Η πορεία γυναικών βάδισε σε δύσβατους δρόμους

Για την Πορεία Γυναικών μού είχε μιλήσει η κα Τιτίνα Λοϊζίδου, όταν την είχα συναντήσει για να μιλήσουμε σχετικά με την προσφυγή της στο ΕΔΑΔ. Όπως μου είχε πει τότε, η Πορεία Γυναικών στα Λύμπια, και η σύλληψή της έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην απόφασή της να καταφύγει στη δικαιοσύνη, αφού για ακόμη μία φορά καταπατήθηκαν τα ανθρώπινά της δικαιώματα. Λίγο καιρό μετά η κα Λοϊζίδου με σύστησε στην κα Νταϊάνα Μαρκίδου, η οποία δέχθηκε να μου μιλήσει και εκείνη για την Πορεία Γυναικών, και μάλιστα στο σπίτι της στη Λευκωσία, όπου τη συνάντησα, μαζί με μία ακόμη γυναίκα από τις πορείες, την κα Βάσω Πέτσα. Καθισμένοι στο μπαλκόνι, άρχισα να ρωτάω τα βασικά, πώς ξεκίνησε η ιδέα να διοργανωθούν αυτές οι πορείες και η Μαρκίδου μού απαντά πως ό,τι έγινε, έγινε για να τονιστεί η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ατόμου, «Υποστηρίζαμε το ανθρώπινο δικαίωμα που έχει ο καθένας να μπορεί να κινείται και να ζει όπου θέλει στη χώρα του. Δεν μπορούσα να πιστέψω πώς η Κύπρος έγινε θέατρο πολέμου, δημιουργήθηκαν χιλιάδες πρόσφυγες, ήταν ένα μεγάλο σοκ για εμένα... Δεν μπορούσα να μείνω άπραγη... έπρεπε να γίνει κάτι και αυτό ήταν για εμένα το μεγάλο κίνητρο» και η κα Μαρκίδου συνεχίζει: «Ήμουν σε κάποια άλλη οργάνωση που προσπαθούσαμε να δείξουμε τι συνέβαινε στην Κύπρο στον έξω κόσμο, κυρίως στη Βρετανία και μία από τις κοπέλες που ήταν σε εκείνη την οργάνωση είπε “μα γιατί δεν σηκώνονται οι γυναίκες και οι πρόσφυγες να προσπαθήσουν να πάνε στα σπίτια τους και να δούμε τι θα γίνει;” Και έτσι ξεκίνησε, τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1975».

Η συζήτηση συνεχίζει με την πρώτη μεγάλη πορεία του 1975. «Οι συνέπειες της εισβολής ήταν ακόμη νωπές, με τους πρόσφυγες ακόμη στα αντίσκηνα, είχαμε κόσμο πολύ, αλλά τότε δημοσιοποιούσαμε τις δράσεις μας, και η Αστυνομία και τα Ηνωμένα Έθνη μάς σταμάτησαν.

Η πρώτη πορεία

Η συζήτηση συνεχίζει με την πρώτη μεγάλη πορεία του 1975. «Οι συνέπειες της εισβολής ήταν ακόμη νωπές, με τους πρόσφυγες ακόμη στα αντίσκηνα, είχαμε κόσμο πολύ, αλλά τότε δημοσιοποιούσαμε τις δράσεις μας, και η Αστυνομία και τα Ηνωμένα Έθνη μάς σταμάτησαν. Σκεφτήκαμε πως την επόμενη φορά δεν θα μάθουν τι σκοπεύουμε να κάνουμε, ώστε να καταφέρουμε να μπούμε στα Κατεχόμενα, να δηλώσουμε ότι είμαστε εδώ και διεκδικούμε τα σπίτια μας, τα δικαιώματά μας. Έτσι αρχίσαμε να εκτελούμε διάφορα σχέδια, το πρώτο μας σχέδιο προδόθηκε. Το επόμενό μας σχέδιο ήταν καλύτερο... ανακοινώναμε πως οι γυναίκες της Κύπρου θα προσπαθήσουν να πάνε στα σπίτια τους, αλλά δεν λέγαμε από πού! Και αυτό το πού έγινε το μεγάλο μας μυστικό, καταφέρνοντας και στις τρεις πορείες να διατηρήσουμε τη μυστικότητά μας».

Η κα Βάσω Πέτσα που είχε λάβει μέρος στην πορεία που έγινε το 1975, παρεμβαίνει, «δεν είχα καμία σχέση με την ομάδα που δημιούργησε την πορεία, νομίζω, περίπου το 1985, επιστρέφοντας με τα παιδιά μου από τη θάλασσα είδαμε στον δρόμο παιδιά που έκαναν πορεία, τότε τα δικά μου παιδιά κατέβηκαν από το αυτοκίνητο και συμμετείχαν. Τον επόμενο χρόνο έλαβα μέρος στην πορεία που οργάνωσε η ΕΔΕΚ από τον Πύργο μέχρι τη Λευκωσία. Κατά τη διάρκεια αυτής της πορείας αναρωτήθηκα, μα γιατί δεν κάνουμε μία κάθετη πορεία, προς την κατεχόμενη περιοχή και σε ένα μήνα μου τηλεφώνησε μία κοπέλα και με ρώτησε αν θέλω να λάβω μέρος στην οργάνωση που θα διοργάνωνε αυτή την πορεία προς τα Κατεχόμενα, έτσι τελικά ενεπλάκην».

Ο κίνδυνος...

Μου ήταν ομολογουμένως δύσκολο να αντιληφθώ εν τη αφελεία μου πώς βρήκαν τη δύναμη αυτές οι γυναίκες να τα βάλουν με στρατιώτες... «Λέγαμε πως αν δεν ρισκάρεις, δεν θα κερδίσεις κάτι. Σκεφτόμασταν πως αν θέλαμε να έχουμε ενδιαφέρον από τον έξω κόσμο θα πρέπει να κάνεις κάτι δραματικό, να καταλάβουν στο εξωτερικό ότι εδώ υπάρχει κατοχή, στρατός... Έπρεπε να επαναφέρουμε το ενδιαφέρον για την Κύπρο... οι δικοινοτικές συνομιλίες δεν κατέληγαν πουθενά και ήταν σε αυτό το σημείο που η Helen Σωτηρίου κι εγώ είπαμε ότι πρέπει να γίνει κάτι πιο δυναμικό. Μέσω της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του γενικού εισαγγελέα Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη, προσπαθήσαμε να ξεκινήσουμε, δεν ήθελαν να κάνουν κάτι τόσο επικίνδυνο... και έτσι επιστρέψαμε στην ιδέα των γυναικών, και ψάχναμε γυναίκες από όλο το πολιτικό φάσμα και για μερικά χρόνια το καταφέραμε».

Η Helen Σωτηρίου μπροστά από έναν Τούρκο στρατιώτη, στην πορεία Γυναικών στον Άγιο Παύλο. 

Τα σχέδια

Από τις διηγήσεις της κας Μαρκίδου και της κας Πέτσα αντιλαμβάνομαι πως τα σχέδια που έκαναν θα τα ζήλευαν πολλά επιτελικά γραφεία: «Ενημερώναμε τους πάντες πότε θα γίνει η πορεία, αλλά όχι το πού θα γίνει... Μια μικρή επιτροπή, που αποτελείτο από τέσσερα άτομα, ήξερε όλο το σχέδιο. Ο άντρας μου ο Σοφοκλής Μαρκίδης είχε εταιρία με λεωφορεία και καταφέραμε να οργανώσουμε ένα κομβόι, όπου ο οδηγός του πρώτου λεωφορείου ήξερε την τοποθεσία και τα υπόλοιπα ακολουθούσαν» λέει η κα Μαρκίδου και η κα Πέτσα προσθέτει ότι όταν έφευγε από το σπίτι της κας Μαρκίδου, λόγω και της μυστικότητας του εγχειρήματος, αφότου είχαν οργανωθεί για την πορεία, έβλεπε τα αναμμένα φώτα στα σπίτια και σκεφτόταν μήπως τελικά τους κάνουμε κακό; «Ένιωθα μεγάλη ευθύνη...».

Για την πορεία του Άρωνα το 1987 μου λένε πως ξεκίνησαν από την πλατεία Σολωμού, αλλά δεν είχαν υπολογίσει το πόσο μεγάλη ήταν η Νεκρή Ζώνη: «καταφέραμε να εισέλθουμε, αλλά όχι να φτάσουμε στην άλλη άκρη και να μπούμε στα Κατεχόμενα. Ετσι εμάθαμε το μάθημά μας...

Η πορεία στον Άρωνα

Για την πορεία του Άρωνα το 1987 μου λένε πως ξεκίνησαν από την πλατεία Σολωμού, αλλά δεν είχαν υπολογίσει το πόσο μεγάλη ήταν η Νεκρή Ζώνη: «καταφέραμε να εισέλθουμε, αλλά όχι να φτάσουμε στην άλλη άκρη και να μπούμε στα Κατεχόμενα. Ετσι εμάθαμε το μάθημά μας και την επόμενη φορά με πολλή μεγάλη μελέτη βρήκαμε ένα πολύ στενό πέρασμα στον Άγιο Παύλο, που είχε και ασφαλτωμένο δρόμο, πράγμα που σήμαινε ότι δεν θα υπήρχαν νάρκες... όπως φοβόμασταν στον Άρωνα. Ήμασταν περίπου 25 γυναίκες, οι κομάντο» λέει κα Μαρκίδου, και η κα Πέτσα συμπληρώνει «είχαμε όλες πολύ μεγάλη πειθαρχία. Ξέραμε ότι η Ηelen και η Νταϊάνα μπορούν να συλλάβουν ένα σχέδιο κι εμείς είχαμε απόλυτη εμπιστοσύνη σε αυτό και το ακολουθούσαμε», συμφωνούν και οι δύο πως καθεμιά είχε τον ρόλο της! και η κα Μαρκίδου συνεχίζει: «Ξέραμε ότι υπήρχε τουρκικό στρατόπεδο στον Άγιο Παύλο και ήταν κάτι που το θέλαμε, για να δείξουμε στη διεθνή κοινότητα ότι ο τουρκικός στρατός είναι αυτός που ελέγχει την κατάσταση. Εν τέλει καταφέραμε να ξεγελάσουμε και τα Ηνωμένα Έθνη και τους Τούρκους στρατιωτικούς» και η κα Πέτσα υπενθυμίζει πως είχαν διοργανωθεί δύο παράλληλες πορείες, η μία που ξεκίνησε για τον Άγιο Παύλο, και η άλλη προς διαφορετική κατεύθυνση. Οι δύο κυρίες συνεχίζουν τη διήγησή τους και το τετέρισμα των τζιτζικιών μού δημιουργεί ένα περίεργο ηχοτοπίο... «Η δεύτερη ομάδα, αυτή που θα πήγαινε προς τον Άγιο Παύλο είχε συγκεντρωθεί στο Ιππόδρομο στον Άγιο Δομέτιο και το σύνθημα που είχαν για να ξέρουν ότι δεν υπήρχε αστυνομία ήταν το “Εν έσσιει άππαρους!”». Οι γυναίκες κατάφεραν να περάσουν στα Κατεχόμενα και για πρώτη φορά έσπασε η γραμμή του Αττίλα, όχι από στρατιώτες, αλλά από αποφασισμένες γυναίκες, να πορευθούν στα σπίτια τους, στον τόπο τους.

Οι κα Μαρκίδου και η κα Πέτσα στέκονται ιδιαίτερα σε αυτό το σημείο, λέγοντάς μου: «Ένα πράγμα που πετύχαμε, αν και όχι στον βαθμό που επιθυμούσαμε, είναι ότι σπάσαμε τον φόβο που υπήρχε πιο πριν, ότι μπορούμε να πάμε απέναντι, υπήρχε ένας ψυχολογικός τοίχος, που αν τολμούσες να τον περάσεις θα χαλούσε ο κόσμος. Μπορείς τελικά να τολμήσεις να κάνεις πράγματα που σου έχουν πει ότι δεν πρέπει να τα κάνεις» λέει η κα Μαρκίδου και η κα Πέτσα συμπλήρωσε: «Μέχρι τότε κανένας δεν τολμούσε καν να σκεφτεί ότι μπορούσε να περάσει την Πράσινη Γραμμή. Εμείς τα καταφέραμε...».

Οι Γυναίκες στην Ακρόπολη

«Αφού εμείς δεν μπορούμε να πάμε στη Σαλαμίνα, ο Οζάλ γιατί μπορεί να πάει στην Ακρόπολη;»

 Πριν από την τέταρτη πορεία - στα Λύμπια και στην Άχνα στις 19 Μαρτίου 1989, και θέλοντας να αναδιοργανωθούν για την επόμενή τους κίνηση, γίνεται γνωστό ότι ο Τούρκος πρόεδρος Τουργκούτ Οζάλ θα πραγματοποιούσε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα και θα επισκεπτόταν την Ακρόπολη. Η πρώτη σκέψη των Γυναικών της Κύπρου είναι ότι πώς γίνεται ο Οζάλ να μπορεί να πάει στην Αθήνα και εκείνες να μην μπορούν να επισκεφθούν τη Σαλαμίνα... Αποφασίζουν, πάντοτε με άκρα μυστικότητα, και με εξαιρετική οργάνωση, να εμποδίσουν τον Τούρκο πρόεδρο να ανέβει στον ιερό βράχο, πράγμα που καταφέρνουν.

Προχωράμε αμέσως στην πορεία στην Άχνα, όπου οι Γυναίκες πήγαν πάλι προετοιμασμένες, έχοντας εκπονήσει το σχέδιό τους με κάθε λεπτομέρεια και μυστικότητα. Κύριος προορισμός της Πορείας Γυναικών ήταν η Άχνα, τα Λύμπια ήταν περισπασμός, μού λέει η κα Μαρκίδου, τελικά όμως η κατάσταση στα Λύμπια έγινε πολύ δραματική... Η επιλογή της Άχνας σημειώνει η κα Μαρκίδου έγινε προκειμένου να μην ανακατευτούν πολύ με τα Η.Ε. και να δείξουν ότι το πρόβλημα είναι με την Τουρκία. Εν τέλει οι γυναίκες που είχαν περάσει στις βρετανικές βάσεις –όπου και η Άχνα– από το προηγούμενο βράδυ –διανυκτερεύοντας στον φάρο του Κάβο Γκρέκο, αφού ο σύζυγος της Κλεοπάτρας Παγιάτα δούλευε στην Αρχή Λιμένων και μπορούσε να το κανονίσει, έφτασαν σε έναν πορτοκαλεώνα, περιμένοντας τις υπόλοιπες που θα περνούσαν στις βάσεις…». Τελικά πέρασαν στο χωριό της Άχνας όλες οι γυναίκες, αιφνιδιάζοντας τους Τούρκους στρατιώτες: «και πήγαμε προς την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, και άρχισαν όλες να ψάλουν τον Ακάθιστο Ύμνο, ήταν πολύ συγκινητικό...» και η φωνή της κας Μαρκίδου σπάει... η κα Πέτσα θυμάται... «ήταν κάτι πολύ μεγάλο», η οποία συμπληρώνει στη διήγηση της κας Μαρκίδου: «Βρέθηκα μόνη μου σε έναν δρόμο για να δω αν έρχονται τα άλλα λεωφορεία και αν υπάρχουν στρατιώτες και εκεί αισθάνθηκα πως ξεπέρασα τον εαυτό μου. Όταν βεβαιώθηκα ότι έρχονται τα άλλα λεωφορεία έδωσα το σύνθημα για να τρέξουν προς το χωριό, την Άχνα...». Μετά το τέλος της διαμαρτυρίας και καθώς πήγαιναν προς τα λεωφορεία συνέλαβαν την κα Πέτσα και την κα Μαρκίδου, καθώς και άλλες γυναίκες: «Αισθάνθηκα περίεργα που κάποιος μου απαγόρευε να ανεβώ σε ένα λεωφορείο στην πατρίδα μου και να επιστρέψω σπίτι μου...». Τελικά, από την Άχνα μεταφέρθηκαν στη Λευκωσία, όπου και αφέθηκαν ελεύθερες.

Μετά από τόσα χρόνια άξιζε αυτό που κάνατε, ρωτάω τις δύο κυρίες και μου απαντούν πως ναι, «κάτι κάναμε» λέει η κα Μαρκίδου και η κα Πέτσα συμπληρώνει πως για την εποχή που έγινε άξιζε, «δώσαμε μια ώθηση στον κόσμο, ότι μπορούμε κάτι να επιτύχουμε», θα το ξανακάνατε; «Προς τι τώρα; Τι θα ωφελούσε, Νταϊάνα, αν το ξανακάναμε;» και απευθύνεται στην κα Μαρκίδου... «Ο κόσμος που θυμάται τις άμεσες συνέπειες της εισβολής λιγοστεύει και το ίδιο και η αγωνιστικότητα»… απαντάει η κα Μαρκίδου.

Έφυγα από το σπίτι της κας Μαρκίδου, έχοντας πάρει πολλά περισσότερα από μία συνέντευξη και αυτό είναι το κέρδος να είσαι δημοσιογράφος.

Οι Γυναίκες προχωρούν προς τον Άρωνα.

Η πορεία στα Λύμπια

«Είχα μόλις τελειώσει τη σχολή ξεναγών και είδα μία ανακοίνωση από μια ομάδα της Λευκωσίας που καλούσε κόσμο να λάβει μέρος σε μια πορεία. Σκέφτηκα αμέσως ότι θα μπορούσα να λάβω μέρος, αφού ήθελα να δείξω με τον τρόπο μου ότι δεν δέχομαι την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί με την εισβολή» είχε πει η Τιτίνα Λοϊζίδου στην «Κ» και από το 1975 ώς το 1989 έλαβε μέρος σε όλες τις πορείες διαμαρτυρίας των Γυναικών. «Αυτή η πρώτη πορεία άλλαξε τη ζωή μου και τον τρόπο σκέψης μου, με έφερε σε μιαν άλλη διάσταση αντιμετώπισης της κατάστασης στην Κύπρο, ότι έπρεπε να γίνει κάτι. Συμμετείχα με στόχο την επανένωση της Κύπρου, ν’ αποδείξω ότι η Τουρκία μάς εμποδίζει να πάμε στα σπίτια μας». Για την πορεία στον Άρωνα (14 Ιουνίου 1987) η κα Λοϊζίδου μού είχε πει σε παλαιότερή μας συνέντευξη ότι ήλθαν σε σύγκρουση με τα Η.Ε. που ποτέ δεν ήταν σκοπός η αντιπαράθεση μαζί τους. Για τη μεγαλειώδη πορεία στα Λύμπια, η κα Τιτίνα Λοϊζίδου μού εξηγεί πώς ξεκίνησε η πομπή από τη Λευκωσία προς τα Λύμπια και τη μαεστρία με την οποία η αυτοκινητοπομπή εκινείτο, όπως την έιχε οργανώσει ο Σοφοκλής Μαρκίδης, ώστε να μην κινήσουν υποψίες στις αρχές.

«Το αντίγραφο το κράτησα εγώ και το πρωτότυπο το έδωσα στον υπεύθυνο των Η.Ε.». Τότε, για ακόμη μία φορά αισθάνθηκε την κατάφωρη αδικία που τόσος κόσμος υπέστη, να μην μπορεί να πάει στο σπίτι του, στην περιουσία του…». 

Η κα Λοϊζίδου, μετά την εφόρμηση των γυναικών στον λόφο προς την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, μού λέει πόσο μεγαλειώδες ήταν αυτό που συνέβαινε. «Όταν τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν δύσκολη τροπή, η κα Λοϊζίδου ζήτησε σε όλες να καθίσουν και να ηρεμίσουν... και συνελήφθη και η ίδια «εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα μόνο τον άντρα μου και τα παιδιά μου... Ευτυχώς ήμουν συγκρατημένη και ρόλο έπαιξαν και οι διηγήσεις του πατέρα μου.. Αμέσως ζήτησα να έρθει κάποιος αξιωματικός από τα Ηνωμένα Έθνη, μέχρι να έλθει ο αξιωματικός άρχισα να καταγράφω σε ένα μικρό σημειωματάριο όλα τα ονόματα και τα τηλέφωνα των γυναικών που είχαν συλληφθεί και έκανα και αντίγραφο. Το αντίγραφο το κράτησα εγώ και το πρωτότυπο το έδωσα στον υπεύθυνο των Η.Ε.». Τότε, για ακόμη μία φορά αισθάνθηκε την κατάφωρη αδικία που τόσος κόσμος υπέστη, να μην μπορεί να πάει στο σπίτι του, στην περιουσία του… «Η ταπείνωση που νιώθεις όταν περνάς από τον όχλο… και το αδιέξοδο που ένιωσα ήταν μεγάλο, κάνουμε πορείες, συλλαμβανόμαστε, τι γίνεται από εδώ και πέρα;» και μέσα από αυτή την εμπειρία έλαβε την απόφαση να κινηθεί νομικά εναντίον της Τουρκίας για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της και όπως έδειξε η ιστορία της προσφυγής η απόφασή της ήταν σωστή...

Κίνηση: Οι Γυναίκες Επιστρέφουν

Πρώτη Πορεία - Η Πορεία στην κατεχομένη Αμμόχωστο (20 Απριλίου 1975), συμμετείχαν 30.000 γυναίκες. Οι άνδρες των Ηνωμένων Εθνών ανέκοψαν την πορεία αυτή πριν φτάσει στην πόλη.

Δεύτερη Πορεία - Η Πορεία στον Άρωνα (14 Ιουνίου 1987). Τα Ηνωμένα Έθνη σταμάτησαν τις 300 γυναίκες στη νεκρή ζώνη.

Τρίτη Πορεία - Η πορεία στον Άγιο Παύλο (22 Νοεμβρίου 1987). Συμμετείχαν 1000 γυναίκες, μεταξύ των οποίων βουλευτίνες και προσωπικότητες από ξένες χώρες (μεταξύ των οποίων και η Catrhine Porter σύζυγος Αμερικανού γερουσιαστή). Δυναμική πορεία που για πρώτη φορά έσπασε την γραμμή Αττίλα και πέρασε στα Κατεχόμενα.

Τέταρτη Πορεία - Η Πορεία στα Λύμπια και στην Αχνα (19 Μαρτίου 1989). Συμμετοχή 7.000 γυναικών. Οι γυναίκες κατορθώνουν ειρηνικά αλλά δυναμικά να σπάσουν την γραμμή Αττίλα τόσο στα Λύμπια όσο και στην Άχνα.