Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Το έργο έχει χιούμορ, αμεσότητα, αλλά ταυτόχρονα συγκινεί και είναι μια γροθιά στο στομάχι, αφού μας ανοίγει τα μάτια σε πράγματα που αποφεύγουμε ν’ αντιμετωπίσουμε. Έτσι αποφάσισα ότι το έργο αυτό μ’ εκφράζει και θα ήθελα πολύ να το παρουσιάσω στο κυπριακό κοινό» λέει η σκηνοθέτρια Μαρία Κυριάκου για το έργο «Λόγια στο στόμα» του Kieran Hurley, που ανεβάζει η ομάδα Φερέφωνο στην Πάνω Σκηνή του Σατιρικού Θεάτρου στη Λευκωσία (θα ακολουθήσουν δύο παραστάσεις και στο θέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό, τον Ιανουάριο). Στον ρόλο της Λίμπι, η Μέλανη Στέλιου και στον ρόλο του Ντέκλαν, ο Ανδρέας Δανιήλ, και η μετάφραση είναι του Μάριου Κωνσταντίνου και η Μαρία μού λέει σχετικά:» Όπως γίνεται με κάθε πρώτη μετάφραση, το δουλέψαμε πολύ και στην πρόβα, για να λιώσει η γλώσσα, να κυλάει και να μην “κουτσουφλάμε” πάνω στις λέξεις, να έχει ρυθμό».
–Μαρία, τι σε έφερε σε αυτό το έργο;
–Το 2019 βρέθηκα στο Εδιμβούργο για το γνωστό φεστιβάλ Edinburgh Fringe και φυσικά είδα πάρα πολύ θέατρο! Ανάμεσα στις παραστάσεις που παρακολούθησα ήταν και το «Mouthpiece» στο Θέατρο Traverse, ένα θέατρο που στηρίζει πολύ τους νέους συγγραφείς στη Σκωτία και έχει βγάλει μεγάλα ονόματα στον χώρο του θεάτρου τα τελευταία χρόνια, γιατί έχει ως στόχο την ανάπτυξη της θεατρικής συγγραφής στη Σκωτία. Εκεί γνώρισα λοιπόν αυτό το καταπληκτικό έργο του πολύ νέου αλλά ήδη βραβευμένου συγγραφέα Kieran Hurley. Το έργο γράφτηκε το 2018 και έκανε τρομερή επιτυχία μόλις ανέβηκε το 2019, γι’ αυτό και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο – τεράστιο επίτευγμα για ένα νέο έργο – όπου έλαβε διθυραμβικές κριτικές. Εγώ είδα το πρώτο ανέβασμά του δηλαδή και μετά την παράσταση είχα μείνει άφωνη! Το έργο έχει χιούμορ, αμεσότητα, αλλά ταυτόχρονα συγκινεί και είναι μια γροθιά στο στομάχι, αφού μας ανοίγει τα μάτια σε πράγματα που αποφεύγουμε ν’ αντιμετωπίσουμε. Έτσι αποφάσισα ότι το έργο αυτό μ’ εκφράζει και θα ήθελα πολύ να το παρουσιάσω στο κυπριακό κοινό. Επικοινώνησα με την agent του συγγραφέα και μας έδωσαν το δικαίωμα να το μεταφράσουμε και να το ανεβάσουμε. Ζήτησα από τον Μάριο Κωνσταντίνου να το μεταφράσει, γιατί με τις δύο ιδιότητές του, ηθοποιός και φιλόλογος, αισθάνθηκα ότι θα έκανε καλή δουλειά. Και βγήκα σωστή, γιατί παρ’ όλες τις δυσκολίες της γλώσσας, γιατί το έργο είναι γραμμένο σε πολύ σκληρή διάλεκτο, εντούτοις τα καταφέραμε και κατεβαίνει η αμεσότητα και η ουσία του. Όπως γίνεται φυσικά με κάθε πρώτη μετάφραση, το δουλέψαμε πολύ και στην πρόβα, για να λιώσει η γλώσσα, να κυλάει και να μην «κουτσουφλάμε» πάνω στις λέξεις, να έχει ρυθμό. Η μετάφραση «Λόγια στο Στόμα», που πολύ σωστά προτείνει ο Μάριος, εμπεριέχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης, όπως ακριβώς κάνει και ο πρωτότυπος τίτλος, «Mouthpiece». Αισθάνομαι πολύ τυχερή που καταφέραμε με αυτή την πολύ ωραία ομάδα ανθρώπων να μεταφέρουμε για πρώτη φορά στα ελληνικά αυτό το υπέροχο έργο.
–Είναι το χάσμα των τάξεων τόσο μεγάλο, που τελικά εμποδίζει τους ανθρώπους να συνεννοηθούν;
–Δεν θεωρώ ότι το ταξικό ζήτημα είναι απλώς ένα εμπόδιο συνεννόησης. Ο τρόπος που οι άνθρωποι με προνόμιο – και για να εξηγούμαι όταν αναφέρομαι στη λέξη προνόμιο, εννοώ το δικαίωμα στα αυτονόητα, όπως παιδεία, στέγη, σίτιση, σωματική ασφάλεια, αυτά όλα που εμείς θεωρούμε αυτονόητα δηλαδή – ο τρόπος που οι προνομιούχοι λοιπόν αντιλαμβάνονται το προνόμιό τους, ως αυτονόητο, είναι το πρόβλημα. Διότι ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού αυτής της γης δεν έχει τα’ αυτονόητα. Σε κάποια στιγμή του έργου, συζητάει η Λίμπι με τον Ντέκλαν και του λέει: «Όλοι έχουμε μια ιστορία» και ο Ντέκλαν της απαντά: «Όχι, κάποιοι από εμάς έχουμε μόνο ζωές.» Αυτή η συζήτηση, έχει γίνει πια μπανάλ, ένα non-issue, επειδή βρίσκουμε τρόπους στη ζωή μας να «διαχειριζόμαστε» αυτό το πρόβλημα, μέσω της φιλανθρωπίας, της εκπλήρωσης ουσιαστικά της ανάγκης μας να βοηθάμε, χωρίς ν’ αντιλαμβανόμαστε ότι το πρόβλημα αυτό έχει ρίζα και ότι εμείς απλώς βάζουμε τσιρότο σε μια ανοιχτή πληγή. Και το έργο αυτό μιλάει κυρίως για το πώς η φωνή των μη-προνομιούχων εκπροσωπείται μέσα από την τέχνη, μέσα από το θέατρο. Ποιος έχει δικαίωμα να δώσει φωνή σ’ αυτόν που δεν έχει φωνή; Είναι ένα τεράστιο θέμα αυτό της εκπροσώπευσης και είναι κι αυτό ακόμα ένας τρόπος για να αισθανόμαστε καλά επειδή ως καλλιτέχνες «κάνουμε κάτι», μιλάμε πολιτικά και θίγουμε πολιτικά θέματα. Αλλά εν τέλει το ερώτημα είναι, προσφέρουμε κάτι ή αλλάζουμε απλώς το τσιρότο;
«Και το έργο αυτό μιλάει κυρίως για το πώς η φωνή των μη-προνομιούχων εκπροσωπείται μέσα από την τέχνη, μέσα από το θέατρο».
–Η καλλιτεχνική έκφραση είναι διέξοδος από την καθημερινότητα... πώς όμως μπορεί να συνυπάρξει με τη βιωτή;
–Η καλλιτεχνική έκφραση είναι σαφώς μια διέξοδος. Για πολλούς ανθρώπους και όχι μόνο εννοείται για τους επαγγελματίες. Είναι ένας τρόπος να εκφράσεις συναισθήματα που δεν μπορείς αλλιώς να τα διαχειριστείς. Είναι ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσμο, μέσα από τον φακό της υποκειμενικότητας και του μη-λογικού. Για να μπορείς όμως να έχεις καλλιτεχνικές ευαισθησίες, θα πρέπει σίγουρα να έχεις λύσει τις ανάγκες επιβίωσής σου, έτσι; Οπότε τελικά είναι κι αυτό προνόμιο, διότι πώς να εμπνευστείς και να εκφραστείς καλλιτεχνικά, αν δεν έχεις να φας ή ζεις στον δρόμο. Οπότε αυτό είναι μια μεγάλη κουβέντα και είναι απόλυτα συνυφασμένη με αυτό που έλεγα πριν για τα αυτονόητα.
«Πιστεύω στην ικανότητα του ανθρώπου να εξελίσσεται και πιστεύω ότι η αλλαγή είναι το κλειδί στην ωρίμανση», λέει η Μαρία Κυριάκου.
Επικοινωνία σημαίνει
να μπορώ να ξεβολευτώ
–Είναι ωραία τα από άμβωνος ή από τη σκηνή λόγια, άραγε δεν περνάει τίποτε στην κοινωνία, στον πολίτη, άντρα ή γυναίκα;
–Εννοείται ότι το θέατρο και η τέχνη γενικότερα ευαισθητοποιεί – για τον άμβωνα δεν ξέρω, δεν είμαι φαν! – το θέμα όμως είναι το τι κάνουμε πέρα από την ευαισθητοποίηση. Η λέξη «ευαισθητοποίηση» από μόνη της είναι ένας πιο πιασάρικος τρόπος να λέμε, καταλαβαίνω, αυτό με συγκινεί, αλλά μετά τι; Ο στόχος θα πρέπει να είναι να μας παίρνει κι ένα βήμα παραπέρα. Να διαμαρτυρόμαστε, να διεκδικούμε και να επιμένουμε στην αλλαγή, να είμαστε πιο ανοιχτοί πρακτικά στη ζωή μας σε ό,τι αφορά τη συμπερίληψη και βεβαίως να εκλέγουμε ανθρώπους που μπορούν να φέρουν ουσιαστική αλλαγή και να μην επιτρέπουμε να έχουν φωνή αυτοί που διαιωνίζουν την υφιστάμενη κατάσταση. Αν δεν μπορούμε πραγματικά να παίρνουμε θέση στην κοινωνία και λέμε «δε βαριέσαι, έτσι είναι τα πράγματα», τότε γινόμαστε μέρος του προβλήματος.
–Τα πολλά λόγια είναι φτώχια... πάντως, συμφωνείς;
–Εξαρτάται ποιος τα λέει και τι λέει!
–Είναι ο/η άλλος/η ποτέ πραγματικά σε ετοιμότητα ν’ ακούσει;
–Πιστεύω στην ικανότητα του ανθρώπου να εξελίσσεται και πιστεύω ότι η αλλαγή είναι το κλειδί στην ωρίμανση. Ως άνθρωποι και ως πολίτες. Για να μπορείς ν’ ακούσεις, να καταλάβεις, θα πρέπει να μπορείς να «μετακινηθείς». Αυτό σημαίνει επικοινωνία, να μπορώ να ξεβολευτώ απ’ αυτό που ξέρω και μου προκαλεί θαλπωρή για να μπορέσω να προχωρήσω. Μόνο έτσι θα είμαστε πραγματικά έτοιμοι ν’ ακούσουμε. Αν ακούμε μόνο αυτό που θέλουμε ν’ ακούσουμε, τότε δεν θα πάμε ποτέ πουθενά.
Αυτή η τυχαία συνάντηση των δύο ηρώων γεννά και για τους δύο την ελπίδα μιας δυνατότητας για κάτι καλύτερο λέει η Μαρία Κυριάκου.
–Υπάρχει κοινός τόπος που μοιράζονται οι δύο ήρωες του έργου;
–Υπάρχει ναι. Η ανάγκη για επικοινωνία, για φροντίδα, για αγάπη. Υπάρχει. Γιατί και οι δύο κουβαλούν ένα τραύμα, ο καθένας το δικό του τραύμα που απορρέει από τη θέση του στην κοινωνία βέβαια. Αλλά αυτή η τυχαία συνάντησή τους γεννά και για τους δύο την ελπίδα μιας δυνατότητας για κάτι καλύτερο. Βέβαια, πάντα σ’ αυτό, το πάνω χέρι έχει αυτός που έχει το προνόμιο. Και αυτό είναι που πραγματεύεται το έργο. Γιατί όση αγάπη και επικοινωνία και να υπάρχει, αυτό είναι ένα ανυπέρβλητο πρόβλημα.
–Τελικά, τι σημαίνει παραίτηση και τι νοιάξιμο, Μαρία;
–Εξαρτάται σε πιο πλαίσιο μιλάμε. Όμως μια και το θέμα μας είναι η παράσταση, θα πω ότι το νοιάξιμο που αισθάνεται η Λίμπι για τον Ντέκλαν είναι αυθεντικό, είναι γνήσιο. Και ο τρόπος που η ζωή αυτού του 17χρονου την κινητοποιεί, πηγάζει από μια ειλικρινή προσπάθεια να τον βοηθήσει. Επειδή όμως η δική της ζωή, η δική της πραγματικότητα είναι τόσο διαφορετική από τη δική του, δεν μπορεί να καταλάβει ότι ο Ντέκλαν δεν έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί την επιρροή των πράξεών της στη ζωή του. Στην πραγματικότητα του ανοίγει μια διέξοδο, η οποία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει, λόγω της κατάστασης στην οποία βρίσκεται και έτσι η όποια δυνατότητα, καταλήγει στην παραίτηση.
Πληροφορίες
«Λόγια στο στόμα», του Kieran Hurley, σε σκηνοθεσία Μαρίας Κυριάκου. Πρεμιέρα 14 Δεκεμβρίου. Παραστάσεις 15, 16, 17, 18 Δεκεμβρίου, ώρα 8:30 μ.μ. Σατιρικό Θέατρο, Πάνω Σκηνή / Λευκωσία. Η παράσταση είναι κατάλληλη για θεατές άνω των 15 ετών.
