ΑΜΠΕ
Του Χάρη Αναγνωστάκη
Τα δικαστικά δράματα -πολλές φορές ως θρίλερ ή ακόμη ή και ως ... γουέστερν- έχουν τεράστια απήχηση στο κινηματογραφικό κοινό, καθώς η αίθουσα του δικαστηρίου, οι δικηγορικές αντιμαχίες, οι αναπάντεχες μαρτυρίες, ο άτεγκτος ή διεφθαρμένος δικαστής και φυσικά η υπόθεση, τα στοιχεία, οι λεπτομέρειες, πολλές φορές το μυστήριο και οι αναπάντεχες ανατροπές, μαγνητίζουν το ενδιαφέρον.
Βεβαίως, όσοι έχουν έστω και λίγη γνώση από τις κανονικές δικαστικές αίθουσες, ξέρουν ότι η κινηματογραφική δίκη, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, έχει ελάχιστη σχέση με την πραγματικότητα, αλλά αυτό μικρή σημασία έχει. Πόσο πιθανόν είναι να βρούμε δικηγόρους σαν τον Τζέιμς Στιούαρτ ή τον Πολ Νιούμαν, δικαστές σαν τον Σπένσερ Τρέισι, μάρτυρες σαν την Μάρλεν Ντίντριχ και ένορκο σαν τον Χένρι Φόντα; Άλλωστε, τα δικαστικά φιλμ στηρίζονται (εκτός από το σενάριο) καταλυτικά από τις ερμηνείες.
Με αφορμή μία, μπορεί και όχι ανεξήγητη, πληθώρα δικαστικών υποθέσεων, που έχουν κατακλίσει την καθημερινότητά μας, με τα τηλεοπτικά κανάλια να έχουν μεταβληθεί σε φροντιστήριο νομικών "γνώσεων", είναι ευκαιρία να θυμηθούμε έξι συν ένα κλασικά δικαστικά φιλμ, που παραμένουν αγέραστα και κυρίως με τη δική τους κινηματογραφική αξία.
Σκιές και Σιωπή (To Kill a Mockingbird)
Το δικαστικό δράμα του Ρόμπερτ Μάλιγκαν που έδωσε την ευκαιρία στον Γκρέκορι Πεκ να κερδίσει το Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου. Η ταινία (1962) είναι πολλά περισσότερα από ένα δικαστικό δράμα, καθώς στα θεμέλιά του βρίσκεται η βραβευμένη με Πούλιτζερ νουβέλα του Χάρπερ Λι "Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια" το οποίο αξιοποιεί άψογα ο σεναριογράφος Χόρτον Φουτ. Ο έμπειρος Μάλιγκαν, αποφεύγοντας τις δραματικές κορυφώσεις, μελοδραματισμούς και υπερβολές, σκηνοθετεί με μια ήρεμη αυτοπεποίθηση, σε χαμηλούς τόνους και δικαιώνεται δίνοντας στον Γκρέκορι Πεκ (εκπληκτική πολυεπίπεδη ερμηνεία), αλλά και στα δυο πιτσιρίκια που βρίσκονται δίπλα του ως συμπρωταγωνιστές, να δώσουν πνοή στην ταινία του. Το ασπρόμαυρο φιλμ αναδεικνύει το ρατσιστικό πρόβλημα της Αμερικής, αλλά ταυτόχρονα και ιδιαιτέρως αιχμηρά μιλά για την ακραία φτώχεια, την περιθωριοποίηση και τη θέση της γυναίκας. Έχει ως κεντρικό ήρωα έναν παλαιάς κοπής "φιλελεύθερο" δικηγόρο, που μεγαλώνει μόνος τα δυο παιδιά του και ο οποίος αναλαμβάνει την υπεράσπιση ενός Αφροαμερικανού που κατηγορείται για το βιασμό μιας λευκής κοπέλας. Ταυτόχρονα όμως είναι και μια ταινία ενηλικίωσης για τα δυο παιδιά του, τα οποία θα πάρουν ένα γερό μάθημα ζωής, για τη δικαιοσύνη και την ανθρωπιά, ζητήματα που θα μας απασχολούν για πάντα. Η ταινία κέρδισε και τα Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου και καλλιτεχνικής διεύθυνσης, ενώ ήταν υποψήφιο για ακόμη πέντε βραβεία.
Η δίκη της Νυρεμβέργης (Judgment at Nuremberg)
Το φημισμένο ιστορικό δράμα που γύρισε το 1961 ο ικανότατος αλλά και ευέλικτος "επαγγελματίας προοδευτικός φιλελεύθερος" Στάνλεϊ Κρέιμερ και έφερε στο φως για πρώτη φορά τα εγκλήματα των Ναζί στη μεγάλη οθόνη. Στιβαρό δικαστικό φιλμ, που στηρίζεται εν πολλοίς στις ερμηνείες. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις συνταρακτικές ερμηνείες στο ρόλο των μαρτύρων Μοντγκόμερι Κλιφτ, Μάρλεν Ντίντριχ και Τζούντι Γκάρλαντ (κι ενώ είναι εμφανέστατα τα προβλήματά της με το αλκοόλ και την ψυχική της υγεία, κάτι που την καθιστούν εμβληματική μορφή της ταινίας). Και ακόμη του Μαξιμίλιαν Σελ, στο ρόλο του συνηγόρου, του Μπαρτ Λάνκαστερ και μιας ακόμη σειράς καταξιωμένων ηθοποιών και βεβαίως του Σπένσερ Τρέισι στο ρόλο του προέδρου. Η ταινία, παρότι έπρεπε να μείνει εντός των ιστορικών γεγονότων, καταφέρνει να αναδείξει τα ηθικά διλήμματα και τον πόνο που προκάλεσαν οι θηριωδίες των Ναζί και ταυτόχρονα να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον ως το τέλος. Έξι Όσκαρ, μεταξύ των οποίων και αυτά για Καλύτερη Ταινία, Α' Ανδρικού Ρόλου για τον Σελ, Β' Γυναικείου Ρόλου, για την Γκάρλαντ.
Ανατομία ενός Εγκλήματος (Anatomy of a Murder)
Εντυπωσιακό δικαστικό δράμα (1959), με μία από τις καλύτερες και κεφάτες ανατροπές στο φινάλε, που θα τονώσει την ειρωνική ματιά τού μεγάλου Ότο Πρέμιγκερ, στο αίσθημα περί δικαίου. Ένα εμβληματικό δικαστικό φιλμ, από την κλασική αφίσα και την απολαυστική ερμηνεία τού Τζίμι Στιούαρτ μέχρι τη μουσική του Ντιουκ Έλινγκτον. Βασισμένος στο ομώνυμο μυθιστόρημα του δικαστή Τζον Βόλκερ, ο Πρέμιγκερ θα πάει κόντρα στο ρεύμα και στα χολιγουντιανά πρότυπα, ξεψαχνίζοντας το τολμηρό για την εποχή θέμα του βιασμού. Ο δικηγόρος Πολ Μπίκλερ (Στιούαρτ) κι ενώ έχει παρατήσει τη μαχητική δικηγορία, ασχολούμενος με τριτεύουσες υποθέσεις και το ψάρεμα, θα κληθεί να υπερασπιστεί έναν μέθυσο και βίαιο υπολοχαγό, που κατηγορείται για τη δολοφονία του βιαστή της γυναίκας του. Με απίστευτη μαεστρία και εξαντλητική ακρίβεια, ο Πρέμιγκερ δεν αφήνει να πέσει κάτω τίποτα από τα διαδεδομένα αμερικάνικα ταμπού, ενώ η αξία τής ταινίας φτάνει στα ύψη με την ικανότητα του σκηνοθέτη να ευθυγραμμίζει τη γνώση του θεατή με εκείνη του συνηγόρου. Ο Στιούαρτ, με τη μεστή ερμηνευτική του ικανότητα, παραδίδει μαθήματα υποκριτικής και ανθρωπιάς. Όμως, το φιλμ, διαθέτει και μία Λι Ρέμικ, που αναδεικνύει τον ερωτισμό της στον ύψιστο βαθμό κι έναν αξιαγάπητο Μπεν Γκαζάρα. Η ταινία προτάθηκε για επτά Όσκαρ.
Μάρτυς Κατηγορίας (Witness for the Prosecution)
Μία από τις καλύτερες ταινίες (1957) του Μπίλι Γουάιλντερ, αν και όχι τόσο γνωστή, με έναν εκπληκτικό Τσαρλς Λότον στον ρόλο του κυνικού βετεράνου δικηγόρου, την Μάρλεν Ντίντριχ ως μοιραία και τον Τάιρον Πάουερ στον τελευταίο του ρόλο. Δικαστικό φιλμ μυστηρίου, που βασίζεται στο καλύτερο ίσως μυθιστόρημα της Αγκάθα Κρίστι, με υπέροχες χιουμοριστικές πινελιές, εμπνευσμένη ίντριγκα, αλλά και ανατροπές που ξετινάζει το νομικό σύστημα της Αμερικής, με τον ξεχωριστό τρόπο του Γουάιλντερ. Μια πλούσια και εκκεντρική γυναίκα βρίσκεται δολοφονημένη κι όλα τα στοιχεία οδηγούν στον προστατευόμενό της, έναν παντρεμένο γοητευτικό άνδρα. Μόνη μάρτυρας υπεράσπισης η σύζυγός του, ενώ ο βετεράνος δικηγόρος που αναλαμβάνει την υπεράσπισή του, όσο εξελίσσεται η υπόθεση, αμφιβάλει για την αθωότητά του. Η ταινία ήταν υποψήφια για έξι Όσκαρ.
Οι Δώδεκα Ένορκοι (12 Angry Men)
Μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, που διαδραματίζεται μέσα στην αίθουσα των ενόρκων, για λίγες ώρες, μία καυτή μέρα του καλοκαιριού. Ένα αξιοθαύμαστο και ευφυέστατο εγχείρημα του Σίντνεϊ Λιούμετ, καθώς καταφέρνει χωρίς να δώσει κανένα στοιχείο από τη δικαστική αίθουσα να μεταφέρει όλη τη δίκη μέσα από τους προβληματισμούς και τις σκέψεις των ενόρκων, ενώ ταυτόχρονα προβάλει και την ανθρώπινη πλευρά των δώδεκα ανθρώπων που καλούνται να στείλουν ένα νέο στην ηλεκτρική καρέκλα ή στο σπίτι του. Κι ενώ η υπόθεση μοιάζει διαδικαστική ο Χένρι Φόντα, ο ένορκος Νο 8, αμφιβάλει για την ενοχή τού κατηγορουμένου και αρχίζει, παρά τις έντονες αντιπαραθέσεις, να επηρεάζει με επιχειρήματα τους υπόλοιπους ενόρκους. Αξιοθαύμαστες ερμηνείες και από τους δώδεκα ενόρκους, τρεις υποψηφιότητες για Όσκαρ και φυσικά το καλύτερο ντεμπούτο στο σινεμά για τον Σίντνεϊ Λιούμετ.
Η Ετυμηγορία (The Verdict)
Ακόμη ένα δικαστικό αριστούργημα του Σίντνεϊ Λιούμετ, που έπαιζε το είδος στα δάχτυλα, αλλά αυτή τη φορά το μεγαλύτερο μέρος της επιτυχίας οφείλεται στον υπέροχο Πολ Νιούμαν. Βρισκόμαστε στα 1982 και ο καταξιωμένος Λιούμετ συναντά τον ζωντανό θρύλο Πολ Νιούμαν. Οι δυο τους θα παραδώσουν ένα σκοτεινό δικαστικό δράμα, σε σενάριο του Ντέιβιντ Μάμετ και με τον αστραφτερό πρωταγωνιστή να υποδύεται έναν μέθυσο ξοφλημένο δικηγόρο, που αναλαμβάνει μία δύσκολη υπόθεση ιατρικής αμέλειας, προσπαθώντας να επιστρέψει στη ζωή, έχοντας να αντιμετωπίσει ένα πανίσχυρο ιατρικό και οικονομικοπολιτικό κατεστημένο. Και αν ο Λιούμετ κεντάει σκηνοθετικά, ο Νιούμαν μας πείθει για την ετυμηγορία μας: ναι, ο Πολ Νιούμαν εκτός από απόλυτος σταρ είναι και τεράστιος ηθοποιός. Οι πέντε υποψηφιότητες για Όσκαρ (και αυτή του Νιούμαν) πήγαν αλλού, αλλά αυτό έχει μικρή σημασία, καθώς δίπλα στη λέξη ετυμηγορία πάντα θα μας έρχεται στο νου η μορφή του Πολ Νιούμαν.
Sergeant Rutledge
Από τα όχι και τόσο γνωστά γουέστερν του δάσκαλου Τζον Φορντ, που γύρισε το 1960 και συνδυάζει, όπως μόνο αυτός μπορούσε, το γουέστερν με το δικαστικό μυστήριο, για να δώσει ένα αντιρατσιστικό μάθημα στην εφησυχασμένη αμερικανική κοινωνία. Με αρκετά φλας μπακ, αλλά με τη γνωστή αφηγηματική του μαεστρία, ο Φορντ θα φωτίσει την υπόθεση ενός Αφροαμερικανού λοχία που κατηγορείται για τον βιασμό και τη δολοφονία μιας μικρής λευκής κοπέλας και του συνταγματάρχη πατέρα της. Την υπεράσπιση του θα αναλάβει ένας λευκός λοχαγός, που είναι φίλος και θαυμάζει τον λοχία για τις αρχές του και την στρατιωτική του πειθαρχία, ενώ σχεδόν όλοι είναι εναντίον, γιατί απλώς ο κατηγορούμενος είναι μαύρος. Εξαιρετικές οι αιχμές του Φορντ για την υποκριτική αμερικάνικη κοινή γνώμη, αλλά ιδιοφυής η επιλογή του να μιλήσει και για το πέρασμα του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας ακόμη και στα πιο αθώα κομμάτια της κοινωνίας. Και όλα αυτά χωρίς να διαθέτει κάποιον αξέχαστο πρωταγωνιστή, αλλά ικανότατους καρατερίστες, όπως τον Γουίλις Μπεν Μπούσεϊ, στο ρόλο του προέδρου του στρατοδικείου. Για την ιστορία πρωταγωνιστούν ο Τζέφρεϊ Χάντερ και ο Αφροαμερικανός Γούντι Στροντ.
(*Φωτογραφία από την ταινία "Ετυμηγορία")
