Kathimerini.gr
Δημήτρης Ρηγόπουλος
Η τελευταία διεθνής Ελληνίδα του κινηματογράφου και του θεάτρου δεν είναι από χθες το πρωί μαζί μας. Αφησε την τελευταία της πνοή σε ηλικία 96 ετών στο σπίτι της στην Πλάκα ύστερα από πολυετή μάχη με το Αλτσχάιμερ. Το ακαταμάχητο πνεύμα, το χαρακτηριστικό έντονο βλέμμα, το γνώριμο αυτοσαρκαστικό της χιούμορ, όλα όσα συμπλήρωναν ιδανικά την αξεπέραστη, σχεδόν αρχαϊκή ομορφιά που την έκανε διάσημη σε όλο τον κόσμο, την εγκατέλειπαν σταδιακά την τελευταία δύσκολη δεκαετία της ζωής της, υποχρεώνοντάς την σε οριστική απόσυρση από κάθε καλλιτεχνική και κοινωνική δραστηριότητα.
Αλλά η χθεσινή αποδημία της μάς θύμισε όλα αυτά για τα οποία η Ειρήνη Παπά θα μείνει στην Ιστορία ως μία από τις πιο σημαντικές και πιο αναγνωρίσιμες στο εξωτερικό Ελληνίδες του 20ού αιώνα. Δεν είναι μόνο οι ρόλοι που έγραψαν ιστορία ή απέσπασαν βραβεία σε εγχώρια και μεγάλα διεθνή φεστιβάλ, δεν είναι οι θρυλικές ταινίες ή ο τρόπος που έβαλε τη δική της ανεξίτηλη σφραγίδα σε κινηματογραφικές μεταφορές εμβληματικών έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, δεν είναι οι μεγάλοι σκηνοθέτες που την πίστεψαν και τη λάτρεψαν, δεν είναι καν ο ατελείωτος κατάλογος με τους διάσημους συμπρωταγωνιστές της που έπαιξαν δίπλα της, από τον Μάρλον Μπράντο και τον Αντονι Κουίν μέχρι τον Ιβ Μοντάν και την Κάθριν Χέπμπορν· ήταν η κατατομή και τα μάτια, το ανάστημα και η μεσογειακή ψυχή που ταξίδεψαν την Ειρήνη Παπά στα πέρατα του κόσμου, τη σύγχρονη εκδοχή μιας αρχέγονης μορφής που εκπέμπει ομορφιά, εσωτερική δύναμη και μια αύρα μυστηρίου που συνέβαλε σε έναν από τους ισχυρούς και γνήσια ελληνικούς γυναικείους μύθους του περασμένου αιώνα.
Η ίδια προτιμούσε να δείχνει αμέτοχη της σαγήνης και της προσωπικής της ακτινοβολίας. «Είσαστε πραγματικά το ανεξάρτητο, ανυπότακτο πνεύμα που θέλει ο “μύθος”;» τη ρωτούσε το 2003 ο Βασίλης Αγγελικόπουλος για λογαριασμό της «Κ». «Δεν το ξέρω αυτό, τι θα πει “μύθος”! Εγώ είμαι μέσα στο αεροπλάνο, δεν είμαι έξω για να μπορέσω να το περιγράψω. Μερικές φορές αισθάνομαι ότι με ακολουθώ κάνοντας κάτι κι αυτό το κάτι η Ειρηνούλα η μικρή δεν το θέλει. Κι αναρωτιέμαι “τώρα αυτή γιατί δεν το θέλει αυτό;”. Κατάλαβες, ο διχασμός, η σχιζοφρένεια η ανθρώπινη, που την έχουμε όλοι μέσα μας, όπως έχουμε μέσα μας και τον ανακριτή, τον εισαγγελέα, τον ελεγκτή του εαυτού μας… Λοιπόν, δεν ξέρω αν είμαι ανυπότακτο ή ανεξάρτητο πνεύμα, εκείνο που ξέρω είναι ότι προσπαθώ να τα έχω καλά μ’ εμένα. Οσο μπορώ. Να μου αρέσω, να μ’ εκτιμώ, να μη με φτύνω».
«Δεν ξέρω αν είμαι ανυπότακτο ή ανεξάρτητο πνεύμα, εκείνο που ξέρω είναι ότι προσπαθώ να τα έχω καλά μ’ εμένα», είχε πει η Ειρήνη Παπά στην «Κ».
Τα πρώτα βήματα
Χαρισματική, δυναμική και ανεξάρτητη φύση, η Ειρήνη Παπά (που είχε γεννηθεί στις 3 Σεπτεμβρίου του 1926 στο Χιλιομόδι Κορινθίας, το πατρικό της επίθετο ήταν Λελέκου) πήρε τη ζωή στα χέρια της από πολύ μικρή. Η απόφασή της να γίνει ηθοποιός και κυρίως να παντρευτεί σε ηλικία 18 ετών τον συγγραφέα Αλκη Παπά την έφερε σε σύγκρουση με τη μητέρα της. Μαθήτρια του Ροντήρη και της Παξινού στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου αποφασίζει ότι δεν της πηγαίνει ο καθιερωμένος, εκείνη την εποχή, τύπος υποκριτικής στις αρχαίες τραγωδίες και στρέφεται στο εμπορικό θέατρο. Αλλά ήταν ο πρωταγωνιστικός της ρόλος το 1951 στη «Νεκρή πολιτεία» του Φρίξου Ηλιάδη που ταξιδεύει στο Φεστιβάλ των Καννών και τη συστήνει στο διεθνές κοινό.
Ανοίγει έτσι ο δρόμος για μια ανεπανάληπτη καριέρα που περιλαμβάνει μεγάλες ξένες παραγωγές, προνομιακές σχέσεις με σπουδαίους σκηνοθέτες (ανάμεσά τους και ο Μιχάλης Κακογιάννης αλλά και ο Φράνκο Τζεφιρέλι) κι έναν ειδικό σύνδεσμο με την Ιταλία στην οποία περνάει από ένα σημείο και μετά μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου της. Η δεύτερη πατρίδα της την τίμησε πολλαπλώς: είχε δεχθεί τιμητική διάκριση από τον πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο, έχει τιμηθεί επίσης με το βραβείο Ρώμη στο αρχαίο θέατρο της Οστια Αντίκα το 2008 και με τον Χρυσό Λέοντα της Μπιενάλε Θεάτρου Βενετίας το 2009. Σε αυτό το περιβάλλον η Ειρήνη Παπά δεν έχασε ποτέ την επαφή της με τη ζωή στην Ελλάδα. Το σχέδιο για τη δημιουργία ενός θεατρικού εκπαιδευτικού κέντρου διεθνούς εμβέλειας στην οδό Πειραιώς έγινε στόχος ζωής. Και το 1995 ο τότε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος την τίμησε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος· μια φορά Ελληνίδα, για πάντα Ελληνίδα.
