Ενεργειακά βραχυκυκλωμένη η χώρα

Στην τρέχουσα συγκυρία τα τρία, θεμελιώδους γεωοικονομικής και πολιτικής σημασίας, βασικά έργα ενεργειακής φύσης της Κυπριακής Δημοκρατίας βρίσκονται στην πιο κρίσιμη συγκυρία ως προς τη διάσταση της υλοποίησής τους. Στην περίπτωση του Βασιλικού εκτυλίσσεται ενώπιόν μας ένα μεγάλων διαστάσεων σκάνδαλο με ευρωπαϊκές προεκτάσεις σε σχέση με την έλευση –ενδιάμεσα– φυσικού αερίου στην Κύπρο, στην περίπτωση του καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου-Κρήτης (Great Sea Interconnector) βιώνουμε μια πολύπλοκη διαπραγμάτευση Αθηνών-Λευκωσίας με διάφορες παλινωδίες ενώ, τέλος, στο ζήτημα της εξόρυξης φυσικού αερίου –προεξέχοντος του κοιτάσματος «Αφροδίτη» στην κυπριακή ΑΟΖ– παρατηρείται μια εξαιρετικά δύσκολη διαπραγμάτευση της Λευκωσίας με τη Chevron, ενώ το κοίτασμα μετρά 13 χρόνια από την ανακάλυψή του και μια δεκαετία από την κήρυξή του ως εμπορικά αξιοποιήσιμου.

Την ίδια στιγμή σε επίπεδο δημόσιας σφαίρας, στην Κύπρο, ακούμε συνέχεια για τον αναβαθμισμένο γεωπολιτικά ρόλο της χώρας στην Ανατολική Μεσόγειο, πολύ συχνά την άποψη πως η Κύπρος θα καταστεί «ενεργειακός κόμβος» ασφάλειας στην περιοχή ή εναλλακτική για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, ενώ επί του… πεδίου η Κύπρος παραμένει εγκλωβισμένη σε καύσιμα όπως το μαζούτ, συνεχίζει να πληρώνει πρόστιμα για τους ρύπους, ενώ δεν έχει ενσωματώσει, πλήρως, τις ΑΠΕ, δεν έχει κατορθώσει να παραγάγει φυσικό αέριο από τα δικά της αποθέματα και δεν έχει προχωρήσει καν με την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού.

Τα δομικά αίτια

Ενώ η Κύπρος προχώρησε δυναμικά –παρά το Κυπριακό– με την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών με τα όμορα κράτη της τη δεκαετία του 2000 και ολοκλήρωσε την κήρυξη ΑΟΖ (70.000 τετραγωνικών χλμ.) μέχρι το 2010, μια δεκαετία και πλέον αργότερα δεν έχει κατορθώσει ενεργειακά να απελευθερωθεί. Μια ανάγνωση για την αστοχία της σε αυτό το επίπεδο θα μπορούσε να αποδοθεί σε δομικά αίτια δεδομένου πως μετά το 2011 υπήρξαν διάφορα «μπρος-πίσω» μεταξύ της κρατικής εταιρείας υδρογονανθράκων, της ΡΑΕΚ, της ΑΗΚ και της ΔΕΦΑ, παλιότερα. Επιπλέον, σε ζητήματα διαδικασιών, όπως φαίνεται στην περίπτωση του Βασιλικού, υπήρξαν αδιαφανείς συνθήκες, συστημική διαφθορά, πτυχές «ευρωαπάτης» κάθε φορά που παρεμβαλλόταν η διάσταση της χρηματοδότησης της Ε.Ε. και φυσικά επιμέρους οικονομικά συμφέροντα που σε συνδυασμό με τη σημειακή κρίση του 2011 (έκρηξη Μαρί), την οικονομική/τραπεζική κρίση του 2013-2014 που ακολούθησε και την επόμενη ημέρα απέτυχαν να εκσυγχρονίσουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τον οικονομικό έλεγχο, τη διαφάνεια των διαδικασιών, κ.ά.

Γεωπολιτικό ρίσκο

Μετά το 2011 μπήκε στη ζωή μας σε μεγάλο βαθμό η συζήτηση για τη γεωπολιτική της ενέργειας, την αναβάθμιση του ρόλου της Κύπρου στο αναδυόμενο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου και το πώς οι υδρογονάνθρακες θα μπορούσαν να επιταχύνουν όλες τις εξελίξεις στην περιοχή, με δεσπόζουσα την Τουρκία και το ταραγμένο υποσύστημα τής Μέσης Ανατολής, ακόμη και μέχρι τη διάσταση της επίλυσης του Κυπριακού. Τα ενεργειακά πρότζεκτ υπό αυτό το πρίσμα οδήγησαν σε δύο τάσεις πέραν των τεχνοοικονομικών τους πτυχών (κατασκευή, βιωσιμότητα, οικονομικά έσοδα) ως προς την εργαλειοποίησή τους: την τάση που υπαγόρευε πως το φυσικό αέριο θα οδεύσει προς την Τουρκία και θα καταστεί καταλυτικός παράγοντας για την επίλυση του Κυπριακού, τάση που κορυφώθηκε μέχρι το 2017 και το Κραν Μοντανά. Επίσης, εκείνη την τάση που έβλεπε στη διπλωματία των Τριμερών με τα κράτη της περιοχής (Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτος, Λίβανος, κ.ά.) ρόλο που θα μπορούσε να διεκδικήσει η Κύπρος. Αρκετά χρόνια μετά, αστοχίες όπως η αποτυχία της Λευκωσίας να ορίσει την έδρα του «Eastern Mediterranean Gas Forum» στην Κύπρο (κατέληξε εν τέλει στην Αίγυπτο), η εκκρεμότητα Κύπρου-Ισραήλ για τη συμφωνία διαμοιρασμού της «Αφροδίτης» (που καθυστέρησε την ανάπτυξή του), η αβεβαιότητα (πόλεμος στην Ουκρανία, στη Γάζα, μια Ευρώπη στη μετα-NordStream εποχή) αλλά και η ίδια η ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων στην Αίγυπτο (που από το 2015 έκανε έναν πλήρη κύκλο από την ενεργειακή «μπονάνζα» σε μια νέα περίοδο αβεβαιότητας λόγω του «Ζορ»), κατέδειξαν:       

• Ελλειψη υψηλής στρατηγικής εκ μέρους της Κ.Δ. να εντάξει όντως τα ενεργειακά πρότζεκτ σε μια γεωπολιτική διάσταση από την οποία θα εξασφαλίσει, κατ’ αρχήν, την ολοκλήρωσή τους.

• Υπαρξη υπερβολών δεδομένου ότι πρότζεκτ όπως ο αγωγός EastMed και η ηλεκτρική διασύνδεση τελικά απέτυχαν να ολοκληρωθούν ή βρίσκονται στην κόψη ως προς τη διάσταση ολοκλήρωσής τους.

• Ανθεκτικότητα της στάθμισης του γεωπολιτικού ρίσκου όχι ως ορθολογιστικής διαδικασίας αλλά για σκοπούς μικροπολιτικής αντιπαράθεσης στο Κυπριακό –και πέραν αυτού. Η Τουρκία προχωράει με το LNG, ακόμη και με την Αίγυπτο, ενώ ανά καιρούς επαναφέρει ζητήματα ενεργειακής διασύνδεσης με το Ισραήλ, τη στιγμή που η ανάλυση στην Κύπρο περιορίζεται στο αν η λύση ή μη λύση του Κυπριακού περνάει, απαραίτητα, από τα ενεργειακά και δη από την Άγκυρα

Η μεγάλη εικόνα

Η μεγάλη πολιτικά εικόνα που διαμορφώνεται για την τρέχουσα κατάσταση των ενεργειακών πρότζεκτ της Κ.Δ. αποτελεί ξεχωριστή πρόκληση για την κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, δεδομένου ότι δυνητικά ακόμη και 3 στα 3 ενεργειακά έργα (καλώδιο, ανάπτυξη «Αφροδίτης», τερματικό Βασιλικού) μπορεί να οδηγηθούν σε αποτυχία, αποδεικνύοντας μάλιστα και το δομικό διαχρονικής αποτυχίας στην Κύπρο λόγω της κληροδότησης κάποιων εξ αυτών από την κυβέρνηση Αναστασιάδη αλλά και δεδομένων χειρισμών της τρέχουσας, υπό τον κ. Χριστοδουλίδη, διακυβέρνησης.

Επιπλέον, τις επόμενες εβδομάδες διαφαίνεται πως το σκάνδαλο του Βασιλικού θα δοκιμάσει τα όρια της Κ.Δ. να αποδώσει ευθύνες σε άμεσα εμπλεκόμενους για το φιάσκο με το τερματικό και το πλοίο, το καλώδιο διασύνδεσης επιβεβαιώνει διαφορετικές στοχεύσεις Αθήνας και Λευκωσίας και μένει να φανεί πώς θα διαμορφωθεί, ενώ η διαπραγμάτευση Chevron-Κ.Δ. για την «Αφροδίτη» μπορεί να οδηγηθεί ακόμη και σε επιδιαιτησία, με το ζήτημα να «ισορροπεί» μεταξύ οικονομικής βιωσιμότητας και «γεωπολιτικής» επιλογής του να βρίσκεται μια εταιρεία σαν την αμερικανική Chevron παρούσα στην κυπριακή ΑΟΖ. Η επόμενη μέρα, ωστόσο, για το ζήτημα της ενέργειας στην Κύπρο παραμένει ένα πεδίο στο οποίο ο μέσος Κύπριος πολίτης (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) δείχνει να εξακολουθεί να πληρώνει πολύ ακριβά το ηλεκτρικό ρεύμα και να μένει με την ψευδαίσθηση της γεωπολιτικής αναβάθμισης έναντι των πραγματικού οφέλους από την έλευση του φυσικού αερίου, που παραμένει σε επίπεδο Ε.Ε. στο τέλος της ημέρας ένα μεταβατικό καύσιμο.