Του Γιάννη Ιωάννου
To δημοσίευμα του BBC όπου η Κύπρος φιγουράρει στη 5η θέση παγκοσμίως ως προς το ζήτημα της οπλοκατοχής και της διασποράς όπλων (πολεμικών ή λειόκαννων) ανά κάτοικο δεν εκπλήσσει.
Το δημοσίευμα του BBC βασίζεται στην έρευνα του κορυφαίου Smalls Arms Survey (σ.σ. ερευνητικό πρότζεκτ που εστιάζει σε θέματα small arms) ενώ ανά καιρούς, την τελευταία δεκαετία, σχετικές έρευνες και λίστες καταγραφών της κατοχής όπλων ανά χώρα παγκοσμίως κατατάσσουν τη Κύπρο σταθερά μεταξύ των 10 χωρών με την μεγαλύτερη παρουσία όπλων. Ένα φαινομενικά αντιφατικό φαινόμενο δεδομένων της μικρής γεωγραφικής και πληθυσμιακής έκτασης της Κύπρου αλλά και της αυστηρής νομοθεσίας για την οπλοκατοχή (ο Περί Πυροβόλων και Μη Πυροβόλων Όπλων Νόμος του 2004 που τροποποιήθηκε το 2021).
Φυσικά η εξήγηση για ένα τέτοιο φαινόμενο συνδέεται με την de facto συνθήκη της τουρκικής κατοχής της Κύπρου και του συστήματος της εφεδρείας, της Εθνικής Φρουράς, που «χρεώνει» πολεμικό όπλο (τυφέκιο ή οπλοπολυβόλο) στα μέλη της -με το σύστημα κατοχής του όπλου να αφορά την κατ’ οίκον φύλαξή του σε (όχι πάντα) συνθήκες ασφαλούς τήρησης (μη προσβάσιμο χωρίς μέτρα ασφάλειας, με αφαιρεμένο το κλείστρο πυροδότησης, κοκ). Συνδέεται όμως και με την κυνηγετική κουλτούρα μιας και τόσο το κυνήγι όσο και η αγωνιστική σκοποβολή με λειόκαννα όπλα (ΔΟΚΟ) παραμένουν δημοφιλή στη Κύπρο για σειρά λόγων -ιστορικών και κοινωνιολογικών.
Οι αριθμοί
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Small Arms Survey -που αφορούν για το έτος 2018 η οπλοκατοχή στη Κύπρο μεταφράζεται σε απόλυτους αριθμούς σε 36.4 όπλα ανά 100 κατοίκους, στατιστικό που κατατάσσει τη Κύπρο στη 5η θέση παγκοσμίως ξεπερνώντας χώρες όπως τη Νότιο Αφρική και τον Λίβανο που παραδοσιακά έχουν μεγάλο θέμα ελέγχου όπλων και διασποράς της παράνομης οπλοκατοχής.
Αυτό πρακτικά μεταφράζεται πως ένας στους τρεις Κύπριους έχει πρόσβαση σε όπλο (λειόκαννο ή πολεμικό της εφεδρείας ή συνδυαστικά). Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που καταγράφονται στα αρχεία της Αστυνομίας Κύπρου το σύνολο των λειόκαννων όπλων στη Κύπρο (κυνηγετικών και σκοποβολής) ανέρχεται σε 169.989 όπλα (σ.σ. που είναι εγγεγραμμένα) με τους αδειούχους κυνηγούς ή σκοπευτές εξ’ αυτών των όπλων να υπολογίζονται σε 112.932. Εξ’ ορισμού το «κενό» των 57.057 όπλων που προκύπτει εξηγείται από μια σειρά λόγων που αφορούν:
• Την διαχρονική αδυναμία των αρχών της ΚΔ να υπολογίσουν με ακρίβεια τον αριθμό των άγραφων όπλων -δεδομένου ότι στη Κύπρο το νομοθετικό πλαίσιο για τη χρήση ραβδωτών όπλων παραμένει απαγορευτικό εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων ενώ πάντα συναντά κανείς το «σιηππέτο» το οικογένειας -που ωστόσο δεν έχει δηλωθεί για πολλά χρόνια
• Την ύπαρξη, ιστορικά, πολλών όπλων (όλων των τύπων) που επιβίωσαν από την ταραγμένη περίοδο 63-74, τον αγώνα της ΕΟΚΑ και τα γεγονότα του 74’ που δεν έχουν καταγραφεί ή που υπάρχουν, σε ιδιωτικά χέρια, ως κειμήλια. Αυτό αυξάνει, θεωρητικά, τον αριθμό της ύπαρξης ιστορικών όπλων στη Κύπρο που ωστόσο δεν έχει επιλυθεί ως προς την διατήρηση τους ως «κειμηλίων» ή ως απενεργοποιημένων (αν είναι ιστορικά) ακριβώς λόγω της έλλειψης κουλτούρας ή της λογικής της ίδιας της απενεργοποίησης για νόμιμη καταγραφή και κατοχή ως αντικειμένων (artifacts) -κάτι που δεν επίλυσε η τροποποίηση του Νόμου σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα και
• Την απουσία ύπαρξης εξειδικευμένης γνώσης ή πλαισίου ενδιαφέροντος -πέραν της Αστυνομίας Κύπρου- μεταξύ των όσων προσεγγίζουν τα όπλα μέσω επιστημονικών μεθόδων (small arms recognition/identification) ή ιστοριοδιφικού ενδιαφέροντος
Αξίζει να σημειωθεί πως τα όπλα της ενεργής εφεδρείας (έφεδροι ικανότητας Ι1 και Ι2) όλων των τύπων (πολεμικά τυφέκια, τυφέκια εφόδου και οπλοπολυβόλα) ανέρχονται περίπου σε 70 χιλιάδες.
Πάγια προβλήματα
Η συζήτηση για την οπλοκατοχή στη Κύπρο -πέραν των δεδομένων για τους αριθμούς- σκοντάφτει ενίοτε στη χρήση νόμιμων ή παράνομων όπλων για σκοπούς τέλεσης εγκλημάτων ή μορφών βίας. Παρά την μεγάλη διασπορά η χρήση όπλων και δη λειόκαννων για την τέλεση ανθρωποκτονιών δεν είναι ο καταλυτικός παράγοντας που τα ερμηνεύει εγκληματολογικά και κοινωνιολογικά.
Ο αριθμός τέλεσης προμελετημένων ανθρωποκτονιών που αφορούν όπλα ΔΟΚΟ τα τελευταία 10 χρόνια ανέρχεται σε 18 υποθέσεις παγκύπρια (Λευκωσία: 7, Λεμεσός: 4, Λάρνακα: 4, Αμμόχωστος: 2 και Πάφος: 1) αριθμός που συγκριτικά με την χρήση παράνομων ή νόμιμων όπλων στην ΕΕ για σκοπούς τέλεσης ανθρωποκτονιών είναι χαμηλός (σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του πρότζεκτ “Target: Gun violence and firearms trafficking in Europe” του πανεπιστημίου του Leiden για την περίοδο 2020-2021).
Ωστόσο σε πολλές περιπτωσιολογίες (όπως και με τη χρήση πολεμικού όπλου) προκύπτουν ζητήματα σε ειδεχθή εγκλήματα όπως οι γυναικοκτονίες και οι παιδοκτονίες (εγκλήματα στα πλαίσια ενδοοικογενειακής βίας) όπου οι αρχές δεν κατόρθωσαν να άρουν το δικαίωμα της οπλοκατοχής αποτυγχάνοντας να ελέγξουν θύτες -σε περιοδική βάση- ως προς τις συνθήκες διατήρησης του δικαιώματος να φέρουν κυνηγετικό όπλο ή να διατηρούν το «χρεωμένο» τυφέκιο της εφεδρείας.
Και μάλιστα σε περιπτώσεις που η χρήση βίας με όπλο αφορούσε άτομα που ήταν γνωστό πως είχαν παρουσιάσει ιατρικό ιστορικό ψυχικής νόσου (σ.σ. είχαν ακόμη και νοσηλευτεί) ή τοξικοεξάρτησης (πχ αλκοολισμός). Η Αστυνομία Κύπρου μπορεί μετά το 2017 να έχει ψηφιοποιήσει το σύστημα έκδοσης αδειών οπλοκατοχής στη Κύπρο αλλά σε περιπτώσεις ανάκλησης της άδειας έχουν σημειωθεί ολιγωρίες ή αδυναμία συντονισμού μεταξύ πχ της Αστυνομίας και της Εθνικής Φρουράς για περιπτώσεις όπου το άτομο δεν είχε σώας τα φρένας και παρόλα αυτά τόσο το όπλο της εφεδρείας είτε η κυνηγετική άδεια (και η άδεια όπλου) δεν είχαν αφαιρεθεί -με την παράδοση του σχετικού οπλισμού εγκαίρως.
Συνεπώς το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει παραμένει ο τακτικός έλεγχος της ψυχικής υγείας όσων φέρουν, νόμιμα, όπλο στη Κύπρο και η ταχύτητα δράσης ως προς την αφαίρεση της άδειας και την κατάσχεση του όπλου σε προβληματικές περιπτώσεις. Το ίδιο ισχύει φυσικά για την λαθροθηρία.
Τέλος η περίπτωση του οργανωμένου εγκλήματος (δολοφονίες, ένοπλες ληστείες, κλοπές όπλων εφεδρείας) αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο μιας και στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, στη Κύπρο, η χρήση όπλων σε τέτοιες ενέργειες αφορά σε παράνομα όπλα (illegal arms) που συνήθως προκύπτουν μέσω παράνομης διακίνησης (illicit firearms trafficking) από το εξωτερικό ή τις κατεχόμενες περιοχές.
