την Ελλάδα. Πώς θα επηρεάσει κατά τη γνώμη σας η κρίση του κορωνοϊού την Τουρκία και την ισχύ του Ερντογάν;
– Στην Τουρκία ο ιός άργησε να εμφανιστεί, αλλά πλέον κινείται ιδιαίτερα απειλητικά. Ο κίνδυνος στην Τουρκία είναι ιδιαίτερα υψηλός, καθώς οι υποδομές της ήταν ήδη σε κακή φόρμα. Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι δεν συγκρίνονται με τις αντίστοιχες της Ιταλίας, η οποία ωστόσο αντιμετώπισε τη σφοδρότητα του ιού. Ευτυχώς μέχρι στιγμής ο ιός δεν έχει πλήξει τους πρόσφυγες και μετανάστες που είναι συγκεντρωμένοι στην Τουρκία.
Αν γίνει αυτό, νομίζω ότι ο Ερντογάν θα κλιμακώσει ακόμη περισσότερο τη στάση του. Θα πει «δεν κρατάω αυτούς τους ανθρώπους εδώ» και πιθανώς να έχουμε μεγαλύτερη ένταση σε αυτό το μέτωπο.
– Πώς αξιολογείτε την αντίδραση της Ευρώπης στη διαχείριση αυτής της κρίσης και τι θα πρέπει να περιμένει κανείς πλέον στην Ιταλία;
– Αυτήν την ώρα βλέπουμε στην Ευρώπη μέτρα ισχυρής οικονομικής υποστήριξης, από την ευρωπαϊκή ηγεσία, από τη γερμανική κυβέρνηση, από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Δεν ανησυχώ ιδιαίτερα για μια τραπεζική ή χρηματοοικονομική κρίση στην Ευρώπη. Η Ιταλία βεβαίως έχει πολύ υψηλό χρέος και αυτό συνιστά πηγή ανησυχίας. Υπήρξαν τις τελευταίες μέρες κάποιες ενδείξεις βελτίωσης στην καμπύλη των κρουσμάτων, ας ελπίσουμε ότι θα σημειωθεί πρόοδος. Διότι, συν τοις άλλοις, τα κρούσματα πλήττουν και το υγειονομικό προσωπικό της χώρας, δηλαδή αυτούς που καλούνται να διαχειριστούν αυτήν την κρίση.
– Πώς βλέπετε να διαμορφώνονται από εδώ και στο εξής οι ήδη προβληματικές σχέσεις ΗΠΑ και Κίνας;
– Είναι πιθανό λόγω των επιπλοκών στις εφοδιαστικές αλυσίδες πολλές αμερικανικές εταιρείες να μειώσουν την παρουσία τους στην Κίνα, η οποία άλλωστε είχε ήδη αρχίσει να γίνεται πιο ακριβή. Προβλέπω ευρύτερα μια εμβάθυνση στην αποσύνδεση των δύο χωρών και μεγαλύτερη ένταση στις σχέσεις τους. Η Κίνα αξιοποιεί πλέον την υγειονομική εφοδιαστική της αλυσίδα προσεγγίζοντας χώρες της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής στις οποίες παρέχει υποστήριξη. Το Πεκίνο αισθάνεται σήμερα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση σε σύγκριση με το 2008 και αναμένεται να διαδραματίσει έναν πιο σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο. Δεν θα συζητάμε πλέον για αμερικανική παγκόσμια τάξη αλλά για πολυκατακερματισμένη παγκόσμια τάξη. Θα πρέπει να δούμε αν οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν έναν πιο έντονο εμπορικό πόλεμο μετά το τέλος αυτής της κρίσης. Είναι ακόμη λίγο νωρίς για να δούμε κατά πόσον η κατάσταση που διαμορφώνεται θα καταλήξει σε ένα είδος ψυχρού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, με αιχμή τομείς όπως η τεχνολογία.
– Η κρίση του κορωνοϊού ενισχύει ή αποδυναμώνει τον Τραμπ ενόψει των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ;
– Δεν είναι σαφές ακόμη. Βραχυπρόθεσμα, δηλαδή τις επόμενες λίγες εβδομάδες, μάλλον θα αυξηθούν τα ποσοστά αποδοχής του, καθώς υπάρχει η ανάγκη για έναν ισχυρό ηγέτη που θα διαχειριστεί αυτήν την κρίση.
Επίσης, έχει γύρω του μια καλή ομάδα που τον βοηθά. Επιπλέον, παρέχει ένα τεράστιο πακέτο στήριξης προς την οικονομία. Oμως, υπάρχει ακόμη χρόνος μέχρι τις προεδρικές εκλογές, το ερχόμενο φθινόπωρο. Αν η οικονομική κρίση επεκταθεί και στο τρίτο τρίμηνο του έτους, αν το υγειονομικό σύστημα υπερφορτωθεί, αν ο ίδιος επιλέξει να ανοίξει την οικονομία πιο νωρίς και τα κρούσματα αυξηθούν φέρνοντας επιπρόσθετα μέτρα καραντίνας, τότε δυνητικά θα μπορούσαν όλα αυτά να είναι καταστροφικά για την πολιτική πορεία του Τραμπ.
– Η κατάσταση που διαμορφώνεται συνιστά κατά τη γνώμη σας έκκληση για λιγότερη ή για περισσότερη παγκοσμιοποίηση;
– Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Σε όρους εφοδιαστικής αλυσίδας καλεί μάλλον για λιγότερη παγκοσμιοποίηση, καθώς ο έλεγχος των δικών σου πόρων σε ενδυναμώνει μέσα στις έκτακτες συνθήκες. Σε όρους πολιτικής καλεί σαφώς για περισσότερη παγκοσμιοποίηση, καθώς αν κάτι χρειάζεται σήμερα είναι ο καλύτερος διεθνής συντονισμός σε ένα διασυνδεδεμένο παγκόσμιο σύστημα. Χρειάζονται ισχυροί συνεργαζόμενοι θεσμοί για μία σειρά προκλήσεων, σε τομείς όπως η κλιματική αλλαγή, η κυβερνοασφάλεια και βεβαίως οι πανδημίες.
