H μεγάλη σκακιέρα του Ενεργειακού

Ο πόλεμος στην Ουκρανία επανέφερε την ανατολική Μεσόγειο (και την Μέση Ανατολή) ως γεωγραφική περιοχή που θα μπορούσε να διαδραματίσει ρόλο στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και στη μείωση της εξάρτησής της από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Η δυναμική δεν είναι, φυσικά, νέα ωστόσο η εξέλιξη του πολέμου και η διάρκειά του επιταχύνουν τα πράγματα ακριβώς γιατί η Μόσχα δείχνει να έχει ανθεκτικότητα στις οικονομικές κυρώσεις και την διπλωματική απομόνωση της Δύσης. Το τελευταίο διαφάνηκε από το πως

• H Mόσχα αύξησε την πώληση πετρελαίου προς την Κίνα και την Ινδία διασφαλίζοντας έτσι συναλλαγματικές «ανάσες» ως προς την αντοχή του νομίσματός της αναφορικά με το κόστος διεξαγωγής ενός πολέμου με μεγάλες απώλειες κι εν μέσω δυτικών κυρώσεων

• Η στάση παραδοσιακών χωρών εντός του ΟΠΕΚ όπως η Σαουδική Αραβία, αύξησε τις τιμές στην ενέργεια, πτυχή που δημιούργησε οφέλη προς τη Ρωσία του Πούτιν και

• Οι ρεαλιστικές επιλογές χωρών που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο ως εναλλακτικές πηγές ενέργειας (από το καταρινό LNG μέχρι την Αίγυπτο ή το Αζερμπαϊτζάν) περνούν, αναπόφευκτα, «μέσω Μόσχας» μιας και οι εν λόγω χώρες διατηρούν παραδοσιακά διπλωματικές σχέσεις με την Ρωσία

Φυσικά μεταξύ της υπερβολής της επιστροφής της Γερμανίας στον άνθρακα και της εν μια νυχτί μετατροπής της ανατολικής Μεσογείου στον κύριο αντικαταστάτη της ρωσικής φτηνής ενέργειας για την ΕΕ, μεσολαβεί σημαντική απόσταση μεταξύ τόσο των ρεαλιστικών επιλογών που υπαγορεύονται από τις οικονομοτεχνικές πτυχές της μεταφοράς φυσικού αερίου όσο και από την γεωπολιτική ρευστότητα της ευρύτερης περιοχής η οποία παραμένει σε καθεστώς συγκρούσεων και ανταγωνισμών.

Σημαντικά ορόσημα

Τρεις παραμένουν οι βασικές δυναμικές διεργασίες που συντελούνται στη μεγάλη σκακιέρα του ενεργειακού στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της ανατολικής Μεσογείου και που άμεσα ή έμμεσα επηρεάζουν και τη Κύπρο:

α. H συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Αιγύπτου-Ισραήλ που η «Κ» ανάλυσε διεξοδικά την περασμένη εβδομάδα ως προς την ένταξη της Κύπρου μόνον αναφορικά με την διάσταση των ΑΠΕ. Η Αίγυπτος -που το Ισραήλ έχει επιλέξει ήδη «γεωπολιτικά» ως προς τις «πολιτικές οδεύσεις ασφάλειας» της ενέργειας στην περιοχή- επανακάμπτει ως κόμβος μεταφοράς φυσικού αερίου προς την ΕΕ όχι μόνον λόγω των υποδομών και του μεγάλου κοιτάσματος «Zohr» αλλά και του ιστορικού (μαζί με την Αλγερία) εξαγωγών πετρελαίου (από την δεκαετία του 50’) και LNG (από τα 00’s) προς τις ευρωπαϊκές αγορές

β. Η επιλογή τόσο της Total όσο και της ΕΝΙ (σ.σ. εταιρειών που δραστηριοποιούνται σε Αίγυπτο, Λίβανο και φυσικά στα αδειοδοτημένα τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ) να επιλέξουν το καταρινό LNG και να επενδύσουν στην ανάπτυξη των κοιτασμάτων της χώρας και

γ. Η μεγάλη γεωπολιτική εικόνα της περιοχής που αφορά στην συμφωνία της περασμένης εβδομάδας για μεταφορά φυσικού αερίου από την Αίγυπτο -μέσω Συρίας- στον Λίβανο. Η μεταφορά 650 εκατ. κυβικών μέτρων φυσικού αερίου στον Λίβανο μέσω Συρίας αποτελεί ένα πρότζεκτ τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας με προεκτάσεις που συνδέονται με τον ανταγωνισμό Δύσης-Ιράν, μια διπλωματική πρωτοβουλία αμερικανικών συμφερόντων για σταθεροποίηση του υπό οικονομική κατάρρευση Λιβάνου και επίλυσης των διαφορών στις διαφιλονικούμενες θαλάσσιες περιοχές μεταξύ Βηρυτού και Τελ Αβίβ και, φυσικά, μια προσπάθεια ομαλοποίησης και επανένταξης στη διεθνή νομιμότητα της κυβέρνησης Άσαντ μετά από 11 χρόνια πολέμου στη Συρία

Φυσικά οι διαστάσεις των ΑΠΕ και των ηλεκτρικών διασυνδέσεων μέσω καλωδίων στη περιοχή έχουν την σημασία τους επιμέρους, ωστόσο αυτό που καθίσταται σαφές είναι πως η Κύπρος δεν διαδραματίζει κάποιο κομβικό ρόλο στα όσα τεκταίνονται στην περιοχή για λόγους, όπως θα παραθέσουμε και στη συνέχεια, που δεν συνδέονται αμιγώς με τις διεργασίες του Κυπριακού όσο με τις σημαντικές προκλήσεις που προκύπτουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις διαστάσεις της ενεργειακής ασφάλειας που αφορούν την Ευρώπη. Και για τις οποίες, όπως είναι λογικό, εμπλέκονται παράγοντες όπως το κόστος και οι ποσότητες φυσικού αερίου -με την Κύπρο να έχει ως εμπορικά αξιοποιήσιμα μόνο 4.5 περίπου tcf (σ.σ. που εκτείνονται ως τα 6 αν λάβει κανείς υπόψη και τα κοιτάσματα «Γλαύκος» και «Καλυψώ» πέραν της «Αφροδίτης»).

Κύπρος και Τουρκία

Στην εξίσωση της ενεργειακής ασφάλειας στην ανατολική Μεσόγειο η συμμετοχή ή ο αποκλεισμός της Τουρκίας αποτελεί σημαντική διάσταση για τη Κύπρο λόγω του Κυπριακού. Η τάση που επικρατεί στην ανάλυση πως το φυσικό αέριο θα μπορούσε να καταστεί καταλύτης εξελίξεων στο Κυπριακό επανέρχεται στο προσκήνιο αλλά δεν αποτελεί πανάκεια ενώ στον προεκλογικό για το 2023 τυγχάνει ήδη και μικροπολιτικής εκμετάλλευσης. Για τη Κύπρο, η όδευση του φυσικού αερίου της ανατολικής Μεσογείου μέσω Τουρκίας αποτελεί δυνητική επιλογή (ιδανικά στα πλαίσια επίλυσης του Κυπριακού) αλλά ωστόσο δεν συνδέεται στη παρούσα φάση αλλά ούτε και την περίοδο 2014-2018 με το κυπριακό φυσικό αέριο -οι ποσότητες του οποίου προφανώς και δεν επαρκούν για κάτι τέτοιο. Επιπλέον, η τάση που φέρει το Κυπριακό ως χαμένη ευκαιρία στα πλαίσια της προσέγγισης «gas beyond gas» έναντι πχ της πρόταξης της Αιγύπτου (λόγω των δύο τερματικών στο Ίντκου και στη Νταμιέτα) δεν είναι αμιγώς ορθή γιατί αγνοεί

• Το συγκείμενο της περιόδου 2011-2015 όπου η Αίγυπτος, πριν την ανακάλυψη του κοιτάσματος «Zohr», αποτελούσε προτεραιότητα σταθεροποίησης για τα κράτη της περιοχής -όπως σήμερα ο Λίβανος- λόγω της βίαιης αλλαγής δύο πολιτικών παραδειγμάτων και της αστάθειας που απειλούσε όλη την αρχιτεκτονική ασφάλειας της Μέσης Ανατολής όπως ορίστηκε μετά το 1979. Μια κορυφαία προτεραιότητα δηλαδή για την αμερικανική κι ισραηλινή εξωτερική πολιτική

• Τις επιδιώξεις της Τουρκίας που εξαρχής εργαλειοποίησε όχι μόνο τα ζητήματα της θαλάσσιας κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο αλλά και την ίδια την πτυχή του φυσικού αερίου ως συστατικού στοιχείου του Κυπριακού, που η Άγκυρα συνέδεσε με ζητήματα πολιτικής ισότητας σε σχέση με την τουρκοκυπριακή κοινότητα

Αυτό βέβαια δεν αναιρεί ότι η εμμονή της κυπριακής εξωτερικής πολιτικής στις Τριμερείς και την γεωπολιτική του αγωγού EastMed ως αντικειμένων που μέσω του EMGF (Φόρουμ Αερίου Ανατολικής Μεσογείου) θα καθιστούσαν τη Κύπρο κόμβο φυσικού αερίου στη περιοχή ήταν ορθές κρίνοντας εκ του αποτελέσματος ενώ οι επιλογές για την αξιοποίηση του «Αφροδίτη» όπως κατέγραψε και η «Κ» την περασμένη εβδομάδα δείχνουν πως ο χρονικός ορίζοντας του (μακρινού ως προς τις γεωπολιτικές εξελίξεις) 2027 δεν εξυπηρετεί τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της ΚΔ -σε μια περίοδο μάλιστα που ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιουργεί πληθωρισμό κι ανατιμήσεις στα καύσιμα και την τιμή του ηλεκτρισμού που δυσχεραίνουν τον μέσο Κύπριο καταναλωτή.

Στη παρούσα συγκυρία επίσης, η πιθανή έλευση γεωτρύπανου στο τεμάχιο «6» της κυπριακής ΑΟΖ επαναφέρει στη περιοχή τις εντάσεις της περιόδου 2018-2020 όπου η Τουρκία προχώρησε με έξι έκνομες γεωτρήσεις εντός κι εκτός αδειοδοτημένων τεμαχίων. Η πτυχή αυτή επαναφέρει νέα ποιοτικά στοιχεία στην εξίσωση «Κυπριακό και Ενέργεια»: Αρχικά με την δημιουργία τετελεσμένου που θα προκύψει από πιθανή εύρεση κοιτάσματος (σ.σ. στο «Καλυψώ» υπάρχει μικρή ποσότητα) στο «6». Ακολούθως με την αποτροπή/παρεμπόδιση της διακηρυχθείσας επανόδου της Total/ΕΝΙ στην κυπριακή ΑΟΖ που την περίοδο 2019-2021 πάγωσε τις έρευνές της στη Κύπρο. Και καταληκτικά με τη σταδιακή μετατροπή, ιδίως αν η ΤΡΑΟ βρει κάτι πέριξ της Κύπρου, των υδρογονανθράκων από (καταλυτικό δυνητικά) εργαλείο επίλυσης του Κυπριακού σε πτυχή ενδιάμεσης συμφωνίας διαμοιρασμού στα πλαίσια μιας συνολικής διευθέτησης του Κυπριακού. Πτυχή που καθιστά το ενεργειακό σε «πρόβλημα μέσα στο Κυπριακό» που η Άγκυρα συνδέει με την πολιτική ισότητα, τις ασκήσεις κυριαρχίας στη περιοχή αλλά και τα νέα δεδομένα των οδεύσεων στη περιοχή λόγω του Ουκρανικού. Σε μια συγκυρία μάλιστα που τα ανοικτά μέτωπα Δύσης-Τουρκίας δεν επιτρέπουν σε σημαντικούς δρώντες -όπως πχ η ΕΕ- να παρέμβουν μέσω μιας «θετικής ατζέντας» προκειμένου η Άγκυρα να μην επανέλθει στις πρακτικές του 2019-2020 στη κυπριακή ΑΟΖ αλλά και σε μια συγκυρία που η επιβολή κυρώσεων στην Άγκυρα δοκιμάστηκε ως πρακτική και δεν απέδωσε ως προς την αποτροπή του να διεξάγει γεωτρήσεις στην ανατολική Μεσόγειο.