Αλεξάνδρα Σκαράκη
«Κάποιο κορίτσι “έφαγε” τη Μόνικα», «Γιατί παίζει ο γιος μου με μια Μπάρμπι;», «Είσαι άνδρας που εργάζεται ως νταντά;». Είναι μερικές μόνο από τις ατάκες που ακούστηκαν στη δημοφιλή κωμωδία καταστάσεων (sitcom) «Τα Φιλαράκια», η οποία προβαλλόταν στο αμερικανικό δίκτυο NBC από το 1994 έως το 2004.
Κι αν εκείνη την εποχή, φράσεις σαν τις παραπάνω τοποθέτησαν το «Friends» στην κορυφή των προτιμήσεων του τηλεοπτικού κοινού, σήμερα αυτές θεωρούνται προβληματικές και ενοχλούν. Η σειρά, μια δημιουργία των Μάρτα Κάουφμαν και Ντέιβιντ Κρέιν, έγινε πριν από μερικά χρόνια διαθέσιμη προς θέαση και στο streaming, αποκτώντας μια «δεύτερη ζωή».
Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, τα «Φιλαράκια» κέρδισαν νέο κοινό χάρη στην προσθήκη της σειράς στο Netflix. Mάλιστα, όπως σύντομα φάνηκε από σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι θεατές είναι κυρίως Μillennials αλλά και μέλη της Gen Z. Άνθρωποι δηλαδή που ήταν σε μικρή ηλικία ή δεν είχαν γεννηθεί καν όταν ξεκίνησαν να προβάλλονται τα επεισόδια. Αυτό όμως είχε ως αποτέλεσμα η νεότερη γενιά να εντοπίσει προβλήματα στο σενάριο και να χαρακτηρίσει το περιεχόμενο ως σεξιστικό, ομοφοβικό και τρανσφοβικό. Και δείχνει ότι αυτή η τηλεόραση δεν θα «περνούσε» εν έτει 2023 με την αλλαγή στις κοινωνίες και την εμφάνιση εννοιών όπως το #cancelculture και η πολιτική ορθότητα.
Φαινόμενο που αναγνωρίζει και η Τζένιφερ Άνιστον, μία από τους πρωταγωνιστές της σειράς η οποία δήλωσε πρόσφατα σε συνέντευξη ότι «η κωμωδία ως τηλεοπτικό είδος έχει εξελιχθεί τόσο πολύ που είναι δύσκολη υπόθεση στις μέρες μας να είσαι αστείος». Και συμπλήρωσε: «Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων, κυρίως μικρότερης ηλικίας, που σήμερα παρακολουθούν επεισόδια από τα “Φιλαράκια” και θεωρούν την πλοκή προσβλητική. Το σενάριο περιελάμβανε ατάκες που δεν ήταν ποτέ σκόπιμο να ειπωθούν και άλλες τις οποίες θα έπρεπε να σκεφτούμε λίγο – αλλά δεν νομίζω ότι τότε υπήρχε η σημερινή ευαισθησία».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Σειρές που σήμερα θα «κοβόντουσαν»
Είναι γεγονός ότι τηλεοπτικά κείμενα από παλαιότερες δεκαετίες, δέχονται σήμερα έντονη κριτική και προκαλούν αντιδράσεις. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο στην περίπτωση του «Friends», όπου χλευάστηκε η ομοφυλοφιλία και η παχυσαρκία, αλλά και άλλες αγαπημένες σειρές. Για παράδειγμα, το «The Office» (2005-2013) όπου συναντήσαμε ομοφοβικά και στερεοτυπικά σχόλια σε επεισόδια όπως οι διακοπές στην Τζαμάικα με την «μεταμόρφωση» του Μάικλ σε Τζαμαϊκανό πολίτη. Ακόμα και στο «Dawnsοn’s Creek» (1998-2003) που υπάρχει ανάρμοστη ερωτική σχέση μεταξύ του 15χρονου μαθητή Πέισι και της 36χρονης δασκάλας του. Σε επεισόδιο της τέταρτης σεζόν του «Sex and the City» (1998-2004), ο χαρακτήρας της Σαμάνθα τσακώνεται με τρεις τρανς έξω από το διαμέρισμά της και στη συνέχεια, η Κάρι τις αποκαλεί «μισές γυναίκες, μισοί άνδρες…κάτι πολύ ενοχλητικό».
«Οι σειρές αυτές έρχονται και επανέρχονται στις οθόνες. Το ερώτημα είναι πώς τα προγράμματα του παρελθόντος προσγειώνονται σε διαφορετικά συγκείμενα που υπάρχουν άλλοι όροι και προϋποθέσεις τηλεοπτικής επιτρεπτότητας. Δηλαδή, πράγματα τα οποία ήταν τότε εντάξει, στην εποχή μας δεν είναι. Το δεύτερο ερώτημα είναι τι προσδοκίες μπορούμε να έχουμε σήμερα από κείμενα που γράφτηκαν 20 και 30 χρόνια πριν και τα οποία κυκλοφορούν ακόμα στη δημόσια σφαίρα», λέει στην «Κ» ο Σπύρος Χαιρέτης, διδάκτορας Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με ειδικότητα στην οπτική/ποπ κουλτούρα.
Με την τάση της κουλτούρας ακύρωσης στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο (που έγινε πιο έντονη το 2020 με την προσωρινή απόσυρση της κλασικής ταινίας «Οσα Παίρνει ο Άνεμος» από την πλατφόρμα του HBO Max λόγω των διαδηλώσεων στην Αμερική για την αστυνομική βία και τον συστημικό ρατσισμό μετά τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ), προέκυψε μεγάλη συζήτηση σχετικά με το αν μπορούσαμε να αλλάξουμε προϊόντα του παρελθόντος. «Προσωπικά, παραμένω σκεπτικός σε αυτή την τάση του να αλλάξουμε προϊόντα του παρελθόντος ή να τα ακυρώσουμε γιατί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει μόνο σε μια ιστορική αμνησία», εξηγεί ο κ. Χαιρέτης.
Παρά τις αντιδράσεις, ο ίδιος, τονίζει ότι χρειαζόμαστε τέτοια κείμενα ώστε να μας προβληματίσουν. «Να τα εξετάσουμε και να δούμε πού βρισκόμασταν ως κοινωνία, ως θεατές και πού θέλουμε να πάμε».
Όσον αφορά τις κωμωδίες καταστάσεων, αυτές εγείρουν συχνά θέματα φύλου και σεξουαλικότητας, με έναν τρόπο αρκετά στερεοτυπικό. «Αντλούν αυτά τα στερεότυπα για να δημιουργήσουν γέλιο, στη σημερινή εποχή όμως λειτουργούν ως μορφές βίας που ασκείται από ομάδες υψηλού σε ομάδες χαμηλότερου κοινωνικού στάτους». Φυσικά, το ερώτημα που τίθεται είναι αν τα στερεότυπα και το χιούμορ αυτό χρειάζεται να καταδικάζονται πλήρως. «Είναι σημαντικό, ειδικά αν σκεφτούμε ότι είδη όπως αυτό της κωμωδίας ή της κωμωδίας καταστάσεων, επενδύουν σε στερεοτυπικούς χαρακτήρες και τα χαρακτηριστικά αυτά είναι το βασικό θεμέλιο πάνω στο οποίο τα ίδια τα αστεία χτίζονται», λέει ο κ. Χαιρέτης.
Στην Ελλάδα
Εκτός από το εξωτερικό, στην Ελλάδα υπήρχαν εξίσου προγράμματα που την εποχή προβολής προκαλούσαν γέλιο, όμως τώρα στις επαναλήψεις, ίσως το κοινό να αισθάνεται άβολα. Για παράδειγμα, το «Είσαι το Ταίρι Μου» και η διακωμώδηση της παχυσαρκίας ή οι «Απαράδεκτοι», «όπου πέρα από το κομμάτι της ομοφυλοφιλίας του Γιάννη – που για κάποιους αναλύεται μέσα από ένα ανώδυνο/νοσταλγικό πρίσμα και μοιάζει λογικό – για κάποιους άλλους φαίνεται ότι αναπαράγει ενδημικά στερεότυπα», σημειώνει ο κ. Χαιρέτης.
Οι σειρές από παλαιότερες δεκαετίες έχουν αναμφισβήτητα ένα διαφορετικό λεξιλόγιο και άλλες αξίες. Το ζήτημα είναι αν και πώς μπορούμε να τις αξιολογήσουμε. «Η ανάγνωση των σειρών θα είναι πάντα καλειδοσκοπική: το κάθε άτομο φέρνει τις δικές του ιδεολογίες, προσλαμβάνουσες και τις αναλύει με έναν άλλο τρόπο. Οπότε είναι σημαντικό να ακούσουμε όλες αυτές τις φωνές, τι έχει να πει ο κόσμος».
