Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Μετέβαλε τον από το χωρίον εις το Μετόχιον πρώην δρομίσκον κατάλληλον διά λαγωούς εις αληθή αμαξιτόν πλάτους 14 ποδών» διαβάζουμε μεταξύ των άλλων σπουδαίων που έκανε ο οικονόμος του σιναϊτικού μετοχίου της Αγίας Παρασκευής Προκόπιος από την Ήπειρο. Αυτόν τον κάποτε «αληθή αμαξιτό», ο οποίος επέστρεψε στην προτεραία αυτού κατάσταση και είναι διά λαγωούς, ακολούθησα την περασμένη Τετάρτη, για να φτάσω στο ερειπωμένο πια πάλαι ποτέ σπουδαίο μετόχι της Μονής Σινά. Ακόμα και λαβωμένο το κτηριακό συγκρότημα είναι υποβλητικό και είναι δύσκολο να αποτυπωθεί ακόμα και σε φωτογραφία η μεγαλοπρέπειά του, με φόντο την κορυφή Κόρνος του Πενταδακτύλου. Πρόκειται ίσως για το σημαντικότερο μετόχι της Μονής Σινά στην Κύπρο, το οποίο βρίσκεται στο χωριό Βασίλεια της Κερύνειας, στη βόρεια πλαγιά του δυτικού Πενταδάκτυλου. Σε αντίθεση με τα άλλα μετόχια της σιναϊτικής μονής, η Αγία Παρασκευή συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και το 1974, οπότε εξαιτίας της τουρκικής εισβολής εγκαταλείφθηκε. Αναφορά για το Μετόχι κάνει και ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός στο βιβλίο του «Ιστορία χρονολογική Νήσου Κύπρου» όπου αναφέρει πως οι μοναχοί του Σινά Όρους όριζαν το «Μοναστήριον της Βασίλειας εις την Λάπιθον» και σύμφωνα με διάφορες πηγές είχε ιδρυθεί τον 16ο αιώνα. Το μετόχι επισκέφθηκε το 1735 και ο Ρώσος μοναχός Bασίλειος Mπάρσκυ, ο οποίος αναφέρει πως ήταν αρκετά πλούσιο και σε αυτό διέμεναν τρεις έως τέσσερις μοναχοί. Το σιναϊτικό μοναστήρι πέρασε από διάφορες φάσεις, ώσπου να φτάσει να γίνει ένας σημαντικός όχι μόνο πλουτοπαραγωγικός φορέας, αλλά και κοινωνικός εταίρος. Για την ιστορία, όπως την καταγράφει η παράδοση και δημοσιεύθηκε το 1928 στην εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» διαβάζουμε ότι η εκκλησία είναι όλως νέα και οικδομήθηκε αρχικά επί των θεμελίων μικρής παλαιάς εκκλησίας αρχικά το 1856 από τον Γρηγόριο εκ Κρήτης και το 1903 ανακαινίστηκε από τον αρχιμανδρίτη Προκόπιο εξ Ηπείρου.
Το μετόχι επισκέφθηκε το 1735 και ο Ρώσος μοναχός Bασίλειος Mπάρσκυ, ο οποίος αναφέρει πως ήταν αρκετά πλούσιο και σε αυτό διέμεναν τρεις έως τέσσερις μοναχοί.
«Πλήρη κρομμύων»
Σπουδαία η προσφορά του μετοχίου στην περιοχή του δυτικού Πενταδακτύλου, ιδιαίτερα στα χωριά της Λαπήθου και της Βασίλειας. Διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής («Φωνή της Kύπρου», 28/11.12.1915) σχετικά: «Η Mονή Σινά συντηρεί σχεδόν όλον τον εργατικόν κόσμον της Bασίλειας, εκατοντάδες λιρών εξοδεύουσα διά τους εκάστοτε εν τοις κτήμασι της Mονῆς εργαζομένους. Πλην τούτου ο εκάστοτε Αρχιμανδρίτης παρέχει εκ του ιδίου θυλακίου συνδρομήν αυτού εις το σχολείον του χωρίου του [...] Ο λαός της Βασίλειας περιβάλλει την Μονήν με πολλήν αγάπην και ευλάβειαν, και πολύ, δικαίως». Μεγάλη η προσφορά του διαχειριστή Προκόπιου, ο οποίος από το 1901 οπότε και διορίστηκε οικονόμος του μετοχίου αφιέρωσε το άπαν των δυνάμεών του για να αναστήσει το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, που όμως εόρταζε στις 25 Νοεμβρίου, της Αγίας Αικατερίνης, λόγω της σχέσης του με τη μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.
«Πλήρη κρομμύων και σχεδόν ετοιμόρροπον» βρήκε τη μονλή το 1904 δημοσιογράφος της εφημερίδας «Φωνή της Κύπρου»... ίδια και χειρότερη κατάσταση το 2023, βρήκε τη μονή η «Καθημερινή».
Το 1904 διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής ότι ένας δημοσιογράφος της εφημερίδας «Φωνή της Κύπρου» είχε επισκεφθεί παλαιότερα την Αγία Παρασκευή και το μόνο που βρήκε αντί καλογήρου ήταν ως διευθυντή κάποιον αγά, τη δε εκκλησία «πλήρη κρομμύων και σχεδόν ετοιμόρροπον». Μάλιστα, όπως γράφει στο μονόστηλό του οι παρεμβάσεις του μέσω της αρθρογραφίας κατάφερε οι πατέρες της Μονής Σινά να αποβάλουν τον αγά και να στείλουν ως διαχειριστή τον ιερομόναχο Προκόπιο, ο οποίος σύντομα κατόρθωσε να ανοικοδομήσει τον ναό, να χαράξει νέα αμαξιτή οδό και άλλα πολλά καλά για το μετόχι, προς όφελος τόσο της τοπικής κοινότητας και του Μετοχίου όσο και προς όφελος της Μονής Σινά.
Ο Προκόπιος μάλιστα το 1911 δώρισε στο Κυπριακό Μουσείο ένα μικρό χάλκινο ρωμαϊκό νόμισμα, που βρέθηκε σε τάφο δυτικά της Βασίλειας. Ακόμα και σήμερα στους χώρους του μετοχίου υπάρχουν σε διάφορα σημεία αρχαία αρχιτεκτονικά μέρη κιόνων ατάκτως ερριμμένα, συμπληρώνοντας την εικόνα της διάλυσης που επικρατεί στους χώρους του μετοχιού. Πράγμα που ίσως υποδηλοί πως στον χώρο προϋπήρχε αρχαίο κτίσμα. Τον Ιούνιο του 1911 ο αρχιεπίσκοπος Σινά Πορφύριος επισκέφθηκε την Κύπρο και φυσικά ιερούργησε στο σιναϊτικό μετόχι της Βασίλειας, στην παρουσία μεταξύ άλλων και του ηγουμένου της Μονής Κύκκου. Λαμπρές στιγμές έζησε η Αγία Παρασκευή, και αναλογιζόμενος τη σημερινή κατάστασή της σκέφτηκα πόσος κόπος χρειάζεται για να στηθεί οτιδήποτε και πόσο εύκολα όλα γίνονται λίθοι και πλίνθοι και ξύλα και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα...
«Η Mονή Σινά συντηρεί σχεδόν όλον τον εργατικόν κόσμον της Bασίλειας, εκατοντάδες λιρών εξοδεύουσα διά τους εκάστοτε εν τοις κτήμασι της Mονῆς εργαζομένους».
Ο αρχιμανδρίτης Προκόπιος συμμετείχε σε πολλές εορτές και εκδηλώσεις της Βασίλειας, όπως στην εορτή των γραμμάτων, το 1913. Αλλά και στις εορτές για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, που έλαβαν χώρα στη Βασίλεια τον Μάρτιο του 1913. Όταν δε ο Προκόπιος έφυγε για το Σινά, μετά από 12 χρόνια στο Μετόχι της Βασίλειας το έργο του ήταν αξιοθαύμαστο. Ανοικοδόμησε τον κεντρικό ναό, καλλώπισε τον χώρο, ανήγειρε νέα δωμάτια, διάνοιξε τον δρόμο που οδηγούσε από το χωριό στο Μετόχι και άλλα παρόμοια έργα. Διαβάζουμε «ΙΙρώτον και κυριον αυτού μέλημα υπήρξε η ανοικοδόμησις της ερειπωμένης εκκλησίας, ην εντός μικρού χρονικού διάστηματος ωκοδόμηδε και εκαλλώπισε, ως οίον τε αυτώ, μεγαλοπρεπώς». Εκτός τούτων άφησε και έργο γεωργικό, αφού «ενέτεινεν όλας αυτού τας δυνάμεις και προσπάθειας εις την καλλιέργειαν της χαρουπέας και της ελαίας. ΙΙρο παντός δε της χαρουπέας, μεταβολών τους απέραντους κερατεώνας του Μετοχίου εις αληθή περιβόλια». Ακόμα και σήμερα, χαρούπια και ελιές στέκουν αγέρωχες στα πέριξ του μετοχιού και μοιάζει να αντιστέκονται στην ανάπτυξη που αρχίζει να κατατρώει τα σπλάχνα του Πενταδάκτυλου.
Διαβάζουμε: «Σημειώσατε δ’ ότι είνε πρωτάκουστος τοιαύτη κλοπή εν Βασίλεια και δη εις περιουσίαν της Μονής, η οποία τόσας ευκολίας παρέχει εις τα πέριξ χωρία».
Σκόρπιες ειδήσεις
Το 1890 ένας υπηρέτης του επιστάτη της μονής Μελετίου πυροβολήθηκε... σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής στόχος ήταν ο ίδιος ο κ. Μελέτιος, οικονόμος της μονής. Το 1925 έγινε θρασυτάτη τραγοκλοπή εν τη Μονή Σίνα τη εν Βασίλεια. Μία ώρα μετά τη δύση του ήλιου τρία πρόσωπα έκλεψαν από τους 60 τράγους της Μονής Σινά τους 18, εκ των οποίων οι 11 ευρέθησαν ζωντανοί και 7 σφαγιάστηκαν στον Παλαιόμυλο, μετόχι του Αγίου Παντελεήμονα, το οποίο πλέον διαχειρίζονται ενοικιαστές, και στο Διόριος. Στο δημοσίευμα διαβάζουμε: «Σημειώσατε δ’ ότι είνε πρωτάκουστος τοιαύτη κλοπή εν Βασίλεια και δη εις περιουσίαν της Μονής, η οποία τόσας ευκολίας παρέχει εις τα πέριξ χωρία».
Το 1949 ένας ενοικιαστής των κτημάτων της Μονής συνελήφθη, διότι πυροβόλησε βοσκό, ο οποίος έβοσκε παρανόμως τα πρόβατά του εντός του ελαιώνα της Μονής. Ο ενοικιαστής ισχυρίστηκε ότι πυροβόλησε κατά λάθος τον βοσκό, και πως ό,τι συνέβη συνέβη όσο κυνηγούσε μελισσοφάγους! Το 1950 ξέσπασε πυρκαγιά σε κτήματα της μονής στην τοποθεσία Τζοιλάδες της Βασίλειας, η οποία επεκτάθηκε και σε ιδιωτικές περιουσίες στην περιοχή Σύρταρος της Λαπήθου. Κάηκε έκταση 500 στρεμμάτων γης με ελαιόδενδρα, χαρουπόδενδρα, κυπαρίσσια, πεύκα και θάμνους. Μία ενδιαφέρουσα καταχώρηση διαβάζουμε στην εφημερίδα «Το Έθνος» σύμφωνα με την οποία ο πρωτοσύγκελος Γερμανός, οικονόμος του μετοχίου στη Βασίλεια, πιστοποιεί ότι ο καλλιτέχνης καθαριστής ιερών σκευών κ. Χρίστος Χατζηιωάννου από τον Καραβά επανέφερε στην αρχική τους κατάσταση το Άγιο Ποτήριο, το δισκάριο, το θυμιατήριο και το δοχείο του αγιασμού. Παρόμοιο πιστοποιητικό έλαβε ο Χατζηιωάννου, κρυσταλλοσυνδέτης, και για τον καθαρισμό και την επανασύνδεση δύο πολυελέων με ηλεκτρικούς λαμπτήρες του ναού Αρχαγγέλου της Κερύνειας.
Το 1950 ξέσπασε πυρκαγιά σε κτήματα της μονής στην τοποθεσία Τζοιλάδες της Βασίλειας, η οποία επεκτάθηκε και σε ιδιωτικές περιουσίες στην περιοχή Σύρταρος της Λαπήθου. Κάηκε έκταση 500 στρεμμάτων γης με ελαιόδενδρα, χαρουπόδενδρα, κυπαρίσσια, πεύκα και θάμνους.
Το τοπίο έχει κάτι το απόκοσμο, ο δύσβατος δρόμος που οδηγεί στο εγκαταλελειμμένο μοναστήρι του Σινά, λίγο πιο πάνω από το κατεχόμενο χωριό Βασίλεια της Κερύνειας, σε προϊδεάζει για την ατμόσφαιρα που επικρατεί. Η φύση αδιασάλευτη, κέραμοι, πλίνθοι και ξύλα ατάκτως ερριμμένα. Η θέα προς τη θάλασσα κόβει την ανάσα, ο υποβλητικός Κόρνος ορθώνεται αγέρωχος και μοιάζει με τον βράχο που αλυσόδεσαν τον Προμηθέα το Kράτος και η Bία, και εκεί στέκει βουβή, δέσμια, η Αγία Παρασκευή, το σημαντικότερο μετόχι του Σινά στην Κύπρο.
Περισσότερα για τα σιναϊτικά μοναστήρια στην Κύπρο βλ. Κωστής Κοκκινόφτας, «Τα Μετόχια του Σινά στην Κύπρο», Πρακτικά του Tρίτου Διεθνούς Kυπρολογικού Συνεδρίου (Λευκωσία, 16-20 Απριλίου 1996), Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, τ. Γ΄, Λευκωσία 2001, σ. 129-139.
