Kathimerini.gr
Γιάννης Ελαφρός
Ο καυτός Ιούλιος του 2023 δεν πυρπόλησε μόνον τα δάση και τις πόλεις, αλλά ανέβασε σημαντικά και τις θερμοκρασίες στα θαλάσσια ύδατα, προκαλώντας και στην Ελλάδα το φαινόμενο του θαλάσσιου καύσωνα. Μάλιστα γύρω στις 25 με 27 Ιουλίου, όταν και κορυφώθηκε το φαινόμενο στην ατμόσφαιρα, το επιφανειακό στρώμα των θαλασσών έφθασε σε θερμοκρασίες έως και 30 βαθμών Κελσίου, όπως καταγράφηκε στο νότιο Ιόνιο – και γενικά σε πολύ υψηλές τιμές. Οι θαλάσσιοι καύσωνες έχουν κι αυτοί αρνητικές επιδράσεις στο οικοσύστημα και πυκνώνουν όσο προχωράει η κλιματική αλλαγή.
«Από τις αρχές Ιουλίου σημειώθηκαν αυξημένες τιμές στα νερά της δυτικής Μεσογείου και από 12-13 Ιουλίου άρχισαν οι αποκλίσεις προς τα πάνω και στην Ελλάδα, στο κεντρικό Αιγαίο και τη νότια Κρήτη, με κορύφωση το διάστημα από 25-26 Ιουλίου έως και τα τέλη του μήνα», λέει στην «Κ» η Σοφία Δαρμαράκη, φυσικός – ωκεανογράφος, συνεργαζόμενη με το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ). «Οι μέγιστες αποκλίσεις από τις κλιματικές τιμές της περιόδου 1981-2010 ήταν μεγάλες, φθάνοντας σε πολλές περιοχές τους τέσσερις βαθμούς Κελσίου και τοπικά ακόμη και τους έξι βαθμούς», συμπληρώνει η ερευνήτρια, η οποία ασχολείται ιδιαίτερα με τους θαλάσσιους καύσωνες. «Ακόμη και σε σύγκριση με την περίοδο 2008-2023, που είναι ήδη αυξημένες οι θερμοκρασίες σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες, καταγράφηκαν αποκλίσεις προς τα πάνω της τάξης των 2° C».
Σύμφωνα με στοιχεία από δορυφόρους, οι θερμοκρασίες των υδάτων το 10ήμερο 23 Ιουλίου – 1 Αυγούστου σε διάφορες περιοχές κυμάνθηκαν ως εξής: βόρειο Αιγαίο 26° C – 28° C, ανατολικό Αιγαίο 23° C – 24° C, Ιόνιο 26° C – 28 °C, Κρήτη 25° C – 28° C, ενώ στη νοτιοανατολική Μεσόγειο το θερμόμετρο έφτασε τους 30° C – 31° C. Πρόκειται για δεδομένα που προέρχονται από το Copernicus Marine Service και το CNR – ISMAR ROME.
Η σύγκριση με τις μέσες τιμές της περιόδου 2008-2023 για τις ίδιες ημέρες (23.7-1.8) δείχνει πως στις περισσότερες περιοχές καταγράφεται άνοδος έως 2° C στο Ιόνιο και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο έως 3° C, ενώ μόνο στο ανατολικό Αιγαίο δεν υπάρχουν αποκλίσεις. Ο φετινός θαλάσσιος καύσωνας, που αγκάλιασε σχεδόν όλη τη Μεσόγειο, ήρθε να υπογραμμίσει την ολοένα και πιο συχνή εμφάνισή τους τα τελευταία χρόνια. «Από το 1982-2017 έχουν καταγραφεί στη Μεσόγειο 27 φαινόμενα θαλάσσιου καύσωνα μεγάλης διάρκειας, με μέσο όρο δύο εβδομάδες. Την περίοδο 1987-2000 είχαμε έναν καύσωνα κάθε δύο χρόνια, ενώ την περίοδο 2001-2017 σχεδόν έναν κάθε έτος (0,9 για την ακρίβεια). Αρα, σχεδόν διπλασιάστηκε η τάση εμφάνισής τους», λέει στην «Κ» η κ. Δαρμαράκη. «Δεν πρέπει να επικεντρώνουμε μόνο στην αυξημένη συχνότητά τους, αλλά και στην αυξανόμενη ένταση και τη μεγαλύτερη διάρκειά τους. Είναι φαινόμενο που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή, η οποία όσο εντείνεται, τόσο πιο έντονες επιδράσεις θα έχει».
Φωτ. INTIME
Τι είναι όμως και πώς προκαλούνται οι καύσωνες στη θάλασσα; Eίναι ένα φαινόμενο αντίστοιχο με τους ατμοσφαιρικούς. Καταγράφονται ως τέτοιοι, όταν έχουμε πολύ υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλη διάρκεια. Στις περισσότερες επιστημονικές μελέτες θεωρείται πως υπάρχει θαλάσσιος καύσωνας όταν σημειώνονται για πέντε ημέρες συνεχόμενες θερμοκρασίες που ανήκουν στο υψηλότερο 10% των τιμών των προηγούμενων ετών.
«Ο καλοκαιρινός θαλάσσιος καύσωνας είναι αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας στην ατμόσφαιρα, η οποία με τη σειρά της θερμαίνει το ανώτερο στρώμα των υδάτων της θάλασσας, με αποτέλεσμα –καθώς δεν υπάρχει τους θερινούς μήνες μεγάλη ανάμειξη των νερών– να παρατηρείται άνοδος της θερμοκρασίας. Το καλοκαίρι η θάλασσα στρωματοποιείται, διαμορφώνονται θα λέγαμε “τείχη νερού” ανάλογα με την πυκνότητα, που δεν επιτρέπουν την ανάμειξη. Στο επιφανειακό στρώμα, πάχους 5-10 μέτρων, αποθηκεύεται σχεδόν όλη η θερμότητα. Ενα μέρος της βέβαια περνάει και στα βαθύτερα ύδατα», εξηγεί η ερευνήτρια του ΙΤΕ.
Οι θαλάσσιοι καύσωνες έχουν τεράστιες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα. «Η θαλάσσια βλάστηση και τα λιβάδια ποσειδωνίας μπορεί να καταστραφούν από τις υψηλές θερμοκρασιακές τιμές, στερώντας από τα ψάρια το περιβάλλον για να αναπαραχθούν. Σε αυξημένα επίπεδα ζέστης είναι σαν να παίρνουν φωτιά και να καίγονται τα θαλάσσια δάση. Σημειώνεται επίσης καταστροφή των κοραλλιών. Είδη ψαριών και θηλαστικών μεταναστεύουν, καθώς δεν αντέχουν τις υψηλές θερμοκρασίες, ενώ άλλα είδη θερμόφιλα εισρέουν. Εχει παρατηρηθεί ακόμη αύξηση των ασθενειών στις υδατοκαλλιέργειες», αναφέρει η κ. Δαρμαράκη, φέρνοντας και δύο παραδείγματα από τον διεθνή χώρο: το 2003 καταγράφηκαν στη βορειοδυτική Μεσόγειο έπειτα από θαλάσσιο καύσωνα μαζικοί θάνατοι διαφόρων ειδών, κυρίως όσων ζούσαν κοντά στις ακτές. Το 2011 παρατηρήθηκε σε περιοχή της Αυστραλίας, ύστερα από έναν πολύ έντονο θαλάσσιο καύσωνα, μια μεγάλη αναδιοργάνωση του υποθαλάσσιου περιβάλλοντος, το οποίο από μεσογειακού τύπου έγινε τροπικό.
Η αλιεία
Αξιοσημείωτες είναι και οι άμεσες οικονομικές προεκτάσεις, όπως οι αρνητικές συνέπειες στην αλιεία, όταν οι ψαράδες εξορμούν για να πιάσουν κάποια είδη τα οποία έχουν μετακινηθεί λόγω υπερθέρμανσης. «Υπήρχε κι ένα ανάποδο περιστατικό. Το 2012 ένας θαλάσσιος καύσωνας στις ΗΠΑ προκάλεσε μεγάλη αύξηση στην αναπαραγωγή αστακών, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει η αγορά λόγω… υπερπροσφοράς. Οταν επαναλήφθηκε το φαινόμενο αυτό ύστερα από μερικά χρόνια, το δίκτυο εμπορίας ήταν καλύτερα προετοιμασμένο», λέει η κ. Δαρμαράκη. Οι θαλάσσιοι καύσωνες στη δυτική λεκάνη της Μεσογείου συνήθως παρουσιάζουν μεγαλύτερη απόκλιση θερμοκρασίας, ενώ στην ανατολική πλευρά μεγαλύτερη διάρκεια. Ετσι κι αλλιώς λόγω αυξημένης θερμοχωρητικότητας των θαλασσών, οι υψηλές θερμοκρασίες των υδάτων θα αργήσουν να αποκλιμακωθούν, πάντα σε συνάρτηση με τους ανέμους.
