Του Απόστολου Κουρουπάκη
Με αφορμή τα νέα για το εμβληματικό «Βερεγγάρια» στον Πρόδρομο του Τροόδους, που φαίνεται ότι πιθανόν να ξαναβρεί τη χαμένη του αίγλη, κάνουμε μία αναδρομή σε εκείνες τις εποχές που Κύπριοι των αστικών κέντρων του νησιού, ομογενείς από διάφορες χώρες και άλλοι ξένοι περιηγητές επέλεγαν τα χωριά του Τροόδους και της γύρω περιοχής για παραθερισμό. Είναι γνωστό ότι το Τρόοδος ήταν καταφύγιο θερινό για την άρχουσα τάξη, για τους άρχοντες του τόπου, όπως ο Μανουήλ Βουτομίτης, ο Βυζαντινός διοικητής της Κύπρου, που πήγε για κυνήγι στο Τρόοδος και στάθηκε αφορμή για τη δημιουργία της Μονής Κύκκου, αλλά και οι λουζινιανοί βασιλείς ανηφόριζαν στο Τρόοδος για το καλοκαίρι... κυρίως σε μοναστήρια... και φαίνεται πως αυτή η συνήθεια συνεχίστηκε... Την παράδοση για θερινή μετακίνηση διατήρησαν και οι Βρετανοί, οι οποίοι έκτισαν και την καλοκαιρινή κατοικία του μεγάλου αρμοστή στο Τρόοδος, μαζί με άλλες παραθεριστικές κατοικίες για τους υψηλούς κυβερνητικούς υπαλλήλους και διαβάζουμε σε σχετική αναγγελία εφημερίδας, στις 25 Ιουνίου 1910,στον Τύπο της εποχής: «Την προσεχή Πέμπτην αναχωρεί εντεύθεν μετά της οικογενείας του η Α.Ε. ο Μέγας Αρμοστής, όπως ανέλθη εις το εν Τροόδει μέγαρόν του χάριν παραθερισμού» ή στις 7 Ιουνίου 1919 οπότε και ενημερώνεται ο κυπριακός λαός πως: «Αι κυβερνητικαί Αρχαί της Νήσου θ’ αναχωρήσουν εις Τρόοδος την 13 ισταμ. Μηνός διά τον ετήσιον παραθερισμόν».
Φυσικά, το δροσερό αεράκι του Τροόδους ήταν βάλσαμο για όλους, άρχοντες και μη (κατέχοντες όμως ένα σχετικό κεφάλαιο...), έτσι τα ορεινά της Κύπρου και όχι μόνο στο Τρόοδος γινόντουσαν πόλος έλξης για όσους ήθελαν να παραθερίσουν, εννοείται βέβαια πως όταν μιλάμε για παραθερισμό εκείνα ειδικά τα χρόνια, η οικονομική επιφάνεια είναι εκ των ων ουκ άνευ και οι κάτοικοι των χωριών τους υποδέχονταν με μεγάλη χαρά, αφού οι επισκέπτες πρόσθεταν στο πενιχρό τους εισόδημα. Φυσικά, το να καταστεί το Τρόοδος και άλλες ορεινές περιοχές τουριστικός προορισμός δεν ήταν εύκολο εγχείρημα και όπως λέει ρεπορτάζ του 1901: «Είνε αληθές ότι έγινεν αμαξιτός οδός, η οποία και ετέθη από μηνών εν ενεργεία, διά ν’ ανέρχεται τις αυθημερόν από της Λευκωσίας [...]. Αλλά αυτό μόνον δεν είνε αρκετόν να πείση κανένα των νησιωτών ν’ ανέλθη εις τον Όλυμπον, πολύ δε ολιγώτερον να ελκύση τους εν Αιγύπτω πολυταλάντους ώστε να προτιμώσι και τον Όλυμπόν της, από την Ιταλίαν και άλλα της Ευρώπης μέρη».
Οσο λοιπόν οι υποδομές βελτιώνονταν τόσο φαινόταν ότι η έλλειψη ξενοδοχείων αποτελούσε τροχοπέδη για την ανάπτυξη του Τροόδους. Έτσι το 1913 στην Κύπρο φτάνει ο κ. Ρούσελ, ο οποίος, ως απεσταλμένος ευρωπαϊκής εταιρίας, μελετά τις δυνατότητες του τόπου για την ίδρυση ξενοδοχείων, και ερχόμενος στο νησί βρήκε λίαν πρόσφορον το Τρόοδος. Στο ρεπορτάζ της εφημερίδας «Φωνή της Κύπρου» σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Την ίδρυσιν μεγάλων και καταλλήλων ξενοδοχείων εν Τροόδει, ως εγγυωμένην την αθρόαν προσέλευσιν των ξένων, μετ’ ευχαριστήσεως θα ιδώμεν, άλλα δεν θα ήτο καλόν να σκεφθώσιν οι παρ’ ημίν κεφαλαιούχοι αν δεν πρέπη να προλάβωσι τους ξένους ή τουλάχιστον εκ παραλλήλου ή εν συνεργασία μετ’ αυτών να εξασφαλίσωσι αγαθήν τινά μερίδα εις τα προσδοκώμενα μεγάλα οφέλη της τόσα υποσχόμενης μεγάλης ταύτης επιχειρήσεως».
Οι υποδομές βελτιώνονται...
Σταδιακά βέβαια αρχίζουν να λειτουργούν διάφορα ξενοδοχεία, οι υποδομές να βελτιώνονται και ολοένα και περισσότεροι να ανηφορίζουν στο Τρόοδος και η ανάγκη για διαφήμιση μεγάλωνε. Ο παραθερισμός λοιπόν στα ορεινά διαφημιζόταν με κάθε τρόπο, και εκτός από τις ιδιωτικές διαφημίσεις ξενοδοχείων, οι κοινότητες μέσω καταχωρήσεων διαφήμιζαν τις καλλονές τους: «Όσοι επιθυμούσι να αποφύγωσι την αφόρητον αύτην ζέστη. Όσοι επιθυμούσι να τονώσωσι τους αδυνάτους οργανισμούς των. Οσοι επιθυμούσι να θεραπευθώσιν από χρονίους ρευματισμούς και μη και συγχρόνως να μη επιβαρύνωσι και το ταμείον των, ας προτιμήσωσι την Κακοπετριάν» και αλλού: «Παραπλεύρως η μία προς την άλλην και παραλλήλως απλούμεναι από του Τροόδους μέχρι της θαλάσσης αι θελκτικαί και μαγευτικαί αδελφαί κοιλάδες της Σολέας και Μαραθάσας αποτελούσι κατά το θέρος το ονειρευτόν θέρετρον […]. Δυσπερίγραπτος ομολογουμένως είνε αι φυσικαί καλλοναί των κοιλάδων τούτων». Κάθε κοινότητα, κάθε χωριό με κάθε τρόπο μιλάει για τις αρετές που έχει ο τόπος του: «Είναι γνωστόν σε όλους εκείνους που παραθέρισαν μέχρι τώρα στον Αγ. Θεόδωρον το κατάξηρον και υγιεινόν κλίμα του, τα πλούσια και χωνευτικά νερά του, η τακτική του συγκοινωνία, ο ανοικτός ορίζοντάς του, τα άφθονα και διάφορα φρούτα του»... και ολόκληρες οι τοπικές κοινωνίες περίμεναν τη θερινή περίοδο. Η δε παραμονή του μεγάλου αρμοστή στο Τρόοδος ήταν ευκαιρία για τις κοινότητες, αφού συχνά ο ύπατος αυτός Βρετανός αξιωματούχος περιόδευε στις ορεινές κοινότητες και άκουγε τα παράπονα και τις αιτήματα των τοπικών αρχών.
Η αλήθεια είναι ότι πολύ γρήγορα το Τρόοδος έγινε πόλος έλξης, μέσα σε μερικά χρόνια, και ένας παλιός Λεμεσιανός γράφει τις εντυπώσεις του το 1938 για τις Πλάτρες, απ’ όταν ήταν δυσεύρετα τα κατάλληλα καταλύματα και δεν υπήρχαν ούτε καν ανεκτά καφενεία...
Οι ξένοι παραθερισταί
Εκτός από τους Κύπριους επισκέπτες τα ορεινά του νησιού και δη το Τρόοδος επισκέπτονται πολλοί ξένοι παραθερισταί. «Ευχαρίστως πληροφορούμεθα ότι το ρεύμα των ξένων παραθεριστών εξακολουθεί να ογκούται. Ούτω την παρελθούσαν εβδομάδα έφθασαν περί τους 180 ξένοι ως επί το πλείστον εξ Αίγυπτου». Κατά τη θερινή περίοδο του 1933, από την Αίγυπτο έφτασαν 1447 παραθεριστές, 512 από τη Συρία και την Παλαιστίνη και 863 από άλλες χώρες, με τις Πλάτρες να υποδέχονται τους περισσότερους. Η αλήθεια είναι ότι πολύ γρήγορα το Τρόοδος έγινε πόλος έλξης, μέσα σε μερικά χρόνια, και ένας παλιός Λεμεσιανός γράφει τις εντυπώσεις του το 1938 για τις Πλάτρες, απ’ όταν ήταν δυσεύρετα τα κατάλληλα καταλύματα και δεν υπήρχαν ούτε καν ανεκτά καφενεία, «φτάσαμε να προβάλλουν κολοσσίαια και μεγαλοπρεπή ξενοδοχεία, τα μεγαλείτερα και ωραιότερα εν Κύπρω [...] και βλέπεις Ευρωπαίους, Σύρους, Αιγυπτίους, Εβραίους αναμεμιγμένους με τους γηγενείς της Κύπρου και τας μελαχροινάς και ηδυπαθείς Νεράϊδας της, [...] και ιδού οι Πλάτρες που ως “μάνδρες” ήσαν γνωσταί εξειλιγμέναι εις την περιωπήν πρώτης τάξεως θερινής διαμονής, ότι επεβλήθησαν και κρατούν τώρα τα σκήπτρα μοναδικού και συγχρονισμένου εξοχικού κέντρου». Από το παραπάνω χρονογραφικό κείμενο έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε τους επισκέπτες του νησιού και τις τουριστικές αγορές της εποχής... Συρία, Αίγυπτος, Εβραίοι, που σήμερα σκεφτόμαστε ιδίως τις δύο πρώτες χώρες για άλλους λόγους. Όπως καταγράφεται σε ρεπορτάζ του Ιουλίου του 1934 στον δροσόλουστον Πεδουλά παραθερίζουν 320 ξένοι, εκ των οποίων όπως σημειώνεται ελάχιστοι είναι εκ του εξωτερικού, διότι φαίνεται ότι ούτοι προτιμούν την Ελλάδα ένεκα της δραχμής και λόγω των μεγάλων εκπτώσεων και άλλων ευκολιών. Στο ίδιο ρεπορτάζ σημειώνεται πως στις Πλάτρες παραθερίζουν 60 πρόσωπα στα διάφορα ξενοδοχεία, σε ιδιωτικές οικίες 64 Αιγύπτιοι παραθερισταί και 92 Κύπριοι εν συνόλω 216 παραθερισταί. Όπως προβλέπει ο δημοσιογράφος περί τα μέσα Αυγούστου οι παραθεριστές θα φτάσουν τις 2.000
Τα προβλήματα
Το 1947 σημειώνεται στον Τύπο της εποχής πως οι επισκέπτες από την Αίγυπτο και την Παλαιστίνη θα είναι λιγότεροι από τα προηγούμενα χρόνια και αυτό οφείλεται στην έλλειψη προβολής των κυπριακών θερέτρων! Βέβαια, από τα προηγούμενα χρόνια, οπότε και το τουριστικό θα λέγαμε σήμερα ρεύμα είχε αυξηθεί παρατηρούντο διάφορα προβλήματα, κυρίως στον ξενοδοχειακό τομέα: «Οι πλείστοι ξένοι παραθερισταί εταλαιπωρήθησαν πέρυσι διά να εξεύρουν θέσεις εις τα διάφορα εξοχικά ξενοδοχεία και μέγας αριθμός τούτων ανεχώρησεν εκ Κύπρου με κακές εντυπώσεις» και παρακάτω «Είναι θλιβερόν ότι και εις τα τιμολόγια διαφόρων ξενοδόχων των θέρετρων οργιάζει η μαύρη αγορά και πληρώνουν ούτοι –οι ξένοι– έξτρα διάφορα ποτά, τα οποία δεν έφθασαν ποτέ ούτε εις το άκρον των χειλέων των» και το κείμενο κλείνει «Ας μη μας ενθουσιάζουν τα κέρδη των ξενοδόχων. Χρειαζόμεθα κάτι καλλίτερον από τα κέρδη μόνον διά την ανάπτυξιν της βιομηχανίας ταύτης». Και αλλού, το 1946: «Είναι θαυμάσια τα τουριστικά τέια και αι τουριστικαί συγκεντρώσεις προς έκφρασιν γνωμών περί αναπτύξεως της τουριστική ς μας βιομηχανίας, αλλά αντ’ αυτών χρειάζεται χειρουργική επέμβασις προς εξυγίανσιν της τουριστικής μας καταστάσεως»... σας θυμίζει κάτι; Εν των μεταξύ από το 1932 σημειωνόταν για την Κύπρο: «[...] έχει ανεκτίμητους φυσικάς καλλονάς και γενικώτερον φυσικά προσόντα όχι μόνον ως Κέντρον Παραθερισμού αλλά και ως θαυμάσιον ή μάλλον θαυμασιώτερον Κέντρον Παραχειμάσεως (Winter Resort)».
Ο Δημήτρης Λιπέρτης θαμώνας των ορεινών θερέτρων, ιδίως στη Βάσα Κοιλανίου, εκτιμών ιδιαίτερα τις καλλονές τους, αλλά και των καλών ξενοδοχείων γράφει για το ξενοδοχείο «Όλυμπος»: «Τζείνοι που θέλουν σπαστρικά [καλά φαγιά να φάσιν να πκιάσουσι τα ποδκια τους [τζαι να βουρούν να πάσιν ολόισια στον “Όλυμπον” να [φαν να τζοιμηθούν τζαι τους γονιούς που χάσασιν [να τους αθθυμηθούσιν».
Aμεμπτος και μοναδική καθαριότητα, πλούσια και υγιεινή μαγειρική
Διαφημίσεις
Τα ξενοδοχεία της εποχής όταν διαφημίζονται στον ημερήσιο Τύπο σαφώς δίνουν βαρύτητα στα ευάερα και ευήλια δωμάτιά τους, στην άμεμπτον και μοναδική καθαριότητα, και φυσικά στην πλούσια και υγιεινή μαγειρική τους... οι διαφημίσεις της εποχής είναι σήμερα απολαυστικές και λίαν κατατοπιστικές. «Το συμφέρον σας απαιτεί να παραθερίσητε εις το Ξενοδοχείον «Παυσίλυπον» όπου μόνον θέλετε απολαύσει των αγαθών της εξοχής» λέει διαφήμιση του 1928 για το ξενοδοχείο του Πολύβιου Δρουσιώτη στην Κακοπετριά.
Το ξενοδοχείο «Λουτράκι» στον Καλοπαναγιώτη προσφέρει ιδιαίτερη υπηρεσία διά μπάνια και τονίζει πως «Το Πάλλευκον και απαστραπτον από καθαριότητα Λουτράκι υπόσχεται όλας τας ευκολίας» και φυσικά... «Την πρώτην ημέραν η διαμονή δωρεάν» σε διαφήμισή του το 1926. Το μέγα ξενοδοχείον «Η Εξοχή» στην σύνδεδρον και μαγευτική κώμην Πεδουλάν, του Γεωργίου Ι. Καμιναρίδη (Μαραγκού) χαρακτηρίζεται ως μεγαλοπρεπές και ο επισκέπτης θα απολαμβάνη των θελγήτρων της ωραίας ταύτης κυπριακής εξοχής τυγχάνων προθύμου περιποιήσεως.
Το ξενοδοχείο «Ηλύσια» στον Πεδουλά είναι εξοχικόν οικογενειακόν ξενοδοχείον, διαθέτει περίφημον κουζίνα, πρόθυμο υπηρεσία και φυσικά τιμαί λογικαί. Μάλιστα, συχνά δίδει χορούς προς τέρψιν των ενοίκων του, με μουσική αρτία από κάθε άποψιν, όπως σημειώνεται για τον τρίτο απογευματινό θερινό χορό του ξενοδοχείο στις 18 Αυγούστου του 1935. Το ξενοδοχείο θα φιλοξενήσει το συγκρότημα The Larnaca Seven Jazz.
Το δε ξενοδοχείον «Αριστοτέλης» στον Πεδουλά είναι σύμφωνα με τον διαφημιστή «το αγαπητότερον ξενοδοχείον των οικογενειών κείμενον εν τη ωραιοτέραν τοποθεσίαν Πεδουλά». Στον Καλοπαναγιώτη λειτουργεί το ξενοδοχείο «Ο Δράκος» «υποσχόμενον εις τους ευγενείς ξένους τον ιδεώδη παραθερισμόν εν τη ρωμαντικωτάτη Κυπριακή λουτροπόλει». Το ξενοδοχείο προσφέρει τροφή, ύπνο, μπάνια (θειούχα και μη) εκτάκτως περιποιημένα, «τιμαί τα μάλιστα λογικαί και δι’ οικογενείας έκπτωσις σημαντική... η δε διεύθυνσις είναι ικανή να ευχαριστήση και τον πλέον ιδιότροπον πελάτην».
Το Μέγα Ξενοδοχείον του Ν. Κυπριώτη στις Πλάτρες διαφημίζεται ως το απαράμιλλον, ηλεκτροφώτιστον εξοχικόν ξενοδοχείον: «Ευρισξόμενον μέσα εις απέραντον δάσος από πεύκα [...] αποτελείται από 80 δωμάτια ευάερα και ευήλια, αίθουσα υποδοχής με πιάνο, μεγάλην τραπεξαρίαν, κουζίναν πρώτης τάξεως με τα αγνότερα υλικά» [...] και... ευρωπαϊκά αποχωρητήρια και λουτήρες (πάνια) με νερόν ζεστόν και κρύον χωριστά διά τους άνδρας και τας κυρίας». Το δε ξενοδοχείο «Πλάτρες» ηλεκτροφώτιστο και πασίγνωστο και μόνον διά την Αριστοκρατία και πάσα ρεκλάμα διά το άριστον τούτον ξενοδοχείον περιττεύει.
Μοναί διά παραθερισμό
Αρχές του 20ού αιώνα διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής πως απαγορεύεται ο διαρκής παραθερισμός στις μονές, οι οποίοι έμεναν πολλές ημέρες, φιλοξενούμενοι... Ωστόσο, αυτό γινόταν μάλλον βάρος, οπότε και αρχίζουν τα παράπονα και εν τέλει απαγορεύονται οι πολυήμερες επισκέψεις: Η Μονή Μαχαιρά το απαγορεύει, φροντίζοντας όμως να κάνει γνωστό πως: «τούτο δεν επηρεάζει την φιλοξενίαν της Μονής προς τους επιθυμούντας να επισκεφθώσιν αυτήν, αφού προηγουμένως πληροφορηθώσιν εάν υπάρχωσι δωμάτια». Σε άλλη μονή, στον Άγιο Παντελεήμονα, στη Μύρτου ο παραθερισμός στο μοναστήρι επιτρεπόταν μόνο για μία εβδομάδα... «Πλέον της μιας εβδομάδος απαγορεύεται του λοιπού αυστηρώς και τούτο διά να δύναται πας προσκυνητής ή επισκέπτης, είτε οικογενειακώς, είτε μη, να ευρίσκη διαμονήν εν αυτή επί ολίγας ημέρας [...]».
Ευχαριστώ το Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο-Ιστορικό Αρχείο-Κέντρο Μελετών Λεμεσού για την παραχώρηση των φωτογραφιών.
