Τι άφησε το 2024 στον πολιτισμό μας

Την τελευταία πενταετία δεν είμαι σίγουρος ότι έχουν αλλάξει πολλά στα πολιτιστικά πράγματα της χώρας. Σίγουρα έχουν γίνει βήματα μπροστά, με σημαντικότερο τη δημιουργία του υφυπουργείου Πολιτισμού, το οποίο έχει την ευθύνη για ό,τι γίνεται, αλλά και για ό,τι δεν πραγματοποιείται –χωρίς φυσικά να παραβλέπω τον ρόλο του κάθε προέδρου της ∆ημοκρατίας και του Υπουργικού του Συμβουλίου, κυρίως αυτόν του υπουργού Οικονομικών. Η αξία του εν Κύπρω παραγόμενου πολιτιστικού προϊόντος είναι σημαντική, και αυτό θα πρέπει να είναι πάντα στο μυαλό όλων εκείνων που δραστηριοποιούνται πολιτιστικώς, χωρίς όμως να βαυκαλισμούς, σύνδρομα και μεγαλοπιάσματα. Στα δύο και κάτι χρόνια ύπαρξης του υφυπουργείου Πολιτισμού, θήτευσαν ο κ. Γιάννης Τουμαζής, ο οποίος κράτησε τα ηνία του υφυπουργείου για επτά μόλις μήνες, δρομολογώντας πολλές υποθέσεις, έχοντας συγκεκριμένο όραμα. Μετά την ανάληψη της προεδρίας της ∆ημοκρατίας από τον κ. Νίκο Χριστοδουλίδη, στην ηγεσία του υφυπουργείο βρέθηκε ο κ. Μιχάλης Χατζηγιάννης, ο οποίος μετά από πέντε περίπου μήνες στο πηδάλιο υπέβαλε την παραίτησή του. Ο κ. Χατζηγιάννης, έχοντας άγνοια του πολιτιστικού γίγνεσθαι της χώρας και χωρίς πολιτικές ή τεχνοκρατικές ικανότητες, δεν κατάφερε να βρει τον δρόμο του. Η νυν υφυπουργός Πολιτισμού κα Λίνα Κασσιανίδου, η οποία ανέλαβε μετά την παραίτηση του κ. Χατζηγιάννη, προερχόμενη από τον ακαδημαϊκό χώρο, έχει βρει τα πατήματά της, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις από καιρού εις καιρόν ανακύπτουν, δείχνοντας ωστόσο πολλές φορές μια σχετική δυστοκία στα μεγάλα ζητήματα που απαιτούν πολιτικό βάρος και αποφασιστικότητα. Σημαντικό θέμα, το οποίο θα πρέπει να επιλυθεί είναι η υποστελέχωση του Τμήματος Σύγχρονου Πολιτισμού, ώστε τα πράγματα να μπορούν να τρέχουν με πιο ικανοποιητικούς ρυθμούς. Πάντως, ποδαρικό στο 2025 έκανε η θέσπιση του Μητρώου Καλλιτεχνών και του Μητρώου του Συνδέσμου Καλλιτεχνών αλλά και η θεσμοθέτηση της καλλιτεχνικής χορηγίας και ο προϋπολογισμός του υφυπουργείου Πολιτισμού για το 2025 ανέρχεται στα €58,6 εκατ. Εκκρεμεί, μεταξύ άλλων, και το ζήτημα των Κυπρίων και η μετεξέλιξή του από χορηγικό πρόγραμμα σε κάτι άλλο. Ο προϋπολογισμός του πάντως παραμένει στις 600.000 ευρώ, όσο ήταν και όταν ήταν ∆ιεθνές Φεστιβάλ.

ΜΟΥΣΕΙΑ / ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ

Δεν έχουν αλλάξει πολλά σε ό,τι αφορά τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Σημαντικότερη εκκρεμότητα είναι το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Λευκωσίας, το οποίο βρίσκεται σε τροχιά υλοποίησης, με ορίζοντα ολοκλήρωσης και εγκαινίων το 2028. Οι καθυστερήσεις οφείλονται κυρίως σε τεχνικές δυσκολίες. Τα αρχαιολογικά μουσεία Λάρνακας και Πάφου έχουν ανακαινιστεί και μένει μόνο εκείνο της Λεμεσού, που όμως φαίνεται να απαιτείται ακόμη ικανός χρόνος μέχρι να αποφασιστεί η ένταξή του σε έναν νέο κύκλο λειτουργίας. Ενδιαφέρουσα πολύ και η εξωστρέφεια των μουσείων μας, αναφέρω ενδεικτικά τις δράσεις –και του 2023– τις εκθέσεις της Κατερίνας Ατταλίδου και του Μιχάλη Χαραλάμπους στο Κυπριακό Μουσείο, και της Κυριακής Κώστα στο Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο Μαρίου-Αρσινόης, στην Πόλη Χρυσοχούς. Την έκθεση για τον Κάσσιαλο στο Μουσείο Κώστα Αργυρού στον Μαζωτό. Στα αρχαιολογικά πράγματα της χώρας το Τμήμα Αρχαιοτήτων παρά τις εγγενείς δυσκολίες που έχει το 2024 συνέχισε να είναι δραστήριο και ανοικτό στις προκλήσεις του μέλλοντος. Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία που συνέλεξε η «Κ» στα χέρια των λειτουργών του Τμήματος Αρχαιοτήτων της Κυπριακής ∆ημοκρατίας επιστρέψαν τους τελευταίους έξι μήνες του 2024 περίπου 500 αντικείμενα. Σημαντική στιγμή του Τμήματος Αρχαιοτήτων η παραγωγή του ντοκιμαντέρ «Σκάμματα», σε σκηνοθεσία ∆ανάης Στυλιανού. Η ιδέα και η επιμέλεια του περιεχομένου ήταν της Ευτυχίας Ζαχαρίου, έφορος Αρχαιοτήτων, της Ευθυμίας Άλφα, αρχαιολογικής λειτουργού Α΄ και της Άννας Σατράκη, αρχαιολογικής λειτουργού. Στα πιο μικρά μουσεία το Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή στα Πλατανίσκεια συνεχίζει να αντιμετωπίζει προβλήματα, βάζοντας σε κίνδυνο το πολύτιμο αρχείο του, με την Πολιτεία να είναι απ’ ό,τι φαίνεται ανήμπορη να βρει λύση. Λύσεις πρέπει να βρεθούν και για τα μικρά τοπικά μουσεία, τα οποία είναι ωσάν να μην υπάρχουν.

Σίγουρα η αναβάθμιση των αρχαιολογικών χώρων και ο εκσυγχρονισμός τους είναι κέρδος και για τον τουρισμό μας, όπως έχω αναφέρει και στο παρελθόν και «αν, δε, συνδυαστούν με την εξωστρέφεια και τις ποικίλες δραστηριότητες, που το τελευταίο διάστημα δείχνουν τα κυπριακά μουσεία, τότε νομίζω πως θα έχουμε ένα ολοκληρωμένο αρχαιολογικό δίκτυο».

ΘΕΑΤΡΟ

Τα θεατρικά πράγματα το 2024 δεν είχαν σημαντικές αλλαγές σε σχέση με το 2023, με εξαίρεση ίσως τις αλλαγές στο πρόγραμμα Θυμέλη. Το πρώτο εξάμηνο του 2024 μάλιστα σημειώθηκε μία μικρή κρίση, με διάφορα θέατρα, όπως το Σατιρικό Θέατρο, το Θέατρο Ένα της Λευκωσίας, το Θέατρο Ανεμώνα και το Θέατρο Versus της Λεμεσού να απειλούν να βάλουν λουκέτο. Τελικά, μετά από διαβουλεύσεις τα παραπάνω θέατρα παρέμειναν εν λειτουργία, με εξαίρεση το Θέατρο Versus, το οποίο δεν έχει ανεβάσει το 2024 καμία παράσταση. Η τέχνη του θεάτρου ανθεί κυρίως στη Λευκωσία, αφού για το Α΄ Εξάμηνο του 2025, τον ∆εκέμβριο του 2024, από τις 39 αιτήσεις, εγκρίθηκαν οι 18, με το ποσό των 842.100 ευρώ. Και από τους 21 φορείς, οι ομάδες που έκαναν αίτηση από τη Λάρνακα ήταν τρεις, το Θέατρο Ροή της Βαλεντίνας Σοφοκλέους, ο Ναός της Μελπομένης της Μόνικας Μελέκη και μία συμπαραγωγή με Θεατρική Στέγη Κύπρου. Και τρεις για τη Λεμεσό, η ΕΘΑΛ, που έλαβε χρηματοδότηση, η Υπόγεια Σκηνή και το Θέατρο Versus που δεν πήραν χρήματα. Άρα 15 ομάδες στο Κέντρο και από έξι στην περιφέρεια! Ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου (ΘΟΚ) συνέχισε να λειτουργεί χωρίς καλλιτεχνικό διευθυντή, με το ∆ιοικητικό του Συμβούλιο να λειτουργεί ως αντ’ αυτού, με την ύπαρξη υποεπιτροπών. Και για τον ΘΟΚ το πρώτο εξάμηνο του 2024 ήταν πολύ δύσκολο, αφού αυτό πέρασε σχεδόν χωρίς παραστάσεις, λόγω συνεχιζόμενων ακυρώσεων, εξαιτίας απρόβλεπτων γεγονότων. Για τους εννέα πρώτους μήνες του 2024 ο ΘΟΚ σχεδόν απουσίαζε από τα θεατρικά πράγματα της χώρας, ανεβάζοντας τρεις παραγωγές (μία που ανέβηκε για τρεις μόνο παραστάσεις «Μια ιστορία αγάπης», μία που ανέβηκε για επτά, η εκτός έδρας «Η Βεγγέρα» και οι «Φοίνισσες). Ακολούθησαν οι παραγωγές της «Οδύσσειας», του «Nachtland» και το «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα». Ας ελπίσουμε πως το 2025 θα είναι πιο παραγωγικό για τον ΘΟΚ.

Το ∆ιεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού ∆ράματος κατάφερε για ακόμη μία χρονιά να κερδίσει το στοίχημα της προσέλευσης θεατών, ιδιαίτερα μη ελληνόφωνων.

ΧΟΡΟΣ - ΠΕΡΦΟΡΜΑΝΣ

Στον χορό και στην περφόρμανς γίνονται ενδιαφέρουσες δουλειές από τους οργανωμένους φορείς του χώρου, πολλές φορές υπό αντίξοες συνθήκες. Κύπριες και Κύπριοι χορεύτριες και χορευτές, αλλά και χορογράφοι και περφόρμερ, δείχνουν κατά καιρούς ωραία πράγματα. Αυτό ωστόσο που έχω να παρατηρήσω είναι πως απαραίτητο καθίσταται πια η δημιουργία νέων έργων που να προχωρούν θεματικές που ενδιαφέρουν το κοινό ένα βήμα παρακάτω. Σημαντικό είναι επίσης πως πρέπει να βρεθούν τρόποι ανάπτυξης του κοινού και διεύρυνσής του και σε αυτό η ευθύνη είναι κυρίως των ανθρώπων του χορού και της περφόρμανς. Εργαλείο χρήσιμο θα ήταν η συνεργασία των φορέων του χορού ανά την Κύπρο και η σύμπραξη των διαφόρων φεστιβάλ χορού και περφόρμανς. Ο τόπος είναι μικρός και εκ των πραγμάτων το κοινό είναι περιορισμένο, ωστόσο η κρίσιμη μάζα υπάρχει και οφείλουν οι άνθρωποι του χορού, μαζί με τον τομέα του Χορού του υφυπουργείου να την κινητοποιήσουν.

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Έγραφα για τα εικαστικά τον Ιανουάριο του 2021: «Για το 2022 θα ήθελα να δω μία πιο εξωστρεφή Κρατική Πινακοθήκη, να μάθει και ο κόσμος ότι υπάρχει βασικά… και επιτέλους μια κυπριακή αποστολή στην Μπιενάλε της Βενετίας χωρίς γκρίνιες, ίντριγκες και με αποτύπωμα μετά τη λήξη της κάθε περιόδου». Νομίζω πως τρία χρόνια μετά τα πράγματα δεν άλλαξαν. Πολύ ασθενές το αποτύπωμα της κυπριακής συμμετοχής στην Μπιενάλε της Βενετίας. Η κυπριακή πρόταση είχε τίτλο «Σε έναν ανθισμένο χωματόδρομο δίπλα από μια ήσυχη πάροδο…». Η χώρα εκπροσωπήθηκε από το καλλιτεχνικό ντούο Lower Levant Company (Πήτερ Εραμιάν, Emiddio Vasquez), την καλλιτεχνική κολεκτίβα Endrosia (Αλέξανδρος Ξενοφώντος, Ανδρέας Ανδρονίκου, Ντόρις Μαρί ∆ημητριάδου, Ειρήνη Χένκιν, Μαρίνα Ασσιώτη, Νίκη Χαραλάμπους, Κυριακή Ραφαηλία Τσιρίδου) και τον καλλιτέχνη Haig Aivazian. Η κυπριακή συμμετοχή μάλλον δεν κατάφερε να δώσει την απαραίτητη εξωστρέφεια στα εικαστικά πράγματα του τόπου. Η ελλιπής έως κακή προώθηση της πρότασης στο εσωτερικό, σχεδόν κατέστησαν την πρόταση ως μη γενόμενη. Στο περίμενε και η αξιοποίηση του κτηρίου της ΣΠΕΛ για τον λόγο για τον οποίο ανακαινίστηκε, μιας και ακόμη δεν έχει καταστεί δυνατόν να λειτουργήσει ουσιαστικά ως Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης, λειτουργώντας ως χώρος εκθέσεων και ποικίλων άλλων δραστηριοτήτων, με το φορτίο προώθησης της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας να πέφτει στην Κρατική Πινακοθήκη Majestic, στην οποία όμως δεν μπορούν να ικανοποιηθούν οι σύγχρονοι τρόποι λειτουργίας μιας Πινακοθήκης. Αδήριτη ανάγκη ώστε να λειτουργήσει μία σύγχρονη πολιτιστική δομή για τα εικαστικά είναι η ύπαρξη συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου και η αυτονόμησή της από το υφυπουργείο. Νεότερα περιμένουμε εντός του 2025 και για τη διαχείριση των εγκαταστάσεων που δημιουργήθηκαν στο χωριό Λέμπα της Πάφου, με την ονομασία «Πολιτιστικό Χωριό Λέμπας». Το Πολιτιστικό Χωριό δημιουργήθηκε για να λειτουργήσει ως χώρος φιλοξενίας καλλιτεχνών (artists residencies), χώρος εικαστικών εργαστηρίων για μαθητές και ως εκθεσιακός χώρος.

Σημαντικές ήταν οι μεγάλες εκθέσεις που διοργανώθηκαν με αφορμή τα πενήντα χρόνια από το πραξικόπημα και την εισβολή. Πολύ σημαντική και ενδιαφέρουσα η έκθεση «Κύπρος Νήσος» του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου, σε επιμέλεια Γιάννη Τουμαζή. Ενδιαφέρουσα και η έκθεση της Βουλής των Αντιπροσώπων στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης – ΣΠΕΛ. «Κύπρος 1974». Σημαντικό αποτύπωμα άφησε η έκθεση «Casts of an Island» που επιμελήθηκε ο συλλέκτης Νίκος Παττίχης στη Λεμεσό.

Στα εικαστικά γεγονότα του 2024 ξεχωρίζω επίσης της έκθεση της Τούλας Λιασή στη Λάρνακα, σε επιμέλεια Ξένιου Συμεωνίδη, και την έκθεση του Μιχάλη Χαραλάμπους στο Κυπριακό Μουσείο.