Η Έξοδος

Η «Καθημερινή» της Κυριακής, που κυκλοφορεί στις 28 Αυγούστου, φιλοξενεί τον όγδοο από τους δώδεκα τόμους με μαρτυρίες από τον ξεριζωμό του μικρασιατικού Ελληνισμού.

Στον όγδοο τόμο της Εξόδου περιλαμβάνονται μαρτυρίες από την Τραπεζούντα, μητρόπολη του ποντιακού Ελληνισμού από την εποχή της αυτοκρατορίας των Κομνηνών, και από άλλες περιοχές του ανατολικού παράλιου Πόντου.

Οι μαρτυρίες, τμήμα μιας εκτεταμένης -στον χώρο και τον χρόνο- ερευνητικής προσπάθειας του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, η οποία διήρκεσε τέσσερις δεκαετίες, παρουσιάζουν την εθνογραφία της περιοχής, φωτίζουν τους μηχανισμούς και τους θεσμούς συγκρότησης της ταυτότητας του ελληνικού ποντιακού πληθυσμού και αναδεικνύουν τις σχέσεις της περιοχής με τη Ρωσία. Εξάλλου, από το 1916 έως τον Φεβρουάριο του 1918 η περιοχή είχε καταληφθεί από τα ρωσικά στρατεύματα.

Από τις 6.720 οικογένειες που ζούσαν στην Τραπεζούντα το 1913-14, οι 3.500 ήταν τουρκικές, οι 2.500 ελληνικές και οι υπόλοιπες αρμενικές. Το ελληνικό στοιχείο ήταν συγκεντρωμένο στις εννέα ενορίες της πόλης, οι οποίες έπαιρναν συνήθως την ονομασία τους από τον ναό που βρισκόταν σε καθεμιά απ’ αυτές.

«Μάιος του ’21 ήτανε», αφηγείται ο Γεώργιος Τσελεπίδης, περιγράφοντας την εμπειρία του από τα διαβόητα αμελέ ταμπουρού (τάγματα εργασίας), «και ήρθε διαταγή και στο δικό μας χωριό και στ’ άλλα χωριά της Γαλίαινας να παρουσιαστούνε όλοι οι άντρες από 14 χρονώ μέχρι 70 στο Τζεβισλούκ. Αναβολή, γνωριμία, χρήματα, τίποτα δε χωρούσε. Ήσουνα υποχρεωμένος να παρουσιαστείς. Μαζευτήκαμε απ’ όλα τα χωριά και μας κλείσανε σ’ ένα παλιό χάνι έξω απ’ τη Λιβερά που το είχανε για στάβλο. Ένα μήνα μείναμε εκεί μέσα και μας σήκωσαν ένα πρωί και ξεκινήσαμε. Δώδεκα μέρες πορεία κάναμε και φτάσαμε στο Ερζερούμ. Τέσσερις-τέσσερις μας πηγαίνανε και τον ένα δεμένο με τον άλλο μας είχανε να μην μπορούμε να φύγουμε. Τζανdάρμες από δίπλα μας ήτανε με τα ντουφέκια. Άμα πολυμιλούσες σε κοπανούσανε με το όπλο.

»Σε κακό χάλι φτάσαμε στο Ερζερούμ. Πείνα, ψείρα, πυρετός, βρομιά. Κόσμος και κοσμάκης χάθηκε τότε. Πέθαναν στο δρόμο, πέθαναν στο Ερζερούμ. Θέρισε ο εξανθηματικός τύφος. Εκεί μείναμε 18 μήνες. Δουλεύαμε στους δρόμους, σε κτίρια που κτίζανε. Από κει μας μεταφέρανε στη Χόπα. Είχαμε μείνει καμιά εκατοστή νομάτοι.

Το 1923 πήραμε φύλλο πορείας να φύγουμε. Από τα βουνά πάλι βαδίσαμε και πήγαμε Τραπεζούντα. Στο Τσαγκάρ πήγα κι έμεινα μια βραδιά, άλλαξα τα ρούχα μου και ξαναγύρισα στην Τραπεζούντα κι έπιασα δουλειά μαραγκός, την τέχνη μου. Δεκέμβριος του ’23 κατέβηκαν όλοι απ’ το χωριό μου στην Τραπεζούντα. Λίγοι λίγοι μπήκανε στα πλοία και φύγανε».

Μια πολύτομη έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών από τη Βιβλιοθήκη Μνήμης της «Καθημερινής».

Μαζί Ταξίδια Αυγούστου, Κ και New York Times