Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Η Διεθνής Διαφάνεια (Transparency International) έχει πρόσφατα ανακοινώσει τα αποτελέσματα νομοθέτησης του ρυθμιστικού πλαισίου Προστασίας Μαρτύρων Δημοσίου Συμφέροντος (whistleblowers) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, βάσει των οποίων η Κύπρος ανήκει στα 9 κράτη μέλη της Ένωσης όπως της Γαλλίας, Δανίας, Λιθουανίας, Λετονίας, Σουηδίας, Φινλανδίας, Κροατίας και Πορτογαλίας που έχουν υιοθετήσει πλήρως σχετικό νομοθέτημα αναφορικά με αυτό το θέμα. Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος αποτελούν επί της ουσίας το μηχανισμό για τον εντοπισμό και την πρόληψη παραβιάσεων που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον. Τον Ιανουάριο του 2022 η Βουλή ψήφισε τον εν λόγω νόμο, με τον οποίο προστατεύονται άτομα που καταγγέλλουν πράξεις σε αρχές επιβολής του νόμου ή άλλους αρμόδιους φορείς. Ουσιαστικά, μέσω του νόμου του «whistleblowing» όσοι εργαζόμενοι θελήσουν να αποκαλύψουν περιστατικά που σημειώνονται παράνομες δραστηριότητες και περιστατικά κατάχρησης δικαίου και ενημερώνουν τους αρμοδίους για την αντιμετώπιση του προβλήματος, έχουν πλήρη προστασία. Ο νόμος αυτός αποτελεί ένα βήμα στο ευρύτερο πλαίσιο καταπολέμησης της διαφθοράς στην Κύπρο.
Πορτοκάλι: Εκδόθηκε σχέδιο νόμου, Πράσινο: Nόμος που εγκρίθηκε, Κόκκινο: Ελάχιστη ή καθόλου πρόοδος, Κίτρινο: Nομοσχέδιο στη Βουλή
Κληθείς να σχολιάσει στην «Κ» τα δεδομένα του «Transparency International» ο Πρόεδρος του Cyprus Integrity Forum, Μάριος Σκανδάλης, σημείωσε πως, «ως Cyprus Integrity Forum, θεωρούμε το συγκεκριμένο γεγονός ως ένα από τα πιο σημαντικά βήματα και ισχυρότερα επιτεύγματα της Κύπρου τις τελευταίες δεκαετίες στον τομέα πάταξης της διαφοράς και προώθησης της διαφάνειας». Ως ο αρμόδιος οργανισμός, που πριν από αρκετά χρόνια είχαμε εισηγηθεί την εισαγωγή αυτού του συγκεκριμένου πλαισίου και είχαμε υποστηρίξει τη συγγραφή του προωθώντας συγκεκριμένες εισηγήσεις στα αρμόδια τμήματα της κυβέρνησης και ιδίως του Υπουργείου Δικαιοσύνης, μας χαροποιεί ιδιαιτέρως αφού πλέον μπορούμε να στείλουμε ισχυρά μηνύματα σε διάφορά κέντρα στο εξωτερικό ότι η Κύπρος άρχισε πλέον να κάνει τα σωστά βήματα και ότι μπορεί εμπράκτως να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή κρούσης συμβάντων διαφθοράς.
Όπως τόνισε ο κ. Σκανδάλης, «την ίδια στιγμή η συγκεκριμένη αυτή θετική εξέλιξη δεν πρέπει να μας εφησυχάζει, αλλά αντιθέτως να τονώσει τις προσπάθειες όλων μας στην αναγνώριση των κυρίων θεμάτων που νοσούν από συμβάντα διαφθοράς και με ειλικρίνεια να σηκώσουμε τα μανίκια, δουλεύοντας με σκοπό την ολιστική και χωρίς κανένα συμβιβασμό προώθηση της διαφάνειας. Μόνο έτσι μπορεί ο κάθε πολίτης της χώρας μας να νοιώσει επιτέλους περήφανος για την Κύπρο μας».
«Ως Cyprus Integrity Forum δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε την προώθηση παρόμοιων πρωτοβουλιών και να παρέχουμε την ανάλογη τεχνοκρατική υποστήριξη όπως η συγκεκριμένη που στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία και έτυχε αναγνώρισης σε παγκόσμιο επίπεδο από τη Διεθνή Διαφάνεια», κατέληξε.
Το προφίλ των «whistleblowers»
Ο πληροφοριοδότης είναι φυσικό πρόσωπο που δημοσιοποιεί πληροφορίες που έχουν «φτάσει κοντά του» λόγω της εργασίας του και αφορούν παραβιάσεις του ευρωπαϊκού δικαίου. Στα πρόσωπα αυτά είναι οι αυτοαπασχολούμενοι, οι μέτοχοι, πρώην εργαζόμενοι, υποψήφιοι εργαζόμενοι, εθελοντές, αλλά και πρόσωπα που συνδέονται με τον πληροφοριοδότη, όπως συνάδελφοι, ή μέλη της οικογένειας. Η αναφορά μπορεί να γίνει και εγγράφως και προφορικά.
Δωροδοκία και απάτες
Όπως σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχετικό της δελτίο, οι παράνομες δραστηριότητες και περιστατικά κατάχρησης δικαίου μπορεί να συμβούν σε οποιονδήποτε οργανισμό, ιδιωτικό ή δημόσιο, μεγάλο ή μικρό. Μπορεί να έχουν διάφορες μορφές, όπως δωροδοκία, απάτη, αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές ή αμέλεια. Και σε περίπτωση που δεν αντιμετωπιστούν, μπορεί να βλάψουν σοβαρά το δημόσιο συμφέρον. Εξηγεί ότι όσοι εργάζονται σε έναν οργανισμό ή έχουν επαφές με αυτόν στο πλαίσιο των εργασιακών δραστηριοτήτων τους είναι συχνά οι πρώτοι που ανακαλύπτουν τέτοια περιστατικά και, ως εκ τούτου, βρίσκονται στην πλεονεκτική θέση να μπορούν να ενημερώσουν τους αρμοδίους για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, δηλαδή άτομα που αναφέρουν (εντός του οικείου οργανισμού ή σε εξωτερική αρχή) ή αποκαλύπτουν (στο κοινό) πληροφορίες τις οποίες απέκτησαν σε εργασιακό πλαίσιο και που αφορούν αξιόποινη πράξη, συμβάλλουν στην πρόληψη και στον εντοπισμό απειλής ή ζημίας για το δημόσιο συμφέρον που, υπό άλλες συνθήκες, θα παρέμεναν στον σκοτάδι. Ωστόσο, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, η προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος είναι ανομοιογενής και κατακερματισμένη. Κατά συνέπεια, οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος συχνά αποθαρρύνονται και δεν αναφέρουν τις ανησυχίες τους, καθώς φοβούνται αντίποινα.
Για τους λόγους αυτούς, στις 23 Απριλίου 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια δέσμη πρωτοβουλιών στις οποίες συμπεριλαμβάνονται μια πρόταση οδηγίας σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβάσεις του δικαίου της Ένωσης και μια ανακοίνωση σχετικά με τη θέσπιση ενός ολοκληρωμένου νομικού πλαισίου για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος με σκοπό τη διαφύλαξη του δημόσιου συμφέροντος σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στόχος της δέσμης αυτής είναι να δημιουργηθούν εύκολα προσβάσιμοι δίαυλοι αναφοράς, να τονιστεί η υποχρέωση της τήρησης της εμπιστευτικότητας και της απαγόρευσης αντιποίνων σε βάρος μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, και να θεσπιστούν στοχευμένα μέτρα προστασίας. Η οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2019, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβάσεις του δικαίου της Ένωσης εκδόθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2019 και τέθηκε σε ισχύ στις 16 Δεκεμβρίου 2019. Τα κράτη μέλη είχαν προθεσμία έως τις 17 Δεκεμβρίου 2021 για τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό τους δίκαιο, κάτι που η Κύπρος το έπραξε εντός Ιανουαρίου 2022 που πέρασε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων.
