Του ΑΝΔΡΕΑ ΧΑΤΖΗΘΩΜΑ
Στην έκθεση κεραμικών έργων του πολύ ξεχωριστού καλλιτέχνη Βαλεντίνου Χαραλάμπους στην γκαλερί Stand in Line, στη Λευκωσία, το φιλότεχνο κοινό θα έχει την ευκαιρία να θαυμάσει μια σειρά από εξαιρετικές δημιουργίες κεραμικής τέχνης, που σπάνια συναντούμε σε εικαστικούς χώρους. Η έκθεση περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα διαφόρων περιόδων δημιουργίας του καλλιτέχνη. Χωρίς ίχνος υπερβολής και χωρίς κανένα ενδοιασμό ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους θεωρείται ο σημαντικότερος και πληρέστερος εκφραστής της κεραμικής τέχνης στον τόπο μας και ένα καταξιωμένο κεφάλαιο της νεώτερης κυπριακής τέχνης.
Ως συνεχιστής της οικογενειακής παράδοσης, ως καθηγητής για 30 χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βαγδάτης και ως συνειδησιακή ιδιοσυγκρασία κατάφερε με μόχθο, ενόραση και συνέπεια να ολοκληρωθεί ως καλλιτέχνης υψηλών προδιαγραφών και να καθιερωθεί ως ο κατ’ εξοχήν μεγάλος εκφραστής της κεραμικής τέχνης στην Κύπρο με πολλές διακρίσεις και στο εξωτερικό.
Σε πρόσφατη συνάντησή μας στο εργαστήρι του Βαλεντίνου και σε ερώτησή μου, τι τον οδήγησε να επιλέξει τούτο το είδος έκφρασης, την κεραμική, και δαπανηρό είναι και δύσκολο να διεκπεραιωθεί μου απάντησε: «Εγώ είμαι γόνος, είμαι γιος… που το Βαρώσι. Ο παππούς μου ήταν και εκείνος κουζάλης, έτσι είμαι η τρίτη γενιά στην οικογένεια που ακολούθησε το επάγγελμα της κεραμικής. Όταν τελείωσα το Γυμνάσιο και έπρεπε να επιλέξω τι θα σπουδάσω, όπως έκαναν όλοι οι άλλοι συμμαθητές μου, υπήρχε η επιλογή να ακολουθήσω τη λογοτεχνία ή τον αθλητισμό, τομείς στους οποίους ήμουν καλός. Υπήρξα μάλιστα για ένα μικρό χρονικό διάστημα πρωταθλητής στον στίβο. Η παραίνεση των γονιών μου ήταν να ακολουθήσω έναν από τους δύο αυτούς τομείς. Είτε δηλαδή να γίνω γυμναστής είτε να ακολουθήσω κλασικές σπουδές, να γίνω δάσκαλος. Σε εμένα όμως δεν άρεσε η ιδέα του δασκάλου και έτσι ακολούθησα την κεραμική με την ελπίδα ότι θα μάθαινα τη διακόσμηση, όχι την κατασκευαστική κεραμική. Όταν τελικά πήγα στην Αγγλία για να παρακολουθήσω ένα πρόγραμμα για τη διακοσμητική κεραμική, διαπίστωσα ότι δεν γίνεται να μάθει κάποιος τη διακοσμητική κεραμική χωρίς να γνωρίζει την κατασκευαστική. Έτσι λοιπόν μπήκα με το δεξί πόδι σε όλο το φάσμα της κεραμικής».
Συνειδησιακή τελετουργία
Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι αντιπροσωπευτικά της μεγάλης παραγωγής του δημιουργού και συμπυκνώνουν μέσα τους απαράμιλλη τεχνική, καθαρή έκφραση, ψυχική καλαισθησία και συνειδησιακή τελετουργία που παραπέμπει σε στοιχεία, των οποίων ο συνδυασμός τους αποδίδει το καλλιτεχνικό όραμα του καλλιτέχνη. Τα στοιχεία αυτά είναι ο πηλός, το γυαλί, η φωτιά, η αγάπη και η στοργή με την οποία αγκαλιάζει το σύνολό τους. Ο πηλός πλάθεται, το γυαλί μεταμορφώνεται, η φωτιά εξαγνίζει, η αγάπη καταυγάζει.
Μια διεργασία που συνδυάζει την άρτια τεχνική, την ψυχοπνευματική κατάθεση και το πάθος για δημιουργία. Οι μορφές των έργων του είναι αποτέλεσμα μιας μακράς εσωτερικής διεργασίας, μιας οδοιπορίας μέσα από την αρχαιοελληνική, τη βυζαντινή και την αραβική τέχνη που σφραγίζουν ακατάλυτα την πορεία του ενώ, ταυτόχρονα, αποκαλύπτουν ένα ιδιόμορφο χαρακτήρα τεχνοτροπίας που προσδίδει ξεχωριστή αξία σε κάθε δημιουργία του.
Σε τρεις άξονες
Το συνολικό έργο του Βαλεντίνου κινείται κυρίως γύρω από τρεις άξονες. Πρώτος άξονας η κατασκευή μιας σειράς από κούππες, κατασκευασμένες με τη μέθοδο του τροχού. Ευφάνταστες κατασκευές, ποικιλία σχημάτων και χρωμάτων, αποτέλεσμα πολλής μελέτης και έρευνας, δημιουργούν μια εικαστική προσωδία και μια σύζευξη ελληνικής γλώσσας και αραβικής καλλιγραφίας, όταν εγχαράσσονται στην επιφάνειά τους στίχοι σε τρισδιάστατη φόρμα. Συναντούμε στις κούππες ποιητική γραφή του Καβάφη και άλλων ποιητών ανάμεσα σε ρόμβους που λειτουργούν ως διακοσμητικά στοιχεία αλλά και ως διαβαθμίσεις αποχρώσεων για να υπάρχει πολυμορφία και καλαισθησία.
Δεύτερος άξονας της δουλειάς του καλλιτέχνη είναι τα πηλόγλυπτα έργα. Δημιουργίες υψηλής και προηγμένης κεραμικής τέχνης που επιβάλλουν μια ξεχωριστή αισθητική και μια πολυδιάστατη δυνατότητα έκφρασης. Φόρμα, μέγεθος, χρώμα και τρισδιάστατη μορφή εναρμονίζονται για να αναπτύξουν μεταξύ τους μια καθαρά διαλεκτική σχέση και να δώσουν στα έργα εξαιρετική εκφραστική φωνή. Η έμπνευση αυτών των έργων προέρχεται από στήλες και οβελίσκους αρχαίων πολιτισμών. Ο σχεδιασμός και η τελική μορφή παραπέμπουν στην αραβική γραφή. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης σε παλαιότερη δήλωσή του αναφέρει:
«Ο ρυθμός της αραβικής καλλιγραφίας, το μακρόσυρτο γράμμα, εκεί που η γραφή σαν να θέλει να πάρει ανάσα, τα κάθετα γράμματα δίνουν δύναμη και κόκαλο στον κυματιστό ρυθμό των άλλων γραμμάτων, τόνοι που αποτελούν κυματιστό μπιχλιμπίδι στην όλη σύνθεση».
Στον τρίτο άξονα, που κυριαρχούν τις επιτοίχιες κατασκευές, αποκαλύπτεται μια ιδιαίτερα μνημειακή τέχνη που εντυπωσιάζει με την ποικιλία των σχεδίων που καλύπτουν τις μεγάλες διαστάσεις του χώρου που εντοιχίζονται, ο έντονος συμβολισμός που έχει τις ρίζες του σε θρησκευτικές ιστορίες, μυθολογικής διηγήσεις και παραδοσιακές αξίες. Η πρωτοτυπία, η φαντασία, η ορθή διάταξη, η καλαίσθητη εφαρμογή και η ευρηματικότητα είναι τα κύρια συστατικά αυτής της πολύμοχθης αλλά σπουδαίας διάστασης που προσφέρουν τα έργα συγκινησιακά και θαυμαστά.
Γενικά η κεραμική τέχνη που βρήκε τον ιδανικό της μάστορα, εντυπωσιάζει και συνάμα προκαλεί τις αισθήσεις. Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους τής έδωσε νόημα, ξεχωριστή διάσταση στον εικαστικό χώρο, τεχνική πληρότητα και μορφικό πλούτο. Ακόμη με την ανεξάντλητη δύναμη της δημιουργίας που διαθέτει, αναζήτησε νέες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, λυρισμού και ποιητικής ερμηνείας του κόσμου.
Ο Βαλεντίνος στα 95 του χρόνια μπορεί να υπερηφανεύεται για τις δημιουργίες του και τις κατακτήσεις του. Κέρδισε την αναγνώριση, τον σεβασμό και την εκτίμηση όλων. Αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του ανθρώπου.
Θα κλείσω με μια επιγραφή που υπάρχει περιμετρικά στην εξωτερική όψη μιας κούππας του: «Εργόχειρο Βαλεντίνου από πηλό από γυαλί από φωτιά κι αγάπη – Ανθόνερο και γιασεμιά οι κόποι μου στον ήλιο».
Βιογραφικό
Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους γεννήθηκε σε οικογένεια αγγειοπλαστών στην Αμμόχωστο το 1929. Είναι ο πρώτος Κύπριος που κάνει σπουδές στην κεραμική στο Central School of Arts & Crafts στο Λονδίνο με την Dora Billington και μαθήτευσε στο εργαστήρι του Bernard Leach στο Cornwal, 1948 -1952. Δίδαξε κεραμική στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών της Βαγδάτης από το 1957-1967. Το 1968 ίδρυσε το τμήμα κεραμικής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Βαγδάτης το οποίο διεύθυνε μέχρι την αφυπηρέτηση του το 1985 και την επιστροφή του στην Κύπρο όπου εργάστηκε για ένα χρόνο στην Αρχή Βιομηχανικής Κατάρτισης και, από το 1986 μέχρι το 1998, στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού με την ευθύνη των Κυπρο - Αραβικών Πολιτιστικών Σχέσεων.
Εκθέσεις- Διακρίσεις
Έχει στο βιογραφικό του μεγάλη σειρά ατομικών εκθέσεων ανά τον κόσμο καθώς και συμμετοχή σε φημισμένες διοργανώσεις τέχνης, όπως η Μπιενάλε της Βενετίας. Το έργο του παρουσίασε σε ατομικές εκθέσεις στη Βαγδάτη, Λευκωσία, Αθήνα, Παρίσι, Λονδίνο, Βόννη, Βερολίνο, Βουκουρέστι, Μαδρίτη. Έργα του βρίσκονται σε μουσεία σε Ιράκ, Αγγλία, Αίγυπτο, Ισπανία κ.α.
Ο κ. Ανδρέας Χατζηθωμάς είναι φιλόλογος, κριτικός.
Πληροφορίες
Έκθεση κεραμικής του Βαλεντίνου Χαραλάμπους από τις 17 Μαΐου μέχρι τις 22 Ιουνίου 2024, Stand in Line, Μετοχίου 26Α, Άγιος Ανδρέας Λευκωσία. Επικοινωνία standinlineartspace@gmail.com
