Της Οριάνας Παπαντωνίου
Με τη συμμετοχή 14 υποψηφίων, αριθμός ρεκόρ, περίπου 560.000 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι καλούνται να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Μεγάλο στοίχημα για τους υποψηφίους είναι η συσπείρωση των ψηφοφόρων τους αλλά και η μείωση του ποσοστού της αποχής. Χαρακτηριστικό της παρούσας εκλογικής διαδικασίας είναι και η υπερπροβολή των υποψηφίων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Για τον τρόπο συμπεριφοράς των ψηφοφόρων αλλά και κατά πόσον υπερισχύει των πολιτικών θέσεων η εικόνα απαντούν στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Παναγιώτης Σταυρινίδης και η κοινωνιολόγος στο Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου Μαρία Αγγελή
Παναγιώτης Σταυρινίδης - Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου
H κρυφή ψήφος επιτρέπει την αποστασιοποίηση
Δεν πρέπει να ξεχνάμε και ότι είμαστε σε μια μεταβατική εποχή όπου τα παραδοσιακά κόμματα έπαψαν να είναι «ελκυστικά», καθώς λειτουργούν ακόμα με παλαιού τύπου δομές, ενώ ο κόσμος γύρω τους είναι σε όλα τα επίπεδα εντελώς διαφορετικός.
–Ποιοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την απόφαση κάποιου να συμμετάσχει ή όχι στην εκλογική διαδικασία;
–Συχνά είναι η ταυτόχρονη ύπαρξη πολλών προσωπικών, οικογενειακών αλλά και κοινωνικών παραγόντων που ωθούν το άτομο να ασκήσει ή όχι το εκλογικό του δικαίωμα. Για παράδειγμα το πόσο εμπλέκεται και παρακολουθεί τα κοινά είναι ένα σημαντικό κομμάτι, ταυτόχρονα όμως και η οικογενειακή παράδοση, η σχέση της οικογένειας με ένα κόμμα ή μια γενική πολιτική κατεύθυνση επίσης λειτουργούν καταλυτικά. Από την άλλη, μια περίοδος κοινωνικής, οικονομικής ή άλλης μεγάλης κρίσης μπορούν να στρέψουν μακριά το βλέμμα, ιδιαίτερα ανάμεσα σε νεότερα άτομα που νιώθουν ότι η χώρα τους τους απογοήτευσε και εκεί βλέπουμε είτε απαξίωση είτε δυστυχώς και την ταύτιση με ακραία και αντιδραστικά κινήματα.
–Τι ωθεί τους πολίτες στο να απομακρύνονται από τα κόμματα, ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
–Όπως έχω πει και πιο πάνω, δυστυχώς οι κοινωνικές κρίσεις που βιώνουμε, όπως και σε πολλά μέρη του κόσμου, στην οικονομία, στην υγεία, την πρόσβαση στην αξιοπρεπή εργασία και άλλα, δημιουργούν ένα αίσθημα προσωπικής αδικίας στη σχέση του πολίτη με τη χώρα του. Συνεπώς, όταν διαρραγεί αυτός ο δεσμός πολίτη-κράτους, αρκετοί θα οδηγηθούν στην αποστασιοποίηση με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε και ότι είμαστε σε μια μεταβατική εποχή κατά την οποία τα παραδοσιακά κόμματα έπαψαν να είναι «ελκυστικά», καθώς λειτουργούν ακόμα με παλαιού τύπου δομές, ενώ ο κόσμος γύρω τους είναι σε όλα τα επίπεδα εντελώς διαφορετικός.
–Είναι πλέον η επιλογή στις προεδρικές εκλογές προσωποκεντρική;
–Νομίζω ποτέ δεν έπαψαν να έχουν και αυτό το στοιχείο. Εξ ορισμού στα προεδρικά συστήματα εκλέγεται ένα άτομο με πολλές, συχνά υπέρμετρα πολλές εξουσίες, για να κυβερνήσει. Από την εποχή του Κένεντι μέχρι τον Ομπάμα και τον Τραμπ στις ΗΠΑ είδαμε πόσο πολύ οι ιδιότητες (ενίοτε και περίεργες ιδιότητες στην περίπτωση του Τραμπ) μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης. Και στη δική μας περίπτωση, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της κοινωνίας, μπορεί κανείς να βρει ας πούμε μια «αρχετυπική» μορφή αυτού που πολλοί συμπολίτες μας επιθυμούν να είναι ο επόμενος Πρόεδρός τους.
–Επηρεάζει και το γεγονός ότι ζούμε στην εποχή της εικόνας;
–Σίγουρα η αναλογία εικόνας σε σχέση π.χ. με τη λεκτική πληροφορία έχει αλλάξει. Παλαιότερα, η ρητορική δεινότητα ήταν απαραίτητη ιδιότητα για ένα φιλόδοξο πολιτικό, που έφτανε μέχρι τη δημαγωγία. Σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει δημαγωγία και χειραγώγηση, αλλά ίσως μέσα από την εικόνα να γίνεται με πιο έμμεσο και «εκλεπτυσμένο» τρόπο.
–Πόσο επηρεάζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων;
–Έχω την αίσθηση ότι τα ΜΚΔ μεγεθύνουν τις βεβαιότητες των ατόμων και αυξάνουν τις διαφορές μεταξύ ιδεών. Επειδή για τους περισσότερους η διάδραση μέσα από τα ΜΚΔ γίνεται με κόσμο που λίγο έως πολύ μοιάζουν μεταξύ τους σε ό,τι αφορά το ιδεολογικοπολιτικό προφίλ, αυτό έρχεται και δρα αντιπαραγωγικά σε ό,τι αφορά την έκθεσή μας σε πλήθος διαφορετικών ιδεών, απόψεων ή ακόμα και επιλογών σε σχέση με την ψήφο μας. Σίγουρα πάντως, φαίνεται ότι τα ΜΚΔ έχουν κερδίσει ένα σημαντικό κομμάτι από την πίτα της προεκλογικής εκστρατείας που ήταν περίοδος εσόδων για τα παραδοσιακά ΜΜΕ και τώρα η εξίσωση αυτή φαίνεται να έχει αλλάξει.
–Η ανάγκη να ανήκεις σε κάποιο σύνολο ή η απολιτίκ στάση είναι η τάση που υπερτερεί σήμερα;
–Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε την ανάγκη του ανήκειν. Το ζήτημα είναι πού θέλει ο καθένας να ανήκει. Παλιότερα, το να ανήκεις σε ένα κόμμα, έναν τοπικό σύλλογο προσέδιδε κύρος (κυρίως στους άντρες της γειτονιάς), το οποίο μετέφεραν ως κεφάλαιο στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Η αστικοποίηση ιδιαίτερα στα μεγάλα κέντρα της Λευκωσίας και της Λεμεσού άλλαξε πολλά πράγματα. Πλέον η ψήφος ή η αποχή της ανώνυμης πολυκατοικίας, όπως την ονομάζω, είναι κρυφή, είναι άγνωστη και επιτρέπει σε πολλούς να επιλέγουν την αποστασιοποίηση από τα κοινά χωρίς αυτό να επιφέρει οποιαδήποτε αρνητική επίπτωση είτε στο κύρος είτε στην κοινωνική τους θέση.
Μαρία Αγγελή - Κοινωνιολόγος - Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου
Η μετατροπή της πολιτικής σε προϊόν μάρκετινγκ
Η επένδυση σε ένα πολιτικό μάρκετινγκ που έχει στο επίκεντρό του τη χειραγώγηση μέσω της εικόνας, επηρεάζει τον τρόπο που ψηφίζουμε.
–Ποιοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την απόφαση κάποιου να συμμετάσχει ή όχι στην εκλογική διαδικασία;
–Η απόφασή μας για συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία καθορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, από το εάν αυτή η πράξη φέρει, κατά τη γνώμη μας, κάποιο νόημα. Η αυξανόμενη αποχή από τις εκλογικές διαδικασίες αντικατοπτρίζει μια απώλεια νοήματος, λένε χαρακτηριστικά πολλοί/ες: «Γιατί να πάω, θα αλλάξει κάτι;». Γι’ αυτή την απαξίωση της εκλογικής διαδικασίας έχει μεγάλη ευθύνη ο τρόπος άσκησης της πολιτικής εξουσίας, που προκύπτει συχνά μέσα από ένα παγιωμένο σύστημα πελατειακών σχέσεων και διαφθοράς, που αντί να εξυπηρετεί το κοινό καλό εξυπηρετεί μια μικρή πολιτική και επιχειρησιακή ελίτ.
–Τι ωθεί τους πολίτες στο να απομακρύνονται από τα κόμματα, ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
–Οι πολίτες και οι πολίτισσες τείνουν να απομακρύνονται από τα κόμματα, όταν αυτά χάνουν το κύρος και την αξιοπιστία τους. Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε κάποιες από τις συνήθεις πρακτικές των κομμάτων που συντείνουν σε αυτό. Πρώτον, τα κόμματα για εκλογικούς λόγους, παρουσιάζουν μη ρεαλιστικά πολιτικά προγράμματα, τα οποία μετεκλογικά, όταν βρεθούν στην εξουσία, δεν εφαρμόζουν. Έτσι, οι ψηφοφόροι χάνουν όχι μόνο την εμπιστοσύνη τους στα κόμματα αλλά και το ενδιαφέρον τους για τις προτάσεις πολιτικής που παρουσιάζουν στις επόμενες εκλογές. Δεύτερος λόγος απομάκρυνσης από τα κόμματα είναι το επίπεδο του πολιτικού διαλόγου. Συχνά τα κόμματα και οι εκπρόσωποί τους επιδίδονται σε μία αέναη πολιτική αντιπαράθεση που στόχο έχει να πλήξει τα άλλα κόμματα. Αυτή η συγκρουσιακή στάση δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. Ίσως σε κάποιες εποχές να κέρδιζε κάποιο έδαφος αλλά σήμερα έχουμε προβλήματα που απαιτούν επιτακτικά, πολιτικό σχεδιασμό. Η πολυπλοκότητα και η επισφάλεια των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών που ζούμε, η περιβαλλοντική καταστροφή, η πυρηνική απειλή είναι συνθήκες που νιώθουμε σαν δαμόκλειο σπάθη πάνω από τα κεφάλια μας. Το τελευταίο που μας απασχολεί είναι κόμματα και υποψήφιοι θα προσθέσω, που συγκρούονται για μικρότητες και για εντυπώσεις, αντί να προτείνουν λύσεις για όσα πραγματικά μας απασχολούν. Ο τρίτος λόγος είναι το γεγονός ότι τα κόμματα δεν μας αντιπροσωπεύουν. Είναι ανδροκρατούμενα, αποτυγχάνοντας να εκπροσωπήσουν το άλλο μισό του πληθυσμού, τις γυναίκες. Οι εκπρόσωποί τους προέρχονται κατά πλειοψηφία από μία κοινωνική τάξη που επίσης δεν είναι αντιπροσωπευτική του πληθυσμού.
–Είναι πλέον η επιλογή στις προεδρικές εκλογές προσωποκεντρική; Επηρεάζει και το γεγονός ότι ζούμε στην εποχή της εικόνας;
–Ζούμε στην εποχή της εικόνας και αυτό αποτελεί απειλή για τη δημοκρατία και την ενεργό πολιτότητα. Η επένδυση σε ένα πολιτικό μάρκετινγκ που έχει στο επίκεντρό του τη χειραγώγηση μέσω της εικόνας ενός προσώπου και των μαρκετινίστικων - κενών περιεχομένου συνθημάτων, επηρεάζει τον τρόπο που ψηφίζουμε. Ένα «πείραμα» που κάνω συχνά σε εκλογικές περιόδους είναι να ρωτάω ανθρώπους τι θα ψηφίσουν και γιατί. Παρατηρώ συχνά ότι τα κριτήρια είναι εντελώς επιφανειακά, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ικανότητα διακυβέρνησης, το πολιτικό ταλέντο, το πολιτικό πρόγραμμα. Μια μελέτη που έγινε σε μεγάλο δείγμα πολιτών στην Αγγλία, υποστηρίζει ότι ο μέσος πολίτης πάει στις κάλπες ψηφίζοντας πρόσωπα ή/και κόμματα το πολιτικό πρόγραμμα των οποίων όχι μόνο αγνοεί αλλά και δεν ενδιαφέρεται να μάθει. Αυτή η στάση των πολιτών είναι κατά τη γνώμη μου αποτέλεσμα μια μακράς πορείας «απο-πολιτικοποίησης» των πολιτικών θεσμών. Μια μετατροπή της πολιτικής σε προϊόν μάρκετινγκ που λειτουργεί με κανόνες εντυπώσεων και αγοράς και όχι με το κριτήριο του ουσιαστικού πολιτικού σχεδιασμού.
–Πόσο επηρεάζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων;
–Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ωθούν τους/τις χρήστες/τριές τους στο να έχουν εξαιρετικά χαμηλή διάρκεια προσοχής και έτσι η ενημέρωση που λαμβάνουν για υποψηφίους και πολιτικά προγράμματα γίνεται πιο γρήγορη, επιζητεί τη στιγμιαία προσοχή και άρα είναι πιο κενή, πιο συνθηματική και λιγότερο πολιτική. Έτσι τα μέσα αυτά συντείνουν προς τη μαρκετινίστικη συνθήκη των εκλογών που λέγαμε και πιο πάνω. Ως προς τη στρατολόγηση για συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία, υπάρχει μία μελέτη που δείχνει ότι παλαιότεροι τρόποι στρατολόγησης, όπως ήταν για παράδειγμα οι συναθροίσεις ή τα τηλέφωνα, ήταν πιο αποτελεσματικές σε σχέση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όμως δίνουν τη δυνατότητα προς τους υποψηφίους και τα κόμματα να φτάσουν στο νεανικό κοινό, που «υπάρχει» πια κυρίως εκεί.
–Η ανάγκη να ανήκεις σε κάποιο σύνολο ή η απολιτίκ στάση είναι η τάση που υπερτερεί σήμερα;
–Η απαξίωση απέναντι στα πολιτικά κόμματα και η ολοένα μεγαλύτερη αποχή από τις εκλογές, ερμηνεύεται συχνά ως απολιτίκ τάση. Δεν είμαι σίγουρη ότι συμφωνώ με αυτή την ερμηνεία. Σίγουρα, το σύστημα στο οποίο ζούμε μας σπρώχνει να αναζητούμε ατομικές διεξόδους. Όμως η ανάγκη μας για συλλογική δράση και για πολιτική πράξη δεν πεθαίνει, αλλάζει απλώς μορφή. Καθώς το πολιτικό κατεστημένο αποτυγχάνει να μας εκπροσωπήσει και να υπερασπιστεί τα συμφέροντά μας, μετουσιώνουμε την απογοήτευσή μας σε εναλλακτικούς τρόπους πολιτότητας. Ο ακτιβισμός, οι συλλογικότητες αλληλεγγύης, οι πορείες διαμαρτυρίας, η συσπείρωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα ψηφίσματα, όλα αυτά είναι ύψιστες μορφές πολιτικής πράξης. Το στοίχημα της εποχής είναι νομίζω το πώς θα κάνουμε αυτά τα διαφορετικά πεδία άσκησης πολιτικής πράξης να επικοινωνούν, να συνυπάρχουν και να αλληλο-υποστηρίζονται. Μετά λύπης μου παρατηρώ ότι τα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων δεν επιδιώκουν αποτελεσματικά και συστηματικά τη διαβούλευση με τέτοιες συλλογικότητες. Δεν είναι αρκετό να τις καλούν σποραδικά στη Βουλή. Είναι κρίμα, επειδή υπάρχουν πια πολλές μέθοδοι ουσιαστικής και συστηματικής διαβούλευσης μέσα από τεχνικές δομημένου διαλόγου και συλλογικής λήψης αποφάσεων που παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητες.
